تعریف توسعه اجتماعی:
توسعه اجتماعی یکی از ابعاد اصلی پروسه توسعه و بیانگر سیستم اجتماعی در راستای دستیابی به عدالت اجتماعی ایجاد یکپارچگی و انسجام اجتماعی افزایش کیفیت زندگی و ارتقاء کیفیت انسان‌ها می‌باشد. بر اساس این تعریف هدف عدالت اجتماعی کاهش عدم تعادل‌ها و تبعیض بین افراد است. از طریق عدالت اجتماعی انتظار می‌رود که فاصله طبقاتی، تبعیض و استثمار در جامعه به حداقل برسد و توزیع درآمد سرمایه و قدرت به گونه‌ای مناسب‌تر انجام گیرد. شکاف بین فقیر و غنی، شهر و روستا و مرد و زن از میان برود و از نقطه نظر جغرافیایی نیز عدم تعادل‌های بین منطقه‌ای و درون منطقه‌ای به حداقل برسد. انسجام اجتماعی مربوط است به نیروهای اجتماعی که منجز به وحدت و یکپارچگی انسان‌ها می‌گردد. از طریق اسنجام اجتماعی انتظار می‌رود تضاد و کشمکش که از هر نوع تفاوت در فرهنگ، اعتقادات سیاسی یا علائق اقتصادی نشات می‌گیرد از بین برود. منظور از کیفیت زندگی ارتقاء و افزایش تسهیلات و خدمات زیربنایی، شامل آموزش، بهداشت، حمل و نقل، ارتباطات، تغذیه و غیره است و انتظار می‌رود که هر سیستم اجتماعی به ارائه خدمات با کمیت و کیفیت مناسب بپردازد به طوری که امکان دسترسی همه افراد جامعه به این تسهیلات فراهم گردد. سرانجام این که توسعه اجتماعی در هر جامعه‌ای بطور واضح در ویژگی‌های جمعیتی و کیفیت آنها منعکس می‌گردد و انتظار می‌رود این فرآیند منجر به ارتقاء کیفیت افراد جامعه گردد. بطور کلی توسعه اجتماعی را می‌توان با مفاهیم و شاخص‌های زیر مورد شناسایی و سنجش قرار داد:
۱ – عدالت اجتماعی
۲ – وحدت و انسجام اجتماعی
۳ – کیفیت زندگی
۴ – کیفیت افراد و ظرفیت‌های انسانی
با عنایت به اینکه شاخص‌های فوق الذکر بسیار متنوع می‌باشند در این مقاله صرفاً به شاخصهایی اشاره می‌گردد که به نوعی با جنسیت مرتبط است . لذا با توجه به اینکه در عرصه عدالت اجتماعی و به ویژه وحدت و انسجام اجتماعی، کمی و عینی نمودن آمار و اطلاعات بسیار سخت و اساساً شیوه جمع آوری اطلاعات و آمار در کشور به گونه‌ای است که کمتر به این گونه متغیرها توجه می‌شود صرفاً به ذکر شاخصها در ذیل متغیرهای آموزش، بهداشت، اشتغال و توانمندی‌های زنان پرداخته شده است.
آموزش
آموزش یکی از حقوق اساسی بشر است آموزش کلید توسعه پایدار و صلح و ثبات در درون ممالک و بین کشورهاست و لذا یک وسیله ضروری برای مشارکت مؤثر افراد در جامعه می‌باشد.
ضرورت توجه به آموزش در سطح بین المللی از دهه ۸۰ آغاز شد و در دهه ۹۰ دولت‌ها با پذیرفتن تعهداتی در قالب کنوانسیون‌ها و اجلاس‌های بین المللی در گسترش آموزش در سطح کشورها اقدام کردند. برخی از این تعهدات در اجلاس‌های ذیل حاصل گردید.
- اجلاس سران جهان برای کودکان ۱۹۹۰.
- اجلاس جهانی درباره آموزش برای نیازهای ویژه دسترسی و کیفیت ۱۹۹۴
- چهارمین اجلاس جهانی درباره زنان ۱۹۹۵
- پنجمین اجلاس بین المللی آموزش بزرگسالان ۱۹۹۷
- اجلاس جهانی آموزش داکار ۲۰۰۰
در آخرین اجلاس جهانی آموزش که در داکار سنگلال برگزار شد دولت‌ها تعهد جمعی خود را نسبت به برنامه آموزش برای همه رسیدن به شش هدف عمده اعلام کردند که در چهار هدف آن موضوع دختران و زنان به صراحت ذکر شده و در بقیه اهداف نیز این موضوع مستتر می‌باشد.
برخی از مهمترین شاخص‌های آموزشی مبتنی بر جنسیت عبارتند از:
الف ) شاخص‌های دسترسی به آموزش
ب ) شاخص‌های پوشش تحصیلی
ج) شاخص‌های کارایی آموزشی
د) شاخص‌های مربوط به معلمان و مدیران
هـ) شاخص‌های سواد آموزی
و) شاخص‌های آموزش عالی
بهداشت
بهبود وضعیت سلامیت یکی از معیارهای مهم توسعه اجتماعی است و گسترش تسهیلات بهداشتی به ویژه مراقبت‌های بهداشتی اولیه زمینه ساز رشد قابل ملاحظه امید به زندگی می‌گردد. به لحاظ بهداشتی زنان آسیب پذیر تر از مردان هستند و لذا بر اساس تعهدات بین المللی افزایش دسترسی زنان به اطلاعات مراقبت‌ها و خدمات بهداشتی و درمانی با کیفیت مناسب و متناسب با توانایی مالی آنها در طول عمرشان همواره مورد تاکید قرار گرفته است بعلاوه تقویت مراقبت پیشگیرانه بهداشتی، حمایت از ابتکارهای مربوط به آگاهی جنسیتی و تهیه و توزیع آماری تفکیک شده بر حسب جنسیت از دیگر وظایف و تعهدات دولت‌ها بر اساس اسناد بین المللی می‌باشد.
به منظور بررسی دقیق وضعیت بهداشت به ویژه برای زنان شاخص‌های متعددی وجود دارد که البته بیشتر آنها نیاز به تمایز و تکفیک جنسیتی بین زن و مرد ندارند و بلکه خودشان می‌توانند نمایانگر ضعف یا توسعه کشور تلقی شوند. همچنین با توجه به تعهدات بین المللی مشترک کشورها شاخص‌های بهداشتی در اکثر کشورها مشابه هم می‌باشد.
برخی از مهمترین شاخص‌های بهداشتی عبارتند از:
۱ – میزان مرگ و میر زیر پنج سال
۲ – میزان امید به زندگی در زمان تولد
۳ – میزان امید به زندگی زنان نسبت به مردان
۴ – نسبت نرخ مرگ و میر زنان و مردان
۵ – میزان مرگ و میر به تفکیک جنس
۶ – میزان کل باروری
۷ – نرخ مرگ و میر کودکان در هر ۱۰۰ کودک زنده
۸ – نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج سال در هر ۱۰۰۰ کودک زنده
۹ – درصد رواج وسایل جلوگیری از حاملگی
۱۰ – درصد زنان باردار ایمن شده علیه کزاز
۱۱ – درصد زایمان‌های تحت مراقبت توسط کارکنان آموزش دیده بهداشت
۱۲ – میزان مرگ و میر مادران باردار گزارش شده در طول یک سال
۱۳ – درصد دختران دچار سوء تغذیه
۱۴ – درصد جمعیتی که از منابع بهبود یافته آب آشامیدنی استفاده می‌کنند.
۱۵ – میزان بروز بیماری ایدز
۱۶ – میزان بروز بیماری سل
۱۷ – میزان بروز بیماری مالاریا
اشتغال و توانمندی زنان
شاخص‌های جهانی بیانگر عدم استفاده بهینه از توانمندی‌های زنان در تمامی عرصه‌های اقتصادی است به علت کمبود فرصت‌های شغلی زنان همچنان در پشت سر مردان باقی ماند‌ه‌اند هر چند حضور فیزیکی زنان در بازار کار جهانی بیشتر شده است نابرابریهای جنسیتی از لحاظ دستمزد و شرایط کار به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است.
هدف‌های استراتژیک کار پایه عمل چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن ۱۹۹۵ در خصوص زنان و اشتغال زنان عبارتند از :
- ترویج حقوق و استقلال اقتصادی زنان از جمله امکان اشتغال شرایط مناسب کار و کنترل منابع اقتصادی
- ایجاد امکانات دسترسی برابر برای زنان به منابع، اشتغال، بازار و تجارت
- تامین خدمات بازرگانی آموزشی و دسترسی به بازار، اطلاعات و فن آوری به ویژه برای زنان کم درآمد
- تقویت ظرفیت اقتصادی و شبکه‌های بازرگانی زنان
- حذف جداسازی شغلی و هرگونه تبعیض در استغال
- حمایت از ایجاد هماهنگی در تقسیم مسئولیت‌های خانوادگی برای زنان و مردان
حضور زنان در سطوح تصمیم گیری ملی و بین المللی بسیار کم رنگ می‌باشد و هنوز در سطح جهانی اراده سیاسی کافی برای حضور زنان در سطوح تصمیم گیری وجود ندارد. بنابر این در داخل کشورها باید شاخص‌های مربوط به توانمندی‌های زنان مرتباً مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند تا شکاف عظیم بین زنان و مردان به عنوان یک حساسیت جدی در جامعه مطرح شود . بدین ترتیب اراده جدی سیاسی برای بستر سازی جهت حضور زنان در عرصه‌های تصمیم گیری فراهم می‌گردد.
غلامرضا کریمی - کارشناس ارشد امور آموزشی وزارت آموزش و پرورش و دانشجوی دکترای روابط بین الملل
منبع: تبیان
