خلاصه کتاب روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی نوشته ارل ببی ترجمه دکتر رضا فاضل

خلاصه کتاب روشهای تحقیق در علوم اجتماعی نوشته ارل ببی ترجمه دکتر رضا فاضل - بخش اول
پیشگفتار:
ـ هدف اصلی پژوهش اجتماعی علمی، فراهم ساختن ابزارهای لازم برای شناخت رفتار و هستی آدمی و پیش­بینی این رفتارها و پدیده­هاست. برای شناخت و پیش­بینی رفتار و هستی آدمی، محقق باید اطلاعات یا واقعیتهای معتبر و موثقی در اختیار داشته باشد. برای دستیابی به واقعیتهای معتبر و موثق باید از قوانین صریح پیروی کرد تا بتوان میزان حقیقتی را که یک قلم اطلاعات در بردارد، تعیین کرد.
ـ واقعیت عبارت است از اطلاعات موثق و معتبر، اطلاعات باید قابل اعتماد باشد یعنی مشاهده مکرر یک پدیده نتایج یکسانی به دست دهد (قابلیت اعتماد) و از مشاهده آنچه قرار است سنجیده شود مقیاس بدست دهد. (اعتبار)
ـ مردم عادی برای واقعیت سه منبع قائلند:
1-اقتدار
2- الهام یا کشف و شهود
3- منطق.
ـ از آنجا که ممکن است هر یک از این معیارها (معیارهای مردم عادی) به نتایج غلط منجر شود، پژوهنده معیارهای خود را برای ایجاد واقعیتها به وجود می­آورد و میان واقعیتها ارتباط صحیح برقرار می­کند. این روش را روش علمی می­گویند. 
ـ علم کاری است بس سترگ که به کشف امور اختصاص دارد. اما مهم این نیست که چه چیز را می­خواهید کشف کنید، مهم این است که برای این کار راههای زیادی وجود دارد.
ـ طرح تحقیق، دربرگیرنده برنامه­ریزی برای پژوهش علمی است یعنی راهبردی را برای کشف چیزی طراحی می­کند. هر طرح تحقیق دو جنبه دارد:
1- محقق باید دقیقاً مشخص کند چه چیز را می­خواهد کشف کند.
2- محقق باید بهترین راه را برای اجرای طرح تعیین کند.
ـ سه نوع از متداولترین و مفیدترین هدفهای تحقیق عبارتند از:
1-کاوش
2- توصیف
3- تبیین
ـ بررسی جداگانه هدفها از آن رو مفید است که هر یک از آنها برای جنبه­های دیگر طرح تحقیق معانی و مفاهیم متفاوتی دارد.
ـ تحقیق اجتماعی بیشتر برای کاوش درباره یک موضوع یا آشنایی اولیه با آن موضوع صورت می­گیرد.
ـ گاهی اوقات تحقیق کاوشی با استفاده از «گروههای کانونی» یا بحثهای هدایت­شده در گروههای کوچک دنبال می­شود. این شیوه غالباً در تحقیقات مربوط به بازار مورد استفاده قرار می­گیرد.
ـ مطالعات کاوشی عموماً برای سه منظور صورت می­پذیرد:
1-برای ارضای حس کنجکاوی و علاقه محقق به دانستن بیشتر.
2-برای آزمودن امکان عملی بودن مطالعه­ای گسترده­تر.
3-برای ایجاد روشهایی که در مطالعه آتی به کار گرفته می­شوند.
ـ محققانی که کار را با نظریه­های قیاسی شروع می­کنند، متغیرهای اصلی را پیشاپیش معین می­کنند.
ـ در تحققات علوم­اجتماعی، مطالعات کاوشی اهمیت زیادی دارند. اینگونه مطالعات زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می­شوند که محقق زمینه جدیدی را آغاز می­کند و آنها تقریباً همیشه پیشنهای جدیدی درباره موضوع تحقیق به دست می­دهند. مطالعات کاوشی منبعی برای نظریه مبنا نیز به شمار می­روند. نقص عمده مطالعات کاوشی این است که چنین بررسی­هایی بندرت جوابهای رضایتبخشی به سوالهای تحقیق می­دهند، اگر چه آنها به جوابها اشاره می­کنند و می­توانند درباره روشهای تحقیق بینشهایی پدید آورند که محقق را به جوابهای قطعی رهنون شوند.
ـ یکی از مقاصد عمده بسیاری از مطالعات در علوم­اجتماعی توصیف موقعیتها و رویدادها است. سرشماری نمونه­ای عالی از تحقیق توصیفی است. هدف سرشماری عبارت است از توصیف دقیق و صریح طیف وسیعی از ویژگی­های جمعیت و نیز جمعیتهای مناطق کوچکتر از قبیل استانها و ولایات.
ـ هدف اصلی بسیاری از مطالعات کیفی، توصیف است.
ـ گزارش نیات رأی­دهندگان از دادن رأی یک فعالیت توصیفی است، اما گزارش اینکه «چرا» عده­ای از مردم می­خواهند به نامزد «الف» و عده­ای یگر به نامزد «ب» رأی دهند فعالیتی تبیینی است.
ـ واحدهای تحلیل آن چیزهایی هستند که ما برای توصیف خلاصه­ای از اینگونه واحدها و تبیین تفاوتها میان این واحدها به بررسی آنها می­پردازیم. تک­تک انسانها معمولی­ترین واحدهای تحلیل برای تحقیق علمی در علوم­اجتماعی می­باشند.
ـ هدف آن دسته از مطالعات توصیفی که واحدهای تحلیل آن افراد هستند عموماً توصیف جمعیتی است که آن افراد را تشکیل می­دهد در حالی که هدف مطالعات تبیینی عبارت است از کشف پویاییهایی که درون آن جمعیت عمل می­کنند.
ـ گروههای اجتماعی خود نیز ممکن است واحدهای تحلیل تحقیق علمی اجتماعی باشند. توجه داشته باشید که مطالعه گروهها با مطالعه افراد در یک گروه متفاوت است.
ـ سازمانهای رسمی اجتماعی نیز واحدهای تحلیل تحقیق اجتماعی می­باشند.
ـ در برخی از بررسی­ها، بیش از یک واحد تحلیل را می­توان توصیف یا تبیین کرد. در این مورد، محقق باید پیش­بینی کند که درخصوص کدام یک از واحدهای تحلیل چه نتایجی را می­خواهد به دست آورد.
ـ یکی دیگر از واحدهای تحلیل، فرآورده­های اجتماعی یا هر محصول از وجودهای اجتماعی یا رفتار آنهاست. یک طبقه از فرآورده­های مشتملند بر اشیاء محسوس از قبیل کتابها، شعرها، نقاشی­ها، اتومبیلها، ساختمانها، آوازها، ظروف سفالین، لطیفه­ها، عذرهای دانشجویان برای شرکت نکردن در امتحانات و گفتمانهای علمی.
ـ کنشهای متقابل اجتماعی طبقه دیگری از فرآورده­هایی را تشکیل می­دهند که برای تحقیق علمی اجتماعی مناسبند.
ـ روزنبرگ از واحدهای تحلیل فردی، گروهی، سازمانی، نهادی، قضایی، فرهنگی و جامعتی سخن به میان می­آورد.
ـ جان و لین لافلند از اعمال، پاره ماجراها، رویاروییها، نقشها، ارتباطها، گروهها، سازمانها، سکونتگاهها، دنیاهای اجتماعی، سبکهای زندگی و خرده­فرهنگها به منزله واحدهای مناسب برای مطالعه سخن می­گویند.
ـ اشتباه زیست­بومی عبارتست از نتیجه­گیری درباره افراد براساس مشاهده صرف گروهها. اگر چه ممکن است الگوهای مشاهده شده در میان متغیرها درست و معتبر باشند، خطر در عرضه کردن فرضیه­های بی­مورد و غیرموجه درباره علت آن الگوهاست، فرضیه­هایی درباره افرادی که گروهها را تشکیل می­دهند.
ـ «کاهش­گرایی» یعنی دیدن یا تبیین هر چیز بر حسب مفاهیم محدود و خاص. کاهش­گرایی، مانند اشتباه زیست­بومی، وقتی رخ می­دهد که واحدهای تحلیل نامناسب را انتخاب کنیم.
ـ هرگاه یکایک افراد واحدهای تحلیل باشند ما غالباً به تفحص «جهت­گیریها» یعنی نگرشها، اعتقادات، خصوصیات فردی، تعصبات، استعدادها و... می­پردازیم. جهت­گیریها عبارتند از تمایلات، گرایشها یا رجحانهای کلی. گروههای اجتماعی و سازمانهای رسمی را به همین نحو می­توان بر حسب هدفها، خط­مشی­ها، مقررات یا روشهای اجرا، یا بر حسب جهتگیریهای جمعی اعضای آنها مشخص نمود.
ـ زمان بر تعمیم­پذیری یافته­های تحقیق اثر می­گذارد.
ـ انواع تحقیق از لحاظ زمان:
1-مطالعات مقطعی
2-مطالعات طولی
ـ بسیاری از طرحهای تحقیق را با ایجاد مقطعی از پدیده­ای در یک زمان و تحلیل دقیق آن «مقطع» برای مطالعه طراحی می­کنند. غالب مطالعات اکتشافی و توصیفی مقطعی هستند مانند سرشماریها. بسیاری از مطالعات تبیینی نیز بطور مقطعی انجام می­گیرد.
ـ بررسی­های مبتنی بر مطالعه مقطعی تبیینی یک شکل ذاتی دارند. هر چند اینگونه بررسیها معمولاً به منظور شناخت فرایندهایی علّی که در طول زمان رخ می­دهند صورت می­گیرند، نتایج آنها مبتنی بر مشاهداتی است که فقط در یک زمان صورت گرفته­اند.
ـ مطالعات طولی جهت مشاهدات در درازمدت طراحی می­شوند. اکثر طرحهای تحقیقی میدانی که مستلزم مشاهده مستقیم و شاید مصاحبه­های عمقی هستند، مطالعات طولی به شمار می­آیند.
ـ مطالعات طولی دارای سه نوع ویژه می­باشد:
1-روندپژوهی: هرگاه تغییرات کل یک جمعیت را در طول زمان مطالعه می­کنیم، سرگرم روندپژوهشی هستیم.
2-بررسیهای گروههای همسال: هرگاه تغییرات جمعیتهای فرعی نسبتاً خاص یا گروههای همسال را در طول زمان بررسی کنیم، به بررسی گروه همسال می­پردازیم.
3- بررسیهای میزگردی (پنل): بررسیهای میزگردی هر چند با روندپژوهی و بررسیهای گروهی همسال مشابهند، مجموعه یکسانی از مردمان را در هر زمان مورد بررسی قرار می­دهند.
ـ بررسی میزگردی تصویر کاملی از تغییرات یک متغیر در گروه را بدست می­دهد ولی مطالعه گروههای همسان و روند پژوهی فقط تغییرات خالص را آشکار می­سازد.
ـ بررسیهای میزگردی که جامعترین داده­ها را درباره تغییرات در طول زمان عرضه می­کنند با مسئله «کاهش تدریجی آزمودنیها در میزگرد» روبرو هستند.
ـ اگر تحقیقی با ساختار نه چندان محکم از قبیل مصاحبه­های باز اجرا شود بخش مهمی از تحقیق مستلزم کشف ابعاد مختلف، جنبه­ها یا تفاوتهای ظریف بین مفاهیم خواهد بود.
ـ تحقیقات پیمایشی برای مطالعه افکار عمومی مناسبترند.
ـ در بهترین طرح تحقیق، معمولاً بیش از یک روش مورد استفاده قرار می­گیرد و از نقاط قوت مختلف آنها بهره­برداری می­شود.
ـ تصمیم­گیری درباره جمعیت و نمونه­گیری با تصمیم­گیری درباره روش تحقیقی که باید به کار برده شود ارتباط دارد. در حالی که شیوه­های نمونه­گیری احتمالی برای پیمایش گسترده و تحلیل محتوا مناسبند، محقق میدانی تنها به خبر رسانهایی نیاز دارد که تصویر متعادلی از موقعیت مورد مطالعه به دست دهند، در تحقیق آزمایشی نیز آزمایشگر آزمودنیها را به دو گروه آزمایشی و گروه کنترل تقسیم و پس از آزمایش، آنان را با هم مقایسه می­کند.
ـ مرحله پردازش داده­ها برای پیمایش معمولاً مستلزم طبقه­بندی (کدگذاری) جوابها و انتقال آنها به رایانه است.
ـ طرح تحقیق عبارت است از فرایند محدود و متمرکز کردن دید محقق برای مقاصد یک تحقیق خاص.
ـ در طراحی هر برنامه تحقیق محقق باید با ارزیابی سه مورد کار خود را آغاز نماید:
1-علایق خود
2-تواناییهای خود
3- منابع موجود.
ـ استفاده از چندین روش تحقیق مختلف برای آزمودن یافته­های یکسان را گاهی «سه­سویگی» می­نامند و محقق همیشه باید آن را به منزله یک راهبرد گرانقدر در نظر داشته باشد. از آنجا که هر روش تحقیق نقاط قوت و ضعف خاصی دارد، همواره این خطر وجود دارد که روش تحقیق دریافته­های تحقیق اثر گذارد. اگر محقق بخواهد که تحقیق از هر جهت با موضوع مربوط باشد، باید در طرح تحقیق خود بیش از یک روش تحقیق را بیاورد.
ـ اجزاء متشکله طرح پیشنهادی تحقیق:
1-مسئله یا هدف
2- آثار مکتوب
3- آزمودنیهای تحقیق
4- سنجش
5- روش جمع­آوری داده­ها
6- تحلیل
7- جدول زمانی
8- بودجه
فصل پنجم:
ـ سنجش به معنای مشاهدات دقیق و سنجیده دنیای واقعی برای توصیف اشیاء و رویدادها بر حسب صفاتی است که یک متغیر را تشکیل می­دهند.
ـ اصطلاحاتی که با مفاهیم ذهنهای جداگانه ما مرتبطند این امکان را برایمان فراهم می­سازند که درباره منظورمان از این اصطلاحات با یکدیگر ارتباط و در نهایت توافق برقرار کنیم. فرایند رسیدن به توافق را «مفهوم­سازی» و نتیجه آن را «مفهوم» می­نامند.
ـ آبراهام کاپلان سه دسته از چیزهایی را که دانشمندان می­سنجند را از هم تفکیک کرده است. دسته نخست چیزهایی هستند که « بطور مستقیم قابل مشاهده­اند». چیزهایی مانند رنگ سیب یا خانه­هایی که برای پاسخ دادن به سوالهای یک پرسشنامه در مقابل سوالها قرار داده شده­اند و ما به سادگی و مستقیماً می­توانیم آنها را مشاهده کنیم. دوم چیزهایی هستند که «بطور غیرمستقیم قابل مشاهده­اند». این چیزها نسبتاً نامحسوستر، پیچیده­تر یا مشاهدات غیرمستقیم به شمار می­روند. در پرسشنامه­ای، با نگاه کردن به علامتی که یک پاسخگو در کنار صفت «مونث» قرار داده است بطور غیرمستقیم جنسیت آن شخص را مشاهده می­کنیم. کتابهای تاریخ یا صورتجلسه­های اعضای هیأت مدیره یک شرکت، مشاهدات غیرمستقیمی را درباره اقدامات اجتماعی گذشته به دست می­دهند. دسته سوم سازه­هاست. «سازه­ها» آفریده­های نظری مبتنی بر مشاهداتند، اما نمی‌توان آنها را بطور مستقیم یا غیرمستقیم مشاهده کرد. بهره­هوشی (IQ)  نمونه­ای مناسب برای این مورد است. بهره­هوشی از مشاهده جوابهایی که در یک آزمون بهره­هوشی به تعداد زیادی از سوالها داده شده است از طریق ریاضی ساخته می­شود. کاپلان، «مفهوم» را «خانواده پنداشتها» تعریف می­کند. به نظر او هر مفهوم یک سازه است.
ـ ارتباطات روزمره معمولاً از طریق نظامی از توافقهای کلی و مبهم درباره استفاده از اصطلاحات صورت می­گیرد.
ـ کاترین مارشال و گرچن راسمن از «قیف مفهومی» سخن به میان آروده­اند. منظور آنان از قیف مفهومی آن است که علاقه ذاتی محقق بیش­ازپیش بر چیزی متمرکز شود. از دیدگاه آنها، محققی که علاقمند به مطالعه درباره موضوع «فعالیت اجتماعی» است، ذهن خود را از طریق «قیف مفهومی» بر افرادی که خود را متعهد به دادن اختیار و دگرگون ساختن جامعه می­دانند و همچنین بر کشف فرایند تمرکز ذهن خواه­ناخواه با زبانی که به کار می­بریم پیوند دارد.
ـ حاصل فرایند مفهوم­سازی عبارت است از تعیین یک یا چند شاخص از آنچه در ذهن خود داریم، شاخصی که حضور داشتن یا حضور نداشتن مفهومی را که سرگرم مطالعه آنیم نشان می­دهد.
ـ وجه یا جنبه­ای قابل تشخیص از یک مفهوم را «بعد» می­گوییم.
ـ مفهوم­سازی مستلزم مشخص ساختن ابعاد و تعیین شاخصهای گوناگون برای هر یک از ابعاد موضوع می­باشد.
ـ «تعویض­پذیری» شاخصها بدان معناست که اگر چندین شاخص مختلف، تا حدی، معرف یک مفهوم باشند، آنگاه همه آنها به همان شیوه­ای عمل خواهند کرد که آن مفهوم عمل می­کند، مشروط بر اینکه آن مفهوم واقعی و قابل مشاهده باشد.
ـ مفاهیم از تصاویر ذهنی­ای (پنداشتهایی) مشتق می­شوند که مجموعه­هایی از