چند رشته‌ای[1]
با در نظر گرفتن مطالعه یک موضوع تحقیقاتی در یک رشته که از طریق رشته‌های دیگر مورد حمایت قرار گرفته و ابعاد مختلف آن روشن می‌گردد بدین ترتیب محور کاری در آن رشته است. رشته مورد نظر عناصر انضباطی هویتی خود را حفظ می‌کند و در واقع این دانش، اطلاعات و روش‌های گسترده تر را تقویت می‌نماید. جایگاه موضوع تحقیقی را در یک رشته و حمایت رشته‌های مرتبط در شکل شماره یک قابل رویت است. چند رشته‌ای را در تحقیق «کشف یک داروی خاص» که رشته میزبان آن «فارماکولوژی» و تکمیل کننده آن رشتههایی همچون بیوشیمی، شیمی، پزشکی است.
شکل 1 – چند رشته ای
میان رشته‌ای[2]
میان رشته‌ای یا بین رشته‌ای، با بررسی موضوع تحقیق در رشته‌های مختلف و انتقال روش‌ها از یک رشته، به رشته‌ای دیگر مرتبط خواهد شد در چنین وضعیتی اطلاق میان رشته‌ای یا بین رشته‌ای صحبح است. در واقع موضوع پژوهش، رویکردهای و روش‌های مختلف رشته‌ای را ادغام می‌کند. به طور مثال «روباتیک» رشته میزبانی مطرح نیست بلکه در طول سالها و با گسترش آن، میدانی برای رشته‌های مختلفی و تکمیل کننده آن همچون مکانیک، برق و کامپیوتر مهندسی، ریاضیات، علوم رایانه، علوم کامپیوتر، علوم اعصاب و یا روانشناسی باز شده است.
شکل 2 – میان رشته‌ای(Interdisciplinarity)[3]
تقابل رشته‌ای[4]
مطالعه موضوع تحقیق در تقاطع رشته‌های متعدد با مشترکات میان رشته‌های مربوطه مرتبط است به عبارت منطقی رابطه بین آنها عموم و خصوص من وجه است برای مثال می‌توان به موضوعی مثل «مهندسی الهام گرفته از زیست شناسی» که رشته میزبان آن مهندسی، علوم مواد و مکمل رشته‌های آن عبارت است از: زیست شناسی، زیست شناسی تعاملات بسیار قوی با مشترکات در روش‌های بیولوژیکی و همکاران مهندسی مشاهده شده است.
شکل 3 – تقابل رشته‌ای(Crossdisciplinarity)
ترا رشته‌ای[5]
با توجه به آنچه سراسر و فراتر از همه رشته‌ها با هدف درک دنیای کنونی و مطابق یک ضرورت وحدت دانشی، در نظر گرفته می‌شود.
The real difference between “interdisciplinarity” and “transdisciplinarity” lies on the diverse nature of research questions posed by these two different approaches of research.
In fact, the first one (interdisciplinarity) is focused on a single subject of investigation which can be understood using knowledge coming from different disciplines. So, there is a single question – or a limited set of research questions – which can be comprehended by integrating knowledge and methods from different disciplines.
The intent of the second one (transdisciplinarity) is different since it contemplates the possibility of a variety of research questions they might be comprehended only outside the boundaries of the singles disciplines but generating an overall knowledge which embraces all the disciplines – with this respect look at the works of Jean Piaget (“Genetic Epistemology”) and Edgar Morin (many of them speak about the issue of the “unity of sciences” and the need of transdisciplinarity) or, also, look at the epistemological foundations of General Systems Theory.
Interdisciplinary: Combining two or more disciplines to discover something within either of those two fields.
Transdisciplinary: Combining two or more disciplines to discover something in a different discipline or even create a new discipline.
مثال پژوهشی آن: زیست شناسی مصنوعی، شناخت[6]، هوش مصنوعی[7]
شکل 4 – ترا رشته‌ای(Transdisciplinary)[8]
شکل 5 – پیشرفت تکاملی یک رشته[9]
خلاصه از دیدگاه مریلین استبرز در مقاله‌اش[10] در نشریه پیشرفت علوم اجتماعی را چنین می‌توان بر شمرد:
یکی از عواملی که موجب توسعه علمی در جهان امروز است توجه ویژه به آموزش و مطالعات علوم میان رشته‌ای است اما در این میان جمعی از صاحب نظران ایرانی قائل به جایگاه دوازدهمی[11] از میان عوامل شانزده گانه رشد و توسعه و علوم انسانی هستند، این مطالب بازگوی عدم توجه محسوس به این دست از علوم دارد.
یافته‌ها
مطالعات میان رشته ای، در برخی موارد موجب تأثیر رشته‌ها بر روی یکدیگر و کاربردی تر شدن آنها خواهد شد. تنیسون در تحقیقات خود نشان داد 1. مطالعات میان رشته‌ای به افزایش درک، حفظ و کاربرد مفاهیم عمومی کمک می‌کند؛ 2. همراه با توسعه چشم اندازها، دیدگاهها و ارزشهای چندگانه، درک کلی بهتری از وابستگیهای متقابل جهانی به دست می‌دهد؛ 3. توانایی تصمیم گیری، تفکر انتقادی و خلاقیت را افزایش م یدهد و دانشورای رشت هها را با هم ترکیب می‌کند؛ 4. توانایی شناخت، ارزیابی و انتقال اطلاعات مهم موردنیاز برای حل مسائل جدید را تقویت می‌کند؛ 5. یادگیری مبتنی بر همکاری و تلقی بهتر از خود به عنوان عضوی با ارزش از اجتماع را ترویج می‌دهد؛ 6. انگیزهها را تقویت می‌کند[12]
[1] Multidisciplinary
[2] Interdisciplinary
[3] Ilter, “Monodisciplinary vs Pluridisciplinary Research - ILTER.”
[4] Crossdisciplinarity
[5] Transdisciplinary
[6] Cognition
[7] Artificial Intelligence
[8] Ilter, “Monodisciplinary vs Pluridisciplinary Research - ILTER.”
[9] “Disciplinarities: intra, cross, multi, inter, trans – Alexander Refsum Jensenius,” دسترسی 17 ژانویه 2018, http://www.arj.no/2012/03/12/disciplinarities-2/.
[10] Marilyn Stember, “Advancing the social sciences through the interdisciplinary enterprise,” The Social Science Journal 28, ش 1 (1 ژانویه 1991): 1–14, https://doi.org/10.1016/0362-3319(91)90040-B.
[11] علی‌اصغر قاسمی و راضیه امامی میبدی, “نقش و جایگاه مطالعات میان رشته‌ای در رشد و توسعه علوم انسانی در کشور,” مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی 7, ش 4 (2016): 1–19, https://doi.org/10.7508/isih.2015.28.001.
[12] From knowledge to action: shaping the future of curriculum development in Alberta (ALBERTA EDUCATION CATALOGUING IN PUBLICATION DATA, 2012), 159.
