عنوان درس : مبانی جامعه شناسی رشته‌های اقتصاد، حسابداری، روان شناسی و علوم تربیتی
منبع : درآمدی به جامعه شناسی
بروس کوِوئن
ترجمه محسن ثلاثی
چاپ بیست وهفتم : 1385
تهیه کننده : مژده کیانی
اهداف درس
• هدف جامعه شناسی مطالعه وشناخت علمی زندگی اجتماعی انسانها است.
• دراین برنامه دانشجو با مفاهیم زیر آشنا می‌شود :
1. تعریف وانواع جامعه شناسی
2. روش پژوهش در جامعه شناسی
3. اصطلاحات جامعه شناسی
وانتظار می‌رود:
1. جامعه شناسی را تعریف کند.
2. روشهای پژوهش در جامعه شناسی را نام ببرد.
3. تفاوت روشهای پژوهش را شرح دهد.
4. اصطلاحات جامعه شناسی را تعریف کند.
5. سازمانهای رسمی را تعریف کند.
6. ویژگیهای دیوانسالاری را نام ببرد.
7. مفاهیم قدرت،جنبش ودگرگونی اجتماعی را توضیح دهد.
8. عوامل موثر در دگرگونی اجتماعی اجتماعی را نام ببرد.
کاربرد درس
• دانشجویان رشته‌های حقوق، مدیریت، اقتصا د، تاریخ، روان شناسی، علوم تربیتی و.... و حتی شاخه‌های گوناگون رشته‌های علوم پایه وپزشکی که به فهم عمیق و علمی مسائل اجتماعی علاقمندند، با این درس آشنا می‌شوند. این درس ابهاماتی را که شیوه طرح مسائل و ذهن نقاد دانشجو با آن روبرو است برطرف میکند. این درس برای رشته‌های اقتصاد، روان شناسی و علوم تربیتی پایه محسوب می‌شود.
کلیات
ترجمه نخست به نام “ درآمدی به جامعه
شناسی” نخستین بار در سال 1370 توسط
انتشارات فرهنگ معاصر منتشر شده است و
ترجمه دوم نیز بار اول در سال 1372 از
طریق انتشارات سمت منتشر شده است.
کتاب در 20 فصل تنظیم شده است : دو فصل اول مقدمه و مدخل بحث است که به تعریف علوم اجتماعی و جامعه شناسی و نیز روشهای تحقیق علمی در این رشته اختصاص دارد
در 16 فصل بعدی درباره موضوعات اصلی جامعه شناسی گفت وگو شده است و بالاخره در دو فصل آخر کتاب دو پدیده اجتماعی مهم عصر ما یعنی “جنبشهای اجتماعی” و “ دگرگونی اجتماعی و فرهنگی “ مورد توجه قرار گرفته است.
چگونگی پیدایش و خاستگاه جامعه شناسی به همراه ارایه 2 جلسه دوم تعاریفی از جامعه شناسی
جامعه شناسی
مسایل و مفاهیم اجتماعی مانند : اشیاء، پول و... قابل لمس نیستند.
همچنانکه، هوش یک مفهوم روانشناسی است و برای کسی قابل روئیت نیست، در این حال همه از پول برداشتی تقریبا شبیه به هم دارند ولی در تعریف جامعه شناسی این موضوع از منظر متخصصین امر با تعاریفی متفاوتی آمده است.
جامعه شناسی چیست؟ تعریف:جامعه شناسی مطالعه علمی زندگی اجتماعی، گروهها و جوامع
انسانی و کنش‌های متقابل آنها است.
• ویژگیهای جامعه شناسی:
-1 جامعه شناسی به اعتبار تجربی بودن، نظم داشتن، تعمیم پذیری، قدرت
تبیین کنندگی، علم بحساب میآید.
-2 جامعه شناسی علم مطالعه رفتار انسان در ارتباط با گروهها و نیروی‌های
موثر بر رفتار انسان است.
• اهداف جامعه شناسی:
-1 شناخت بهتر زندگی اجتماعی انسان؛
-2 رهایی از پیشداوری‌ها و سازگار شدن با الگوهای رفتاری تازه؛
-3 بینش و نگاه نو یافتن نسبت به مسایل اجتماعی؛
-4 پیشبینی و برنامه ریزی اجتماعی.
جامعه شناسی چیست؟
-1 جامعه انسانی و نیازهای آن؛
-2 روابط اجتماعی، کنش‌های متقابل، شخصسیت فردی؛
-3 حرکات و دگرگونی‌های جمعیت در رابطه با علل اجتماعی؛
-4 عدالت اجتماعی و مقولات مرتبط با حوزه رفاه و برخورداری‌های
جمعی؛
-5 گروههای اجتماعی و انواع آنها و همچنین نهادها و ارزشهای مسلط
اجتماعی؛
-6 آسیب‌ها و انحرافهای اجتماعی و کنترل اجتماعی؛
-7 کوچ نشینی، روستا نشینی و شهر نشینی.
-8 و موارد متعدد دیگری که به نوعی با حیات و زیست اجتماعی بشر در
ارتباط است.
تقسیم بندی جامعه شناسی
• تقسیم بندی جامعه شناسی: جامعه شناسی را از لحاظ روش، سطوح تحلیلی، هدف و موضوع
مورد پژوهش به بخشهای مختلفی تقسیم میکنند.
الف- تقسیم بندی جامعه از نظر روش مطالعه: اولین بار توسط اگوست کنت بنیانگذار دانش جامعه
شناسی بوجود آمد که در آن جامعه شناسی به دو شاخه ی:
-1 جامعه شناسی ایستا: در بررسی جامعه شناختی ایستا، جامعه به مثابه یک ارگانیسم در نظر گرفته می
شود که کارکرد یک عضو در رابطه با کل ارگانیسم که خود جزء آن است بررسی می‌شود. در این
سبک همبستگی‌های منظمی را که نهادها و پدیده‌های اجتماعی با یکدیگر دارند، مورد نظر است و
به بررسی در حالت سکون و ثبات و در یک لحظه معین می‌پردازد.
-2 جامعه شناسی پویا: در این سبک جامعه در زمان و در حال حرکت مورد بررسی قرار میگیرد و نشان
می دهد که جامعه چگونه شکل میگیرد، توسعه مییابد و به مرور زمان چه تغییراتی در آن حاصل
می گردد.
ب- تقسیم بندی جامعه شناسی از نظر سطوح تحلیل:
-1 جامعه شناسی کلان: نظام‌های اجتماعی گسترده و پردامنه مانند شهر، سازمانهای اجتماعی و ساختار
های اجتماعی را مورد مطالعه قرار میدهد.
-2 جامعه شناسی خرد: با برخوردهای رودروی اجتماعی در زندگی و رفتارهای بین اشخاص در گروه
های کوچک سر و کار دارد(خانواده‌ها، اتحادیه‌ها، گروههای دوستی، انجمن‌ها).
• تقسیم بندی جامعه شناسی از لحاظ هدف پژوهش:
-1 جامعه شناسی نظری:هدف آن شناسایی پدیده‌های اجتماعی و کشف علل، آثار و نتایج
آن است.
-2 جامعه شناسی کاربردی: هدف آن حل مسایل زندگی اجتماعی و نه پاسخگویی به
کنجکاوی‌های گسترده علمی میباشد. مسائلی چون مهاجرت روستائیان، ترافیک،
طلاق، بزهکاری و...
-3 جامعه شناسی بالینی: شاخه از جامعه شناسی کاربردی است که هدف آن حل مسائل
زندگی اجتماعی از طریق گزارشهای روان پزشکان اجتماعی در جهت حل مشکلات
ناشی از انطباق افراد با شرایط شغلی و بطور کلی محیط انسانی، اجتماعی و زیستی
پیرامون می‌پردازد.
• تقسیم جامعه شناسی از لحاظ موضوع:
تنوع موضوعی جامعه شناسی به حدی است که نمیتوان برای آن مرزی قائل شد. سرعت رشد تکنولوژی و پیدا شدن افق جدیدی در عرصه حیات بشری موضوعات جدیدی برای جامعه شناسی خلق میکند که برخی از این موضوعات عبارتند از: جامعه شناسی شهری، روستایی، کار، خانواده، آموزش و پرورش، ادبیات، حقوق، جنگ و...
جامعه شناسی به مثابه ابر، باد، دود مبهم است و قابل دیدن میباشد،اما نمی‌شود آن را لمس کرد، پس باید ابتدا روشهای لمس آن را یافت.
باید معنی و مفهوم هر پدیده اجتماعی را به طور کامل مشخص کرد چرا که در عمل برداشت‌ها از مفاهیم تا حد زیادی متفاوت است.
پس ما یک تعریف بیرونی نیاز داریم.
باید جامعه را تعریف و سپس مانند یک تقسیم سلولی در آناتومی از عناصر تعریف، بقیه مراحل را اشتقاق کنیم.
به نظر می‌رسد در تعریف هر مجموعه 3 بخش زیر وجود دارد:
اجزاء
ارتباط خاص
برای رسیدن به
یک هدف
جامعه را به طور کلی اینطور تعریف میکنند.
یعنی انسانها برای اینکه نیازهایشان را بهتر ارضاء کنند به روابط متقابل و کمک انسان‌های دیگر احتیاج دارند.
این تعریف یک انتظار ایده آل از یک جامعه ایده آل است.
اما دانشمندان پیرو تئوری تضاد معتقدند در درون جامعه در پی علائق مختلف انسانها و گروهها، تضادهای گوناگونی وجود دارد.
فلذا روابط انسانها همواره در جهت کارکرد مناسب جامعه نیست.
لذا باید تضادها را به عنوان هسته اصلی مطالعه در جامعه شناسی در نظر داشت.
در بررسی جامعه سه عنصر اصلی وجود دارد.
انسان روابط نیاز
در تئوری کارکرد گرایی نتیجه روابط علی فوق به کارکرد و نتیجه مناسب و مطلب برای همه اعضاء جامعه منتهی می‌شود.
از دیدگاه تئوری تضاد، در فرآیند فوق انسانها و گروهها بر سر منافع با یکدیگر در تضادهای مختلف خواهند بود.
مفهوم شناسی که به عنوان پسوند نام علوم است در همه رشته‌ها یک مفهوم مشترک دارد.
-1 شناختن همه ابعاد یک موضوع یا مسئله
-2 به طور قابل اطمینان
-3 قابل قبول برای دیگران
شناختن همه ابعاد مسئله خود شامل 3 بخش است :
-1 شناخت مسئله در همه اجزاء آ ن
-2 شناختن علل یا روابط علی یا تبیین مسئله (چرایی بروز مسئله)
-3 شناختن عواقب و پیش بینی و آینده نگری
5. ارتباط جامعه شناسی وعلوم دیگر را شرح دهد.
6. نقش اسپنسر، دورکیم و وبر در تحول جامعه شناسی بیان کنند.
• جامعه شناسی را می‌توان به عنوان بررسی علمی گروهی زندگی انسانها تعریف کرد.
• جامعه شناسی به عنوان یک رشته علمی، فلسفه اجتماعی نیست ونیزنظامی از ارزشها نیست که به مردم بگوید چه رفتاری باید داشته باشند.
اهمیت و فایده جامعه شناسی
فایده جامعه شناسی از چند جهت قابل بررسی میباشد:
1. نگاه تازه به محیط اجتماعی؛
2. شناخت جایگاهمان در جامعه؛
3. آشنایی با گروههای اجتماعی؛
4. شناخت دیدگاه‌های متفاوت با خودمان؛
5. تخفیف تعصب‌ها و پیشداوری‌ها.
فایده بررسی جامعه شناختی
منابع جامعه شناسی
جامعه شناسی به عنوان یک علم
جامعه شناسی نیز مانند علوم اجتماعی دیگر، از بیشتر رشته‌های علوم اجتماعی دقت کمتری دارد. این مسأله چند دلیل اساسی دارد:
پس منظور از جامعه شناسی آن است که :
الف- بتوانیم جامعه و تمام اجزاء و فرآیندها و جریان‌های درون آن
را با روشهای دقیق و قابل اعتماد و اطمینان بشناسیم :
شامل رفتارهای انسان، روابط آنها با یکدیگر و اهداف و نیازهای آنها
ب- علل این رفتارها، روابط و نیازها و ارتباط آنها را با هم بطور
سیستماتیک تبیین کنیم.
ج- عواقب فرآیند اجتماعی را نیز تحت شرایط خاص موجود و با در
گرفتن تغغیرات تا حدود پیش بینی نمائیم.
• جامعه شناسی فرهنگ
• روان شناسی اجتماعی
• جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی
• جامعه شناسی توسعه
• جامعه شناسی دین
• جامعه شناسی هنر
• جامعه شناسی ادبیات
• جامعه شناسی صنعتی
• جامعه شناسی شهری
• جامعه شناسی پزشکی
• جامعه شناسی قشرها و نابرابریها
• جامعه شناسی روستایی
• جامعه شناسی سازمانها
• جامعه شناسی کار
• جامعه شناسی خانواده
• جامعه شناسی آموزش و پرورش
• جامعه شناسی بررسی مسائل اجتماعی
• جامعه شناسی تغییرات اجتماعی
• جامعه شناسی انحرافات
• جامعه شناسی ارتباطات
• جامعه شناسی انقلاب
تقسیم علوم به دو شاخه عمده:
علوم اجتماعی به عبارت دیگر عبارتند از: روان شناسی (بررسی رفتار فردی)؛روان شناسی اجتماعی(بررسی روابط افراد با گروه)؛علوم سیاسی(بررسی حکومت،فلسفه سیاسی،و تصمیم گیری دولتی)؛اقتصاد(بررسی تولید،توزیع و مصرف کالاها و خدمات در جامعه)؛و انسان شناسی (شامل باستان شناسی که به مطالعه بقایای تمدن‌های از بین رفته می‌پردازد،زبان شناسی که بررسی زبان است،انسان شناسی جسمانی که کارش بررسی تکامل انسان است و انسان شناسی فرهنگی یا اجتماعی که با بررسی شیوههای زندگی در میان اجتماعات سراسر جهان سرو کار دارد.)
• رشته‌های جامعه شناسی و انسان شناسی فرهنگی و اجتماعی مفاهیم مشترک بسیاری دارند. جغرافیا (که به بررسی نقش مشخصات اقلیمی در فراگردهای گوناگونی چون رشد، انحطاط و جنبش اجتماعات جهان می‌پردازد) و تاریخ(که رویدادهای گذشته را بر حسب فعالیتهای بشری ثبت و تعیین میکند)، نیز با جامعه شناسی ارتباط دارند.
دو نظریه مطرح در تفاوت میان علوم اجتماعی و رشته‌های جامعه شناسی
نظر اول: هر یک از رشته‌های علوم اجتماعی بطور کلی به تحلیل امور و مسائل مربوط به موضوع خود می‌پردازند.
نظر دوم: هر یک از علوم اجتماعی به یکی از ابعاد مختلف واقعیت اجتماعی توجه دارد و رشته‌های جامعه شناسی هم همین کار را انجام میدهند، اما با این تفاوت که در این حد توقف نمی‌کند بلکه سعی دارد در تحقیق و مطالعه از یک لایه اجتماعی آنرا به لایه‌های دیگر ارتباط دهد و بصورت یک کل واحد در نظر بگیرد و تبیین نماید.
روش بررسی علمی باید شرایطی داشته باشد:
از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
1. دلایل پائین بودن دقت جامعه شناسی را نسبت به علوم طبیعی توضیح دهید.
2. شرایط روش علمی جامعه شناسی را بیان نمایند.
3. مراحل روش علمی تحقیق درجامعه شناسی را توضیح دهند.
فنون پژوهش جامعه شناسی(چهار فن که در بیشتر پژوهش‌های جامعه شناختی به کار برده می‌شوند):
به نظر شما اگر محققی بخواهد تأثیر تسهیلات سمعی-بصری را روی دانشجویان دوره لیسانس آزمایش کند، از چه فنی استفاده میکند؟
در آزمایش که هم در آزمایشگاه و هم در میدان تحقیق انجام میگیرد، همه متغیرها به جز متغیر مستقل، ثابت باقی می‌ماند. محقق متغیر مستقل را تغییر میدهد تا ببیند که چه دگرگونی‌هایی در موضوع تحقیق، بوجود میآید.
تفاوت بررسی مشاهده‌ای با آزمایش این است که در این روش، محققق متغیر مستقل خود را در کارش دخالت نمی‌دهد، بلکه موضوع کارش را در یک موقعیت طبیعی به دقت مورد مشاهده قرار میدهد.
جامعه شناس به دو شیوه میتواند گروه کنترل و آزمایش را انتخاب کند:
1. روش گزینــش زوج‌های همانند: در این شــیوه، آزمایش کننده گروهها را به گونهای نظم میدهد که در برابر هر شخص از گروه کنترل، یک فرد همانند او در هر کدام از گروههای آزمایش قرار گیرد.
- منظور از افراد همانند افرادی است که برحسب برخی متغیرهای عمده، درست شبیه هم باشند.
2. فن گزینش تصادفی: در این شیوه، افراد بر حسب تصــادف آماری، در هر یک از دو گروه کنترل یا آزمایش پخش می‌شوند.
بررسی مشاهده‌ای:
اگر قرار باشد محــققی رفتار شرکـــت کنندگان در انتخابات شوراها را بررسی کند، مثلاً بررسی کند چه گروههای سنی بیشتر مشارکت داشته‌اند، یا وضعیت حجــاب و پوشش رأی‌دهندگان چــگونه است، از روش مشاهده استفاده میکند.
خیلی وقت‌ها پیش آمده که از پنجره بیرون را نگاه می‌کنید، بعضی وقت‌ها از پنجره اتوبوس در حین حرکت از خیابان‌ها و مکان‌های مختلف در حالیکه غرق در افکارتان هستید، به بیرون خیره شده‌اید.
اما آیــا می‌توان به این نوع نــگاه کردن، مشاهده گفت؟ مطمئناً پاســخ شما منفی است. مشــــاهده علمی، دارای ساختار مشــخص و از پیش تعیین شده است.
از نمونه گیری برای گردآوری داده‌ها، معمولاً از طریق پرسشنامه یا مصاحبه، استفاده می‌شود، به گونهای که از میان انبوه دادههای راجع به یک موضوع نمونه‌های طبقه بندی شده‌ای برگزیده می‌شوند.
گردآوری اطلاعات
بر پایه دادههای نمونه گیری شده تعمیمهایی درباره گروه مورد بررسی به دست داده می‌شود.
بررسی موردی
جامعه شناسان برای شرح کامل و جزء به جزء یک پدیده از بررسی موردی استفاده میکنند بدون آنکه کارشان را به صرف پرسشگری یا مصاحبه از افراد موضوع مورد بررسی محدود سازند. این فن به عنوان یکی از منابع فرضیه، مفید واقع می‌شود.
عوامل زمانی تحقیق
اعتبار و پایایی
اعتبار، میزانی است که نشان میدهد دادههای بدست آمده تا چه حد واقعیت را در خود منعکس میکنند.
پایایی عبارت از میزان توافقی است که پژوهنده‌های مختلف بر نتایج بدست آمده یک موضوع مورد بررسی اطلاق می‌شود.
دشواری‌های تحقیق جامعه شناختی
جامعه شناسی ناب به دنبال دانش است، بدون آنکه در نظر داشته باشید که این دانش را چگونه می‌توان به کار بست.
اهداف درس از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
فرهنگ را تعریف کند و هنجارهای فرهنگی را بشناسد.
بامفاهیم مجموعه فرهنگی و یکپارچگی فرهنگی آشنا شود.
نسبیت فرهنگی را تعریف کند.
قوم پرستی و واپسماندگی فرهنگی راتوضیح دهد.
دگرگونی اجتماعی راتعریف کند وعوامل مؤثربرآن رانام ببرد.
فرهنگ را می‌توان به مجموع رفتارهای اکتسابی و ویژگی اعتقادی اعضای یک جامعه معین تعریف کرد.
انسانها با توسل به نمادها به سه شیوه بنیادی ارتباط برقرار میکنند:
1. زبان گفتاری
2. زبان نوشتاری
3. زبان جسمانی
هنجارهای فرهنگی معیارهای رفتاری ثابتی است که گروه به لحاظ فکری یا رفتاری از افراد انتظار دارد یا آن راتائیدمیکند.
صورتهای هنجارهای فرهنگی
• ارزشها: احساسات ریشهدار و عمیقی است که اعضای جامعه در آن شریکند.
• آداب و رسوم: شیوه عملکرد مرسوم در جامعه است.
• عرف: رسومی است که از ویژگیهای معناداری از رفتارهای درست و نادرست رادربرمیگیرد.
• قوانین: بخشی از عرف که به صورت قواعد و مقررات درآمده است.
• مجموعه فرهنگی به مجموعهای از عناصر مرتبط فرهنگی اطلاق می‌شود.مثلاتوپ عنصر فرهنگی به شمار می‌رود
• بازی فوتبال یک مجموعه فرهنگی است.
• به سازمان و عملکرد کارکردی و یکپارچه همه عناصر و مجموعه‌های یک فرهنگ، یکپارچگی فرهنگی اطلاق می‌شود.
قوم پرستی
• قوم پرستی که به گرایش افراد یک جامعه در جهت برتر پنداشتن فرهنگ ویژهشان، اطلاق می‌شود.
• واپـسماندگی فرهـنگی هنگامی رخ میدهد که عناصر غیرمادی فرهـنگ نسبت به دگــرگونی عناصر مادی، وضعیت قبلی خود را حفظ کنند و همزمان با عناصر مادی تغییر نکنند.
تکنولوژی مهمترین عامل مؤثر بر دگرگونی‌های اجـتماعی است و هـمچنین محـیط طـــبیعی، دگرگونی از جمعیت و نیازهای شناخته شده از عوامل دیگر مؤثر بر میزان و سرعت دگرگونی میباشند.
• نسبیت فرهنگی: برای فهم معنا و ارزش یک عنصر فرهنگی، باید آنرا در ارتباط با بافت فرهنگیش ارزیابی کرد.
اهداف درس
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• باگروه‌های مرجع آشنا شود.
• دلزدگی ازنقش، فشار نقش و تعارض نقش را تعریف کند.
• با مجموعه نقش و تعریف آن آشنا شود.
• ایفای نقش نمایشی را توضیح دهد.
منزلت به پایگاهی اطلاق می‌شود که یک فرد در یک گروه اشغال میکند.
نقش به آن رفتاری اطلاق می‌شود که دیگران از دارنده یک منزلت معین انتظار دارند.
• اشخاصی که ما برایشان ارزش ویژه‌ای قائل می‌شویم و از رفتارشان سرمشق می‌گیریم، الگوهای نقش نامیده می‌شوند.
• گروههای مرجع، الگوهایی هستند که افراد در هنــگام داوری و ارزیابی شــیوه اجــرای نقش‌هایشان، آنها را در نظر دارند.
• شیوه ایفای نقش طبق انتظارات جامعه را نقش محول (تجویزشده) می‌نامند.
• نقش محقق (کاربسته) روشی است که فرد در عمل، در ایفای یک نقش معین به کارمی برد.
• مفهوم مجموعه نقش به روابطی اطلاق می‌شود که شخص در هنگام ایفای نقشهای گوناگون مرتبط به یک منزلت خاص با افراد دیگری که در تماس با آنها قرار میگیرند، برقرار میکنند.
نقش نمایشی
فردی که آگاهانه می‌کوشد نقش خود را به گونهای انجام دهد تا دیگران را تحت تأثیر قرار داده، به ایفای نقش نمایشی دست میزند. به عبارت دیگراگر فردی آگاهانه کوشیده باشد تا تصویر دلخواهی از خود را در ذهن دیگران نقش کند و مخاطبان چنین تصویری را از او پیدا کنند، آنگاه می‌توان گفت او به هدف ایفای نقش نمایشی خود دست یافته است.
• بانظریات خودآیینه سان، دیگری تعمیم یافته و مید آشنا شود.
• عوامل عمده اجتماعی شدن را نام ببرد.
• منش ملی را تعریف کند.
اجتماعی شدن فراگردی است که انسانها از طریق آن یاد میگیرند که چگونه در جامعه به گونه مؤثری سهیم شوند.
• بیشتر جـــامعه شناسان عوامل محیطی را به عنوان عامل اصلی در شکل گیری شخصیت فرد مهم می‌دانند
• اجتماعی شدن برای این انجام میگیرد که افراد خویـشتنداری را یـــاد بگیرند، ارزشهای اجتماعی برایشان ممکن گردد، برحسب هنجارها یا قواعد فرهنگیشان رفتار کنند.
• خود همان برداشت و رویکرد فرد نسبت به شخصیت، ظاهر و یا تواناییهایش است، خود ترکیبی است از مفهوم شخص از خودش و احترامی که یک فرد برای خودش قائل است.
• نظریه «خود آیینه سان» کولی، بر پایه مقایسه با عمل نگریستن در آیینه مبتنی است، بدین سان که شخص در آن بازتابی از آنچه را که دیگران در ما میبینند، مینگرد.
• در این نظریه، آئینه همان جامعه است که مانند آئینه برای ما امکان آن را فراهم میسازد و واکنشهای دیگران را نسبت به رفتار خودشان مشاهده کنیم.
• نظریه دیگری تعمیم یافته مجموعه چشمداشتهایی است که شخص معتقد است که دیگران از او دارند. هر شخصی با گذاشتن خودش بجای دیگری در واقع خودش را میسنجد.
• از طریق فراگردهای «نقش پذیری» و «نقش بازی کردن» فرد نسبت به این «دگری تعمیم یافته» آگاهی مییابد.
• دگری مهم. اشخاصی که بر رویکردهای افراد دیگر بسیار نفوذ دارند، دیگران مهم نامیده می‌شوند.
• - مید، خود را به «من» و «خودم» تقسیم کرده بود. خودم بازتابی از راهنماها و ارزشهای جامعه است، در حالیکه من جنبههای فردی شخص را نشان میدهد.
• اجتماعی شدن هم از طریق رسمی و هم از راههای غیر رسمی انجام میگیرد.
• عوامل عمده اجتماعی شدن عبارتند از خانواده، مدرسه، گروه همسالان و رسانههای همگانی
• منش ملی به شخصیت بنیادی مردم وابسته به یک ملت اطلاق می‌شود.
• از طریق فهم منش ملی می‌توان به طورنسبی پیش بینی کرد که اعضای یک جامعه معین تحت شرایط گوناگون چه واکنشی از خود نشان میدهند.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• مفاهیم گمانیشافت و گزلشافت را توضیح دهد.
• بامفاهیم عمده گروهها آشنا شود.
• گونه و سبک رهبری را تعریف کند وبا رهبری بی تفاوت آشنا شود.
• گروه به تعدادی از آدمها اطلاق می‌شود که با یکدیگر روابط متقابل دارند و بر اساس یک رشته چشمداشتهای رفتاری مشترک به همدیگر احساس وابستگی میکنند.
سه گونه بنیادی گروه از نظر جامعه شناسان عبارتنداز:
- تجمع که بر هر گونه گرد آمدن طبیعی مردم اطلاق می‌شود.
- تعدادی از افراد که در برخی از ویژگیها اشتراک دارند.
- تعدادی از افراد که در نوعی کنش متقابل منظم و تکراری شرکت دارند.
• فاصله اجتماعی برای اندازهگیری درجه احساس نزدیکی و صمیمیت افراد با اعضای گروههای دیگر بکار برده می‌شود.
مفاهیم گمانیشافت و گزلشافت
• مفاهیم گمانیشافت و گزلشافت را تونیس برای تفکیک دو نوع روابط اجتماعی به کار برد. گمانیشافت نشان دهنده اشتراک اجتماعی و گزلشافت نمایانگر جامعه است.
چهار مسئله عمدهای که گروهها با آن روبرو می‌شوند
رابرت بیلز چهار مسئله عمدهای که گروهها با آن روبرو می‌شوند را تشخیص داده است:
1- اینکه گروه باید با عوامل خارج از گروه که معین است بر کارکردش تاثیر گذارند، خودش را تطبیق میدهد.
2- اینکه یک گروه باید بر عوامل داخلی تاثیرگذار بر هدفهایش نظارت کافی داشته باشد.
3- گروه باید احساسات اعضایش را کاملا تحت نظارت داشته باشد.
4- گروه باید یکپارچگی در میان اعضایش را به خوبی حفظ کند.
گونه رهبری
• جامعه شناسان دو گونه رهبری سازمانده و دیگری رهبری روحیه بخش را از هم متمایز میکنند. رهبری سازمانده به گروه جهت میدهد و هدفهای گروه را پیوسته در ذهنش نگاه میدارد.
• رهبری روحیه بخش می‌کوشد حسن نیت و هماهنگی در گروه ایجاد کند.
سبک رهبری
سه سبک رهبری عبارتند از:
1- رهبری اقتدارگرا که رهبر همه تصمیمات را خودش میگیرد.
2- رهبری دموکراتیک که براساس توافق اعضای گروه تصمیم‌گیری می‌شود.
3- رهبری بی تفاوت که در این سبک، رهبر معمولاً علاقهای به کار گروهش ندارد و هدفهای گروهش هدفهای درجه یک او بشمارنمی آیند.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• نهاد را تعریف کند.
• ویژگیهای نهاد را نام ببرد وشرح دهد.
• کارکردهای بنیادی نهاد را نام ببرد و شرح دهد.
• ویژگیهای عام نهادها را توضیح کند.
• - نهاد نظام سازمان یافته و پایداری از الگوهای اجتماعی است که برخی رفتارهای تأیید شده و یکنواختی را در جهت برآورده ساختن نیازهای بنیادی جامعه، ایجاب میکند.
ویژگیهای نهادها
1. هر نهادی هدف اصلیاش برآوردن نیازهای اجتماعی خاصی است.
2. نهادها ارزشهای غایی اعضایشان را متبلور میکنند.
3. نهادها به نسبت پایدارند.
4. فعالیتهایشان پهنه وسیعی از جامعه را میپوشانند.
5. هر نهاد بر محور یک رشته هنجارها، ارزشها و الگوهای رفتاری مورد انتظار به شدت سازمان یافته است.
6. آرمانهای یک نهاد معمولاً پذیرفته شده اکثریت جامعه است.
نهادمندی به فرایندی اطلاق می‌شود که از طریق آن نظام با قاعدهای از هنجارها، تضادها و نقشهای به هم پیوسته و مورد پذیرش جامعه، شکل میگیرد.
کارکردهای بنیادی نهادها
1. نهادها الگویی رفتاری اجتماعی شایسته را در موقعیتهای گوناگون در اختیار فرد میگذارند.
2. نهاد نقشهای گوناگون را برای فرد فراهم میکنند.
3. نهادها به افرادی آموزنده بهترین شیوه رفتار، همان رفتار با ثبات است.
4. نهادها در جهت تنظیم و نظارت بر رفتار اجتماعی عمل میکنند.
1. جابه جایی کارکردی زمانی اتفاق میافتد که یک نهاد دیگر نتواند نیاز معینی را در جامعه برآورده سازد.
2. دو یا چند نهاد قادر به برآوردن یک نیاز باشند، ویژگیهای عام نهادها
1. نمادهای فرهنگی نشانه‌های شاخصی‌اند که نشانگر حضور یک نهاد به شمارمی آیند. این نمادها هم می‌توانند مادی باشند وهم غیر مادی.
2. قواعد رفتاری در برگیرنده آئینه‌ای کرداری رسمی و سنت‌های غیر رسمی‌اند که برای نقشهای معین شایسته بشمار می‌آیند.
3. ایدئولوژی که نظامی از عقاید همبسته است که اعضای یک گروه در آن اشتراک دارند.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• خانواده وخویشاوندی را تعریف کند.
• دلایل سست تر شدن پیوندهای خانواده گسترده را نام ببرد.
• علل طلاق را تشریح کند.
• علل دگرگونی در ساختار خانواده را شرح دهد.
خانواده
خانواده از گروهی از آدمها ترکیب می‌شود که از راه خون زناشویی و یا فرزند پذیری با یکدیگر ارتباط می‌یابند و طی یک دوره زمانی نامشخص، با هم زندگی میکنند
خویشاوندی
خویشاوندی به شبکه وسیعی از افراد اطلاق می‌شود که از طریق نیاکان مشترک، زناشویی و فرزند پذیری به یکدیگر وابسته باشند.
• مهمترین پیامد گذار از یک خانواده سنتی روستایی به یک خانواده صنعتی شهری جانشینی خانواده هسته‌ای غالب کنونی به جای خانواده خویشاوندی گسترده پیشین است.
دلایل سست تر شدن پیوندهای خانواده گسترده
الف) فرد در یک جامعه شهر باید از نظر جغرافیایی تحرک داشته باشد.
ب) گروههای رسمی در کمک به افراد برای حل مسائلشان، جایگزین گروههای نسبی نسبی می‌شوند.
ج) افراد اکنون این فرصت را دارند که با کار و کوشش خودشان به منزلت دلخواهشان دست یابند.
• در جامعه شهری – صنعتی ، ارتقای فرد در جامعه، از طریق شایستگیهای حرفه‌ای او امکان پذیراست.
• فرد برای ارتقای شغلی خود ممکن است به شهر دیگری منتقل شود. بدیهی است خانواده هسته‌ای در این فرآیند پابرجا، می‌ماند، اما ارتباط افراد با خانواده گسترده گسسته می‌شود.
• دریک محیط شهری فردی که با مشکلات شخصی روبرو می‌شود میتواند به یک متخصص یا همکار حرفه‌ای که خویشاوندش نیست، مراجعه کند. این مورد نشان میدهد که تا چه حد نقش شبکه خویشاوندی به دلیل توسعه شهر نشینی، کاهش یافته است.
طلاق
• این واقعیت که میزان طلاق در جوامع نوین امروزی بسیار بالاتر از دوران پیشین است، بیشتر جامعه و ارزشهای متغیر مان سرچشمه میگیرد تا از گسیختگی و تباهی خانواده به عنوان نهاد اجتماعی.
طلاق
- مهمترین دلیل طلاق این است که پس از ازدواج، یک طرف زناشویی از طرف دیگر چشمداشتهای بیش از حدی دارد.
دگرگونی در ساختار خانواده
1- کوچک شدن حجم خانواده
2- دگرگون شدن برداشتهای افراد از طلاق
3- تغییراتی در نقشهای مردان و زنان سرچشمه میگیرد.
- نظارت اجتماعی در واقع به بسط فراگرد اجتماعی شدن اطلاق می‌شود. اگر نظارت اجتماعی درست به کار بسته شود، رفتار فرد با رفتار مورد انتظار جامعه تطابق پیدا میکند.
هنجارها یا تحذیری‌اند ویا تجویزی
هنجارهای تحذیری کاری را که شخص نباید انجام دهد، مشخص میکند و هنجارهای تجویزی آن کارهایش را که شخص باید انجام دهد، تعیین میکنند.
مصوبات مثبت به پاداشهایی گفته می‌شود که به یک فرد در صورت تطبیق با هنجارهای اجتماعی داده می‌شود.
مصوبات منفی به مجازاتهای رابع است که در صورت عدم تطبیق فرد با هنجارهایی در مورد اعمالش اعمال می‌شود.
جامعه شناسان معتقدند که پاداشهای مجازاتهای غیر رسمی غالباً بیشتر از پاداشها و مجازاتهای رسمی کارایی دارند.
اهداف درس
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• انحراف را تعریف و علل آن را نام ببرد.
• تبیینهای زیست شناختی انحراف را شرح دهد.
• تبیینهای روان شناسی انحراف را شرح دهد.
• تبیینهای جامعه شناسی انحراف را شرح دهد.
• رفتارهای انحراف آمیز را از دید مرتون بیان کند.
انحراف
• انحراف به دوری جستن از هنجار اطلاق می‌شود و زمانی رخ میدهد که یک فرد یا یک گروه معیارهای جامعه را رعایت نکند.
تبیینهای انحراف
1. زیست شناختی که برخی معتقدند عوامل زیست شناخـتی مثل نقص جسمانی را باید علــت انــحــراف اجتماعی نامید.
2. روان شناختی، بسیاری از روان شناسان انحراف را برحسب نقص شخصیت توجیه میکنند.
زیگموند فروید خود را به سه بخش، او، خویشتن و فراخویشتن تقسیم کرده است. او، بخش ناخودآگاه، غریزی، وادارنده و اجتماعی نشده خود را نشان میدهد.
• خویشتن، بخش خودآگاه و معقول خود را می‌نمایاند. به این بخش، «دروازه‌بان» شخصیت نیز میگویند، زیرا واسطه رابطه متقابل او و فراخویشتن است.
• فراخویشتن به آن بخشی از خود اطلاق می‌شود. که ارزشهای فرهنگی را جذب میکند و به عنوان وجدان، کار میکند.
• آنهایی که به مکتب روان شناختی وابسته‌اند، معتقدند که زمانی رفتار انحراف آمیز پیش میآید که اوی نظارت ناپذیر و بسیار فعال در ترکیب با فراخویشتن کم فعالیت ظاهر می‌شود، حال آنکه در این میان، خویشتن بی تفاوت می‌ماند و در راهنمایی رفتار فرد نقشی ایفا نمی‌کند.
تبیینهای انحراف
3. جامعه شناختی، انحراف را بر حسب اجتماعی شدن ناقص تبیین میکنند.
جامعه شناسان برای تبیین عوامل مؤثر بر رفتار انحرافی بر حسب اجتماعی شدن نارسا، شیوههای مختلفی را برگزیده‌اند:
مرتون چهار نوع رفتار انحراف آمیز را نام می‌برد:
1. نــوآوری: زمانی پیش مــیآید که مردم هدفهای فرهنـگی را بپذیرند ولــی وسایل پذیرفته شده برای دستیابی به این هدفها را نپذیرفته باشند.
2. مناســک پرستی: زمانی رخ میدهـد که شخص وسـایلی را که یک فرهنــگ برای دستیابی به هدفها ارائه میدهد میپــذیرد ولی خود آن هدفهاراردمیکند.
3. واپــسزنی: وقتی پیش میآید که شخص هم هدفها و هم وسایل نیل به این هدفها را که مورد قــبول یک فرهنــگ باشد، رد میکند.
4. شــورش هنگامی اتفاق میافتــد که مردم هدفهاووسایل دستیابی به این هدفها را که مورد قبول یک فرهنگ میباشند رد میکنند وهــدفها و وسایل تازه‌ای را به جـای آنها برمی گزینند.
• آمارهای رسمی شاخص خوبی برای تعیین سطح انحراف در جامعه وتعداد افراد منحرف نیستند. به علت اختلاف نظر درتعریف رفتار انحراف آمیز، اندازه گیری میزان انحراف در جامعه بسیار دشوار است.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• طبقه و منزلت اجتماعی را تعریف کنند.
• شاخص‌های طبقه را تعریف کنند.
• روشهای بررسی قشربندی را نام برده و تعریف کنند.
• کاست را تعریف کند.
• سبک و بخت زندگی را تعریف کند.
• دیدگاه مارکس را درمورد طبقات اجتماعی بیان نماید.
• طبقه اجتماعی به بخشی از اعضای جامعه اطلاق می‌شود که از نظر ارزشهای مشترک، حیثیت، فعالیتهای اجتماعی، میزان ثروت و متعلقات شخصی دیگر و نیز آداب معاشرت از بخشهای دیگر تفاوت داشته باشد.
شاخص طبقه اجتماعی
• در جوامع نوین سه شاخص بنیادی برای طبقه اجتماعی وجود دارد که عبارتند از : درآمد، شغل و سطح تحصیلات
روشهای بررسی قشر بندی
1- روش اشتهاری :که از افراد می‌پرسند که آدمهای دیگر در چه طبقه‌اجتماعی باید جای گیرند.
2- روش ذهنی : این روش قشر بندی افراد به وسیله خودشان است.
3- روش عینی : در این روش پژوهشگر معیارهای عضویت در طبقه اجتماعی را خودش تعیین میکند.
کاست
• کاســت به نظام قشر بندی اجتماعی بسته‌ای اطلاق می‌شود که در آن افــراد نمی‌توانند از یک ســطح اجتماعی به سطحی دیگری آزادانه حرکت کنند.
سبک زندگی
• سبــک زندگی به شیوه زندگی طبقات گوناگون اجتـماعی اطلاق می‌شود هر طبقه‌ای سبک زندگی ویژه و رویکردها و باور داشتهای مخصوص خود را دارد.
بخت‌های زندگی
• بخت‌های زندگی به فرصت‌هایی اطلاق می‌شود که افراد برای پیشرفت در زندگی و دستیابی به هدفهایشان دراختیاردارند.
دیدگاه مارکس
• مارکس معتقد بود که پایگاه طبقاتی افراد به رابطه آنها با وسایل تولید بستگی دارد.
• او جامعه را به دو طبقه اصلی تقسیم کرده بود:
• طبقه مالکان وسایل تولید و کارگران فاقد وسایل تولید
در حالیکه طبقه اجتماعی مارکس تنها بر معیار اقتصادی مبتنی است. مارکــس و بر طبقه اجتماعی را به صورت چند بعدی در نظر میگیرد.
• طبقه اجتماعی وبر بر چند عنصر بنیادی که عبارتند از قدرت، ثروت و حیثیت، استوار است.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• تحرک را تعریف کند.
• انواع تحرک را نام ببرد.
• عوامل دخیل در تحرک اجتماعی را نام ببرد.
• به حرکت افراد از یک منزلت اجتماعی به منزلت اجتماعی دیگر، تحرک اجتماعی اطلاق می‌شود
• آدمها ممکن است به منزلت پائین ویا بالا تحرک یابند ویا در یک سطح منزلتی ازیک شغل به شغل دیگر انتقال پیدا کنند.
جامعه شناسان چهار نوع تحرک اجتماعی را نام می‌برند:
1- تحرک عمودی : به تغییر منزلت فرد از یک طبقه اجتماعی به طبقه دیگر اطلاق می‌شود.
2- تحرک افقی: به حرکت فرد از یک شغل به شغل دیگر در همان سطح اجتماعی اطلاق می‌شود.
3- تحرک میان نسلی: به تحرکی اطلاق می‌شود که میان دو نسل صورت میگیرد.
4- تحرک درون نسلی: به دگرگونی‌هایی که در منزلت اجتماعی یک فرد یا یک گروه طی یک نسل اطلاق می‌شود.
عوامل دخیل در تحرک اجتماعی
1- حجم خانواده: فرزندان که یک خانواده کوچک پرورش می‌یابند، احتمال تحرک صودیشان بیشتر از یک خانواده بزرگ است.
2- نژاد و قومیت
3- تحصیلات
4- جنسیت و حق تقدم
5- ازدواج
6- چشم پوشی از مزایای حال برای تضمین آینده بهتر
7- برنامه‌های دولتی
اهداف درس
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• جمعیت شناسی را تعریف کند.
• مهمترین مفاهیم جمعیت شناسی را بیان نماید.
• روش اندازه گیری رشد جمعیت را توضیح دهد.
• نظریه گذار جمعیتی را بیان کند.
جمعیت شناسی
• جـمعیتشناسی به بررسی منظم جــمعیت یک جامعه اطلاق می‌شود.
• - دولتها همیشه مهمترین گردآورنده دادههای جمعیتی بودهاند.
• میزان رشد سالانه جمعیت=
نرخ خام مرگ و میرعبارت است
تعداد مرگ و میر سالیانه
جمعیت بر مبنای 1000 نفر.
- امیــد زندگی: به میانــگین عمر مورد انتظار یک نــوزاد در جامعه اطلاق می‌شود.
- یکی از عوامل موثر در افزایش جمعیت، پیشرفت تکنولوژی است.
نظریهگذار جمعیت
- نظریهگذار جمعیتی میگوید، وقتی که جمعیت یک کشور خصلت شهری و صنعتی به خود میگیرد، نرخ رشد جمعیت تثبیت می‌شود.
فراگرد گذار جمعیت شناختی
- فراگرد گذار جمعیت شناختی در سه مرحله رخ میدهد:
1- نرخ زاد و ولد و نیز مرگ و میر بالا است.
2- نرخ زاد و ولد بالا و نرخ مرگ و میر پایین است.
فراگرد گذار جمعیت شناختی
3- نرخ رشد جمعیت بر اثر کاهش نرخ زاد و ولد و همچنین کاهش نرخ مرگ و میر، تعادل مییابد.
اهداف درس
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• تعریف اجتماع را بیان کند.
• تفاوت جوامع روستایی وشهری را بیان کند.
• نظریه‌های مناطق هم مرکز و متحدالمرکز را بیان کند.
• فراگردهای عمده بوم شناسی را نام ببرد.
• اجـتماع به گروهی از مردم اطلاق می‌شود که در یک منطــقه جـــغرافیایی معین زندگی میکنند، در یک فرهــنگ و شیوه زندگی مشترک سهمیند، می‌دانند که از یک نوع وحـــدتی برخوردارند. می‌توانند هدفهایشان را به گونه دسته جـــمعی تعقیب کند.
• شیوه زندگی مردم در یک جامعه روستایی عموماً غیر رسمی است و آداب و رسوم در این جوامع به ندرت دگرگون می‌شوند.
• در یک جامعه روسـتایی خانواده نهاد کانونی است.
• پیشرفتهای فنی در زمینه‌های کشاورزی، وضعیت حمل و نقل و ارتباطات در گرایــش مــردم به شهرنشینی نقش داشته‌اند.
• جامعه شناسانی چون دورکیم، ردفیلد و تونسین، انتقال از زندگی روستایی به زندگی شهری را مورد بررسی قرار داده‌اند.
نظریه مناطق هم مرکز
• نخستین بار برجسن نظریه منـاطق هم مـرکز را مطرح کرد. برجسن شهر را دارای یک رشته مناطق هم مرکز می‌دانست که هر منطقه آن به کار معینی اختصاص دارد.
نظریه بخشهای متحدالمرکز
• در نظریه بخشها، فرض بر این است که شهرها از مرکز به اطراف به صورت بخشهای مثلثی شکل، مسکونی، تجاری تفریحی و یا صنعتی، توسعه می‌یابند.
پنج فراگرد عمده بوم شناختی
• تراکم : یعنی جمع شدن آدمها و تسهیلات در یک مکان جغرافیایی به نسبت تنگی.
• تمرکز، یعنی دور هم جمع شدن افرادی که کارکردهای اقتصادی و خدمایت ضروری را انجام میدهند.
پنج فراگرد عمده بوم شناختی
• تمرکز زدایی: یعنی پراکنده شدن آدمها و تسهیلات شهری در یک ناحیه گسترده.
• انشعاب: یعنی جمع شدن آدمهای دارای فرهنگ و اوضاع مادی یکسان در نواحی کوچکتر.
پنج فراگرد عمده بوم شناختی
• تهاجم: یعنی اقامت یک گروه نوپدید در منطقه‌ای که قبلاً در اشتغال گروه دیگری بوده است.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• رفتار جمعی را تعریف کند.
• عوامل تعیین کننده رفتار جمعی را نام ببرد.
• ویژگیهای سلب هویت فردی را بیان کند.
• انواع جماعت را نام ببرد.
رفتار جمعی با الگوهای بدون ساختار، خودانگیخته، عاطفی و پیشبینی ناپذیر مشخص می‌شود. شورش‌ها و شکل گیری سریع مدها از نمونه‌های رفتار جمعی به شمار می‌آیند.
ویژگی رفتار جمعی ازدیدگاه اسملسر
اسملسر برای رفتار جمعی 6 ویژگی بیان میکند:
1- ترغیب ساختاری: بهعنوان مثال مشکل اقتصاد بیمار در بسیاری از کشورها، زمینه اعتراض مردم را فراهم میکند.
2- فشارهای ساختاری: وقتی مردم زیر بار فشارهای اقتصادی شدید، یکدیگر را به واکنش در برابر این وضع تحریک کنند.
3- باور تعمیم یافته: هنگامی که همه بپذیرند که قدرت مادی دولت برای مقابله با گرانی کاهش یافته است.
4- عوامل شتابدهنده: رویدادهای خاص مثل شایعه در مورد نایاب یا کمیاب شدن ارزاق عمومی از عوامل شتابدهنده هستند.
5- بسیج برای اقدام به پس از عوامل شتابدهنده، گروه برای اقدام بسیج می‌شود.
6- عملکرد نظارت اجتماعی: موفقیت یا عدم موفقیت شورش یا اعتراض به مکانیسمهای نظارت اجتماعی درون جامعه بستگی دارد.
عوامل سلب هویت فردی و خویشتنداری از اعضای یک جمعیت:
1- ناشناسی: به دلیل عدم شناخت افراد از یکدیگر، مسئولیت فردی به گونهای موقت فراموش می‌شود.
2- حالت غیر شخصی: عضویت در جماعت و رفتار جمعی عموماٌ غیر شخصی است.
3- تلقینپذیری: به دلیل عدم وجود رهبری جاافتاده و الگوهای رفتاری پذیرفته شده، بیشتر بر اساس تلقین عمل می‌شود.
انواع جماعت
1- بیانگر: در این جماعت، اعضا، احساساتشان را به شیوه مسالمتآمیز بیان میکنند.
2- کنشگر: در این جماعت، کنشگر معطوف به هدف خاص است و خواستار وقوع یک نوع تغییر میباشد.
3- اوباش: جماعت کنشگری است که رفتارش ماهیت خشونتآمیز دارد.
4- حضار: کنشگری که به شیوه انفعالی رفتار میکند.
5- شورشی: با حمله و پرخاشگری، اعتراض جماعت نشان داده می‌شود.
6- وحشتزده: وقتی جماعت به دلیل یک خطر مشترک، دچار وحشت شدید می‌شود.
نژاد به گروهی از افراد اطلاق می‌شود که بر اثر نسلها اختلاط درونگروهی، ویژگیهای جسمانی یا زیست شناختی مشترکی پیدا کرده باشند.
یک گروه قومی با ویژگیهای فرهنگی مشترک اعضایش مشخص می‌شود. این ویژگیها عبارتند از دین، زبان و ملیت.
تصورات قالبی: به تعمیمهایی اطلاق می‌شوند که در مورد برخی از اقلیتهای مذهبی، نژادی و قومی رواج دارند.
پیشداوری: به برداشت یا احساسی اطلاق می‌شود که شخص نسبت به اعضای یک گروه اقلیت دارد، اما تبعیض به الگوی رفتاری آشکاری گفته می‌شود که بر ضد یک گروه اقلیت جهت گرفته باشد.
1- نابودی: در این فرآیند اعضای گروه اقلیت به طور عمدی کشته می‌شوند.
2- بیرون راندن: که اعضای اقلیت به زور از سرزمینشان اخراج می‌شوند.
3- جداسازی: که در آن استقرار اجباری اقلیت در مناطق مسکونی جداگانه می‌شوند.
1- ادغام: ادغام کامل دو فرهنگ غالباٌ از طریق ازدواج صورت میگیرد.
2- اختلاط نژادی: نژادی که ازدواج میان گروههای نژادی مختلف است.
3- کثرتگرایی فرهنگی: زندگی مسالمت آمیز گروههای اقلیتی در کنار هم با حفظ رسوم خود.
4- یکپارچگی: زندگی مسالمت آمیز گروه مسلط و اقلیت بدون جدایی و تنش در سایه فرهنگ مسلط.
• اقلیتها به شیوههای گوناگونی در برابر چیرگی و تبعیض واکنش نشان میدهند معروفترین انواع این واکنشها به قرار زیرند:
• سازمان رسمی از گروهی از افراد ترکیب می‌شود که برای رسیدن به هدف خاصی گرد هم آمده باشند.وزارتخانه‌ها، ارتش ودستگاه دادگــستری، ســازمانهای رسـمی به شمار می‌آیند.
دیوانسالاری به سلسله مراتبی از اقتدار و مسئولیت اطلاق می‌شود که یک سازمان رسمی برای هماهنگ کردن فعالیت‌هایش و رسیدن به هدفهای تعیین شده‌‌اش از آن استفاده میکنند.
تفاوت یک سازمان بسیار متشکل با سازمان دارای تشکل ضعیف به میزان خودمختاری اعضایشان مربوط است.
• الگوهای ارتباطی تثبیت شده
• نظام انضباطی رسمی
• تقسیم کار
• نظام تنبیه و پاداش
• شخصیت دیوانسالارانه عبارتند از عدم انعطاف پذیری مرد جهت تطبیق با موقعیتهای جدید
• قالبگرایی به اطاعت کورکورانه از مقررات سازمان اطلاق می‌شود.
• جا به جایی هدفها به جایگزینی اهداف شخصی به جای اهداف سازمانی گفته می‌شود.
• اخلاق حرفه‌ای پایبندی متخصصین سازمانی به اصول اخلاق حرفه اطلاق می‌شود.
قدرت شخصی: فردی که میتواند مسیر زندگیاش را بدون دخالت دیگران تعیین کند، قدرت شخصی دارد.
قدرت اجتماعی: کسی که میتواند اعمال آدمهای پیرامون خودش را به گونه موثری داشته باشد، دارای قدرت اجتماعی است.
1.توانایی نگهداری و نظا. رت بر منابع مالی
2.توانایی ناشی از اشغال یک سمت با نفوذ دولتی
3.توانایی ایجاد و حفظ یک کسب و کار موفق
4.توانایی کسب قدرت سیاسی
• اقتدار قانونی و عقلایی
• اقتدار سنتی
• اقتدار فرهمندانه
1- رهیافت اشتهار که قابل اعتمادترین افراد اجتماع مورد بررسی، پاسخ میدهند که قدرتمندترین افراد چه کسانی هستند.
2- رهیافت مقامی که بعد از تهیه لیست افراد صاحب قدرت اجتماع، تعیین می‌شود کدام سمت حیاتی است.
3- رهیافت تصمیم‌گیرانه که محقق به مشاهده کسانی که در فرایند تصمیم‌گیری نقشی دارد می‌پردازد و مشخص میکند چه کسی قدرتمندتر است.
• - مارکس، مالکان وسایل تولید را گروهی می‌داند که قدرت مسلط بر جامعه را در دست دارند.
• از دانشجویان انتظار می‌رود پس از پایان این برنامه :
• جنبش اجتماعی را تعریف نماید.
• ویژگی جنبشهای اجتماعی را نام ببرد.
• مراحل جنبشهای اجتماعی را توضیح دهد.
جنبش اجتماعی هنگامی بوجود میآید که گروه سازمان یافته‌ای درصدد تغییر عناصری از جامعه برمی آید.
• تفاوت جنبش اجتماعی یا نهاد در این است که نهاد دارای تداوم است اما جنبش اجتماعی در مقایسه با نهاد دوام کمتری دارد.
• اهداف
• برنامه
• ایدئولوژی
مراحل جنبشهای اجتماعی:
• نهادمند شدن با ویژگیهای دیوانسالاری
• رهبری منضبط
هر گونه دگرگونی در ساختار جامعه، دگـرگونی اجتماعی نامیده می‌شود. دگرگونی‌های اجـتماعی را باید از دگرگونی‌های فرهنگی جدا دانست زیرا این نوع دگرگونی‌ها درفرهنــگ جامــعه رخ میدهند.
1- عوامل جغرافیایی
2- عوامل تکنولوژیک
3- ایدئولوژی
4- رهبری
5- جمعیت
1- اشاعه: عبارت از مطرح شدن یک عضو نو در جامعه از طریق فرهنگ خارجی.
2- ابداع: آفرینش یک چیز نو است از طریق ترکیب عناصری که در فرهنگ داخلی یک جامعه وجود دارند.
برنامه ریزی اجتماعی به کوششی که، دانشمندان اجتماعی به عمل می‌آورند تا فراگرد دگرگونی اجتماعی را به گونهای هدایت کنند که این دگرگونی‌ها تا آن جا که ممکن است به سود جامعه تمام شوند، اطلاق می‌شود.
