آشنایی با ویکی‌ها

ویکی‌ها؛ مجال هم اندیشی در وب

درآمد
وب، جهانی را می‌ماند مضاهی عالم واقعی که در آن روابط انسانی شکل دیگری دارد. این دنیای مجازی با ظهور نسلهای جدید، کامل تر و پیچیده تر شده است. برای نمونه با ظهور "وب 2"1 شکل و محتوای وب به گونهای دیگر شد؛ یعنی وب بیشتر به دنیایی دیگر در قیاس با جهان واقعی می‌ماند که کاربران اینترنت در فضایی مجازی به تعامل با یکدیگر می‌پرداختند، دانستهها، یافتهها، خاطرهها، عکسها، فیلمها، و عقاید خود را در میان می‌گذاشتند، داد و ستد می‌کردند و در یک همایش علمی شرکت می‌جستند. در کل، با رهیافت تعاملی به وب (که از پیامدهای نسل دوم وب شمرده می‌شود) دیگر فقط مدیران پایگاههای اینترنتی به ساختن محتوای وب نمیپرداختند بلکه هر کاربر اینترنت می‌توانست محتوایی جدید بسازد یا نوشتههای دیگران را اصلاح کند و جهان مطلوب خود را در وب بسازد.
واژة "وب 2" اولین بار در یک همایش توسط معاون موسسة اُرِیلی2 مطرح شد. تیم اُرِیلی 3 از وب2 به عنوان سکویی یاد می‌کند که تمامی ابزارها و برنامهها در سیطرة آن قرار می‌گیرد و وب2 به آنها احاطه دارد.
وب2 هر تعریفی که داشته باشد یک هدف کلی را پی می‌گیرد و آن تغییر وضعیت کنونی اینترنت است. از بخش جستجوگر تصاویر یاهو و سایت وابسته به آن با نام فیلکر4 گرفته تا دایرة المعارف آنلاین ویکی پدیا و سایت دوست یابی مای اسپیس5 و حتی جستجوگر بزرگ گوگل6 نمونههایی از وب2 شمرده می‌شوند که با هدف دگرگونی اینترنت و بهبود وضعیت کنونی آن فعالیتهای خود را دنبال می‌کنند. شبکههای اجتماعی از مهم‌ترین پایگاههای وب 2 شمرده می‌شوند که امروزه پر بازدیدترین پایگاهها نیز هستند. از نمونههای مشهور این دست پایگاهها می‌توان به فیس بوک،7 لینکداین،8 توئیتر، و مای اسپیس اشاره کرد.
بر اساس آنچه پیش تر بیان شد. شاید بتوان گفت وب 2 انقلابی کپرنیکی 9در عرصة اطلاعات اینترنتی ایجاد کرد؛ به این گونه که کاربران اینترنتی، دیگر منفعلانه به برداشت اطلاعات و اخبار مبادرت نمیورزند، بلکه خود نیز در خلق محتوا مشارکت دارند. به عبارت دیگر به جای آنکه کاربر در برابر محتوای یک پایگاه منفعل و بی اثر باشد، فعال و مؤثر است و می‌تواند به آن بیفزاید یا از آن بکاهد.
ویکیها،10 بلاگها، آراس اس،11 آژاکس12 و... از اصطلاحهای رایج در میان کارشناسان وب 2 است.
ویکی مجموعه صفحات وبی است که به هر کس ـ یا دست کم هر کس که به نرم افزار سرویس دهنده13 ویکی دسترسی دارد ـ این اجازه را می‌دهد تا در تهیه محتوایش مشارکت کند. در واقع ویکیها همچون تخته سیاهی هستند که در یک مکان کاملاً عمومی نصب شده است و هرکس که دست کم سواد خواندن و نوشتن داشته باشد می‌تواند مطلبی به آن بیفزاید یا آن را کامل کند.
"ویکی ویکی وب"14 که به مثابه پایگاه اطلاعاتی قابل دسترس و تغییرپذیر توصیف شده است، اولین پایگاه ویکی به شمار می‌رود. وارد کانینگهام15 در سال 1994 طراحی آن را آغاز، و در سال 1995 با دامنهc2.com16 روی اینترنت بارگذاری کرد. او در آن زمان کارمند فرودگاه بین المللی ایالتهاوایی در امریکا بود و نام ویکی ویکی را از اتوبوسهایی که برای مسیر آمد و شد بین پایانه فرودگاه استفاده می‌شد اقتباس کرد! البته این واژه می‌تواند مخفف کلمات "آنچه من می‌دانم... است"17 باشد. به گفتة او به جای نام وبِ سریع، نام ویکی مناسب تر است.
در آن زمان شرکت اپل18 سیستمی طراحی کرده بود که به کاربران این امکان را می‌داد تا جداولی از اطلاعات ایجاد کنند که بین دادههای آن ارتباطی منطقی وجود داشته باشد. وارد کانینگهام این عقیده را گسترش داد و این امکان را برای هر کاربر فراهم کرد تا با ورود به پایگاه ویکی، دادهها و اظهار نظرات افراد دیگر را ببیند و در صورت تمایل، آنها را تغییر دهد، یا مطالبی به آن اضافه کند و یا مطالب آن را کاهش دهد. در سال 2000 ویکیها گسترش فراوانی یافتند و تعداد آنها زیاد شد، و در واقع به گونه رسمی پذیرفته شدند.19
ویکیها به کاربران این اجازه را می‌دهند که بدون داشتن مهارت برنامه نویسی برای وب، صفحات اینترنتی در بارة موضوعات مختلف ایجاد کنند. برای این منظور، ویکیها از قراردادهای ساده تری برای اصلاح ظاهر متونی که در ویکی گذاشته می‌شوند استفاده می‌کنند، که این قواعد در هر ویکی متفاوت با دیگری است.
ویژگیهای ویکی
از ویژگی تعریف شده در ویکی، به روز بودن آن است؛ زیرا افراد می‌توانند آخرین اطلاعات و دانستههای خود را برای غنی تر شدن موضوع در صفحات مربوطه قرار دهند. در انتهای صفحه در قسمت منبع نام فردی که مطالب را ارائه داده است و یا مرجعی که اطلاعات از آن برداشت شده، ذکر می‌شود.
یکی دیگر از مزایای ویکیها آن است که هر تغییر در صفحات ثبت می‌شود، و صفحات قابل بازگرداندن به وضعیت قبل از تغییر هستند. همچنین بسیاری از ویکیها (نظیر ویکی پدیا) این امکان را برای کاربران فراهم می‌کنند که محتوای یک صفحه را قبل و بعد از اعمال چندین مرحله تغییر مقایسه کنند. ویژگی بسیار برجسته در اکثر ویکیها، وجود بخش "تغییرات اخیر" برای هر صفحه است (لیست ویژهای که شامل ویرایشهای اخیر، در یک بازدة زمانی یا بر اساس یک کاربر و... است). برخی از ویکیها می‌توانند تغییرات کوچک و بزرگ را هم از هم متمایز کنند. در بیشتر ویکیها توابع بیشتری نیز مانند پیشینه بازبینیها که نسخههای قبلی صفحه را نشان می‌دهد و ابزاری به نام تفاوت20 که می‌تواند به شکلی قابل درک تفاوت میان دو نسخه از صفحه را نشان دهد، قابل دسترس است. با استفاده از پیشینه بازبینیها، ویرایشگر می‌تواند نسخههای قبلی یک مقاله را مشاهده، یا بازیافت کند. ویژگی تفاوت21 می‌تواند برای تصمیم گیری در بارة لازم بودن یا نبودن یک تغییر استفاده شود. این ابزارها برای حفظ کیفیت صفحات ویکی بسیار مفید هستند؛ به طوری که کاربر می‌تواند حتی قبل از اعمال تغییر، نسخه جدید صفحه را با نسخه قبلی مقایسه کند و در صورت وجود اشکال در بخشی از صفحه، با کمک ویژگی تفاوت، به راحتی آن را یافته و اصلاح کند.
ویژگی جالبی که به صورتهای مختلف در ویکیها دیده می‌شود، قابلیت پیوند خودکار به نوشته تایپ شده است؛ چه آن نوشته موجود باشد یا نباشد. در ویکی پدیا، متنها به صورت خودکار به یکدیگر پیوند می‌شوند، و اگر صفحه مربوط به متن موجود نباشد، پیوند با رنگ قرمز نمایش داده می‌شود.22
صفحات ویکی به گونه خودکار زمان آخرین تغییر یا ویرایش را ثبت می‌کنند همچنین این امکان وجود دارد که مطلبی را که ارائه می‌دهند غیر قابل ویرایش باشد. این به آن منظور است که افراد دیگر نتوانند اطلاعات را کم یا زیاد کنند.
امروزه در بسیاری از موضوعات و رشتهها ویکی وجود دارد. بسیاری از ویکیهای موجود را شرکت بنیاد ویکی مدیا23 راه اندازی می‌کند. این شرکت یک مؤسسة خیریة غیرانتفاعی است که در ایالت فلوریدای آمریکا تأسیس شده است. بنیاد ویکی مدیا چندین پروژه ویکی مشارکتی آنلاین را پوشش می‌دهد.24 برخی از ویکیهای مشهور از این قرارند:
ویکی پدیا25سال تأسیس: 15/ 1/ 2001 دانشنامهای شامل بیش از 10میلیون مقاله در 246زبان.
متاویکی26سال تأسیس: 9/11/2001 ویکی اختصاص داده شده به هماهنگ سازی طرحهای ویکی مدیا.
ویکی شنری27سال تأسیس: 12/12/2002 فرهنگ لغتی که معانی، مترادفات، ریشه شناسی، و ترجمهها را ارائه می‌کند.
ویکی بوک28سال تأسیس: 10/7/2003 جمع آوری کتابهای درسی و مواد آموزشی رایگان.
ویکی کووت29سال تأسیس: 10/7/2003 مجموعه نقل قولهایی که از راههای گوناگون ساخته شده اند.
ویکی سورس30سال تأسیس: 24/11/2003 مرجعی برای فراهم کردن و ترجمه منابع رایگان؛ مانند منابع عمومی.
ویکی مدیا کمون31سال تأسیس: 7/9/2004 مخزن تصاویر، صداها، فیلمها، و رسانههای کلی شامل بیش از 000ر300ر3 فایل.
ویکی مدیا اینباتور32سال تأسیس: 2/6/2006 برای آزمایش امکان ایجاد زبانهای جدید برای ایجاد طرحها.
ویکی اسپیس33سال تأسیس: 13/9/2004 فرهنگ اطلاعات در بارة مکان حیوانات، گیاهان، قارچها، باکتریها، و....
ویکی نیوز34سال تأسیس 1/12/2004 منابع اخبار شامل گزارشهای اصلی که روزنامه نگاران بومی از کشورهای مختلف گرد می‌آورند.
ویکی ورسیتی35سال تأسیس 15/8/2006 مواد و فعالیتهای پژوهشی و آموزشی.
ویکی تراول36سال تأسیس 6/7/2003 راهنمایی برای مسافرت است؛ این پایگاه به مؤسسه بنیاد ویکی مدیا مرتبط نیست.
به جز این ویکیها، کشورهای گوناگون با عقاید و مذاهب مختلف، ویکیهایی راه اندازی کرده اند؛ برای نمونه در کشور ما (ایران)، برخی پایگاهها در کنار فعالیتهای اصلی، ویکی نیز تأسیس نموده اند، از این دست ویکیها می‌توان به "شهر دانایی"37 "ویکی علوم اسلامی"38 اشاره کرد.
در سالهای اخیر شاید ویکی لیکس39 جنجالی‌ترین ویکی باشد.
ویکی لیکس؛ ویکیای برای افشاگری!
واژه ویکی لیکس متشکل از دو واژه ویکی + لیکس شاید به معنای ویکی افشاگری باشد، و نام سازمان غیرانتفاعی است که هدف خود را عرضة اخبار و اطلاعات مهم به عموم مردم می‌داند! ویکی لیکس در سال ۲۰۰۶ توسط انتشارات سانشاین41 راه اندازی شد. پس از یک سال از راه اندازی، این سایت اعلام کرد که آرشیوی بالغ بر ۱٫۲ میلیون مدرک دارد. این سازمان بین المللی که در سوئد پایه گذاری شده، نقدها و فاش سازیهای اینترنتی از مدارک حساس سازمانهای دولتی را با نام مستعار منتشر می‌کند؛ بدون آنکه نام و نشان منبع آنها را فاش کند. این سازمان متشکل از گروههایی با هدف واحد در سراسر جهان است که توسط ژولین آسانژ، یکی از طرفداران آزادی اطلاعات که زمانی هکر بوده، بنیانگذاری شده است. در پایگاه ویکی لیکس کاربران می‌توانند اسناد را عرضه کنند. این پایگاه اسناد محدود شده یا سانسور شده سیاسی، اخلاقی، دیپلماتیک و تاریخی را می‌پذیرد. آنها مدعی اند، شایعهها، عقاید، و نیز اسناد غیر دست اول یا منابعی که عموماً در جای دیگر در دسترساند را نمیپذیرند.42
ویکی لیکس اکنون به 14 زبان عربی، آلمانی، اسپانیایی، فرانسه، ایتالیایی، ژاپنی، کره ای، پرتقالی، نروژی، روسی، صرب و کروات، اوکراینی، ترکی و چینی فعالیت می‌کند.
مدیران ویکی لیکس مدعیاند که کارشان بر اساس دفاع از آزادی بیان و نشر رسانهای بنیان دارد. ایشان برآنند هر کس حق آزادی بیان و اظهار نظر دارد و این حق شامل آزادی داشتن عقایدی بدون مرجح و جستجو و دریافت اطلاعات مهم و دیدگاههای مختلف از طریق هر رسانهای است.43 اینکه این ادعا تا چه حد درست است و تا چه اندازه ایشان به این اصول پایبندند، نیاز به تحقیق و بررسی بیشتر و عمیق تر دارد.
اولین بار که ویکی لیکس در دسامبر سال 2006 در اینترنت قرار گرفت، باعث برانگیختن دیدگاههای متفاوتی شد. بعضی ضمن تمجید از عملکرد این پایگاه از آن به عنوان پدیدهای در عرصه روزنامه نگاری تحقیقاتی یاد کردند؛ این در حالی است که گروهی دیگر عملکرد این پایگاه را خطری در زمینه روزنامه نگاری دانستند.
مطالبی که ویکی لیکس منتشر می‌کند در این مقولهها جای می‌گیرد:
جنگ، کشتار، شکنجه و بازداشت؛ دولت، تجارت و شفافیت همکاری؛ محدودیت آزادی بیان و آزادی مطبوعات؛ دیپلماسی، جاسوسی و اطلاعات و ضد اطلاعات؛ اکولوژی، آب و هوا، طبیعت و علوم؛ فساد مالی، مالیات؛ تکنولوژی سانسور و فیلتر کردن اینترنت؛ سازمانهای مذهبی؛ خشونت، سوء استفاده و نقض حقوق.44
توانایی ویکی لیکس در به دست آوردن حجم وسیعی از اسناد طبقه بندی شده و انتشار آنها سبب شده است، این سازمان از یک افشاگر نسبتاً ناشناخته به یک سازمان مطرح جهانی با هزاران دشمن قدرتمند تبدیل شود!
افشاگریهای این گروه با ارائه شواهدی که نشان دهنده دروغ گویی ارتش آمریکا درباره وضعیت افغانستان و نیز لاپوشانی شکنجههای صورت گرفته در عراق است، در نمونههای بسیار اسباب شرمساری و ننگ ارتش آمریکا را فراهم کرده است. افشاگریهای مربوط به عراق در بردارنده نزدیک به 40 هزار پرونده بوده است؛ بر همین اساس، افشاگری بعدی شامل نزدیک به سه میلیون پرونده خواهد بود!45
نمونههایی از افشاگریهای جنجال انگیز ویکی لیکس را می‌توان چنین برشمرد:
افشای هزاران سند طبقه بندی شده از جنگ افغانستان: افشای بیش از 92 هزار سند سرّی ارتش آمریکا درباره جنگ افغانستان خشم مقامات واشنگتن را برانگیخت. مدیران وب گاه ویکی لیکس که اخبار پشت پرده را افشا می‌کنند، این اسناد را از طریق روزنامههای "نیویورک تایمز" آمریکا، "گاردین" بریتانیا و مجله "اشپیگل" آلمان در اختیار عموم قرار دادند. اسناد منتشر شده حاوی جزئیات دقیق جنگ افغانستان در سال 2004 تا 2010 بود؛
افشای اسناد محرمانه وزارت خارجه آمریکا: در تاریخ 28 نوامبر 2010میلادی (۷ آذر 1389) بخشهایی از اسناد و گزارشهای طبقه بندی شده وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا را که بالغ بر 250 هزار سند محرمانه از وابستههای دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا در همه نقاط جهان می‌شد، را منتشر کرد. در تاریخ 28 نوامبر 2010، سرور وب گاه ویکی لیکس، یک ساعت قبل از افشای اسناد محرمانه وزارت خارجه آمریکا مورد حمله قرار گرفت و با عدم سرویس دهی روبرو شد. اما با این وجود پنج نشریه معتبر بین المللی از جمله نیویورک تایمز، گاردین، اشپیگل، ال پایس و لوموند به صورت هم زمان بخشهایی از این اسناد محرمانه را منتشر کردند.
ویکی لیکس اسنادی هم در مورد ایران منتشر کرده است. بر اساس مدارک ویکی لیکس رهبران رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی، قطر، بحرین و امارات متحده عربی، برنامه اتمی ایران را تهدیدی علیه موجودیت خود دانسته و خواهان حمله آمریکا به آن بوده اند! این اسناد که در چند روزنامه از جمله نیویورک تایمز و گاردین منتشر شده حاکی از آن است که ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی، به طور محرمانه آمریکا را به بمباران تأسیسات اتمی ایران تشویق کرده است.
افشاگریهای ویکی لیکس هم چنان ادامه دارد، اما واقعاً در پس این افشاگریها چه نهفته است؟!46
سوتیرها
ویکی مجموعه صفحات وبی است که هر کس می‌تواند در تهیه محتوایش مشارکت کند. در واقع ویکیها همچون تخته سیاهی هستند که در یک مکان کاملاً عمومی نصب شدهاند و هرکس که دست کم سواد خواندن و نوشتن داشته باشد می‌تواند مطلبی به آن بیفزاید یا آن را کامل کند. از ویژگی تعریف شده در ویکی، به روز بودن آن و قابل بازگرداندن صفحات به وضعیت قبل از تغییر است.
برخی از ویکیهای مشهور عبارتند از: "ویکی پدیا"(دانشنامهای شامل بیش از 10ملیون مقاله در 246زبان)؛ "ویکی شنری"(فرهنگ لغتی که معانی، مترادفات، ریشه شناسی و ترجمهها را ارائه می‌کند)؛ "ویکی بوک" (جمع آوری کتابهای درسی و مواد آموزشی رایگان)؛ "ویکی سورس" (مرجعی برای فراهم کردن و ترجمه منابع رایگان) "ویکی مدیا کمون" (مخزن تصاویر، صداها، فیلمها، و رسانههای کلی شامل بیش از 3300000 فایل)؛ "ویکی اسپیس"(فرهنگ اطلاعات در بارة مکان حیوانات، گیاهان، قارچها، باکتریها، و...)؛ "ویکی نیوز"(منابع اخبار شامل گزارشهای اصلی که روزنامه نگاران بومی از کشورهای مختلف گرد می‌آورند)؛ "ویکی ورسیتی"(مواد و فعالیتهای پژوهشی و آموزشی)؛.... کشورهای گوناگون با عقاید و مذاهب مختلف، نیز ویکیهایی راه اندازی کرده اند؛ برای نمونه در ایران، برخی پایگاهها در کنار فعالیتهای اصلی، ویکی نیز تأسیس نموده اند. از این دست ویکیها می‌توان به "شهر دانایی" و "ویکی علوم اسلامی" اشاره کرد.
در سالهای اخیر جنجالی‌ترین ویکی "ویکی لیکس" است. واژه ویکی لیکس شاید به معنای ویکی افشاگری باشد؛ اما این نام سازمان غیرانتفاعی است که هدف خود را عرضة اخبار و اطلاعات مهم به عموم مردم می‌داند! ویکی لیکس در سال ۲۰۰۶ توسط انتشارات سانشاین راه اندازی شد. این سازمان بین المللی که در سوئد پایه گذاری شده، نقدها و فاش سازیهای اینترنتی از مدارک حساس سازمانهای دولتی را با نام مستعار منتشر می‌کند؛ بدون آنکه نام و نشان منبع آنها را فاش کند. در این پایگاه کاربران می‌توانند اسناد سیاسی، اخلاقی، دیپلماتیک و تاریخی خود را به 14 زبان عرضه کنند.
پی نوشتها:
.. محقق مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
1.web02.
2. Oreilly.
3. Tim O'Reilly.
4. www.Flickr.com.
5.. www. MySpace.com.
6. www.google.com.
7. www.Facebook.com.
8. www.linkedin.com.
9. Copernican revolutions. پیش از کپرنیک (ستاره شناس مشهور قرن شانزدهم میلادی)تصور بر این بود که خورشید به دور زمین می‌گردد، اما کپرنیک اظهار داشت که زمین به دور خورشید می‌گردد. اصطلاح انقلاب کپرنیکی از تعابیر امانوئل کانت(فیلسوف شهیر آلمانی) است، او بران بود که بر خلاف تصور گذشتکان، انسان در خلق محتوای آگاهی خود منفعل نیست، بلکه سوژه انسانی نیز در آگاهی از جهان خارج دخالت دارد.
10. Wiki.
11. RSS.
12. AJAX.
13. server.
14. WikiWikiWeb.
.15 وارد کانینگهام Ward Cunningham (هاوارد جی) زادة ۲۶ ماه مه ۱۹۴۹، یک برنامه نویس آمریکایی ا ست که اولین ویکی را ایجاد کرد. او در سال ۱۹۹۴ نوشتن نرم افزار ویکی ویکی وب را آغاز کرد. او در حال حاضر در بیوِرتون، ایالت اورگان، زند گی می‌کند و مدیر ارشد فنی شرکت اِباوت آس است(اباوت آس (about us) راهنمای اینترنتی ویکی است که پایگاههای وب را به همراه اطلاعاتی درباره محتوای آنها فهرست می‌کند. اباوت آس همانند ویکی به کاربران اینترنت اجاره افزودن کل اطلاعات یا اصلاح آن را می‌دهد). وی به طور مشترک کتابی را در بارة ویکیها، با نام آن "راه ویکی" نوشته، و نیز چارچوبی برای آزمونهای یک پارچه ابداع کرده است.
16. Cunningham & Cunningham.
17. What I Know Is.
18. apple.
19 ر.ک:علیمرادی، مصطفی،"ویکیها میدانی برای داد و ستد اطلاعات"، ره آورد نور، سال هفتم، شماره 25، زمستان 1378.
20. diff.
21. diff feature.
22. fa.wikipedia.org/wiki/ ویکی [accessed 5 Mar 1390/3/7].
23. Wikimedia Foundation.
24. en.wikipedia.org/wiki/WikiMedia acxeessed [2011/5/28].
25. www.wikipedia.org.
26. meta.wikimedia.org.
27. www.wiktionary.org.
28. www.wikibooks.org.
29. www.wikiquote.org.
30. www.wikisource.org.
31. commons.wikimedia.org.
32. incubator.wikimedia.org.
33. species.wikimedia.org.
34. www.wikinews.org.
35. www.wikiversity.org.
36. wikitravel.org.
37..wiki.ahlolbait.irشهر دانایی دانشنامهای است جامع که به توضیح، تبیین و تفسیر موضوعات مطرح اسلامی، وقایع تاریخی، شخصیتهای اسلامی، اصطلاحات اسلامی، منابع اسلامی و... می‌پردازد.
www.islamicdoc.org/wiki/index.php/.38. پایگاه ویکی علوم اسلامی حاوی طبقه بندی و سازماندهی اطلاعات علوم اسلامی بر اساس "اصطلاح نامه" می‌باشد و از این رهگذر در پی سازماندهی و مدیریت دانش اسلامی در محیطهای مجازی و اینترنتی است که از وظایف اصلی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی (وابسته به معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) محسوب می‌گردد. در این پایگاه، علاوه بر نمایش اصطلاح نامه بخشهای مختلف علوم اسلامی، مواردی چون "فرهنگ نامه"، "نمایه موضوعی" و "مستندات منابع" بر اساس نظام اصطلاح نامه قابل دستیابی است که در یافتن مطالب مورد نظر و دسترسی به متنهای موجود کمک شایانی به کاربران می‌نماید.
39. www.wikileaks.ch.
40. Wiki+leaks.
41. Sunshine Press.
42. www.wikileaks.ch/Submissions.html. Accessed in:2011/5/31.
43. www.wikileaks.ch/About.html. Accessed in:2011/5/30.
44. wikileaks.enet.gr/About.html. Accessed in: 2011/5/31.
45. حقیقی، مسلم، "ویکی لیکس"، قابل دسترس به صورت برخط به نشانی: www.tebyan.net/politics_social/politics/foreign_policy/analysis_article/... تاریخ دسترسی: 9/3/1390.
.46 همان.

آشنایی با ویکی‌ها

 http://www.lastsecond.ir/staticPages/Wiki/

 https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C

 http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=143287

درباره ویکی‌ها و چگونگی کار آنها

ویکی‌ها دانشنامه‌های آنلاینی هستند که مطالب آنها توسط کاربران تولید می‌شود
نگاهی داریم به ماهیت و چگونگی کارکرد ویکیها.آیا تا به حال از جستجو در مورد مطلب یا مقالهای در اینترنت خسته شده اید؟ آیا به خاطر تبلیغها و لینکهای بیهوده و پوچ که هنگام جستجو صفحه مانیتورتان را پر می‌کند، از جستجو در اینترنت منصرف شده اید و به دنبال دایرهالمعارفها رفته اید؟ آیا به هنگام جستجو نام ویکیها را در اولین نتیجه جستجو خود دیده اید؟
در اینجا نگاهی خواهیم داشت به ماهیت و چگونگی کارکرد ویکیها.ویکیها دانشنامههای آنلاینی هستند که مطالب آنها توسط خوانندگان بوجود می‌آیند. ویکی به زبان محلیهاوایی به معنای سریع است و «ویکی- ویکی» که نام اولین ویکی ساخته شده در سال 1995 است به معنی «بدو، بدو» است . از پر طرفدارترین ویکیها می‌توان از ویکی پدیا نام برد.
 این سایت توسط شرکت ویکی مدیا اداره می‌شود و در سال 2001 پایه گذاری شده است. اگر درباره موضوعی در اینترنت جستجو می‌کنید احتمال این که به نام ویکی پدیا بر بخورید زیاد است و این دقیقا به خاطر فراگیر شدن استفاده از ویکیهاست و سهولت استفاده از آنها دلیل استفاده بسیار بالای کاربران اینترنت از دانشنامههای آنلاین است. سهولت استفاده از ویکیها به این دلیل است که هرکس از هرجای جهان می‌تواند به تمام مطالب این دانشنامهها دست یابد.«ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزادی که هر کسی می‌تواند آن را ویرایش کند» تیتری است که در بالای صفحه اصلی ویکی پدیا نوشته شده است.
 شاید از شنیدن این جمله کمی به خواندن ادامه این مطلب شک کنید!شنیدن این جمله، سوالهایی را در ذهن هر کسی ایجاد می‌کند. اگر اضافه کردن و تغییر و ویرایش مطالب ویکیها برای همه آزاد باشد افراد سودجو می‌توانند با قرار دادن مطالب نا مربوط و یا حتی غیر اخلاقی، در زمانی کوتاه تمام مقالات را نابود کنند. پس چه کسی از این سوء استفاده جلوگیری می‌کند؟ برای پاسخ به این سوال به کارکرد ویکی پدیا نگاهی می‌اندازیم. ویکی پدیا تنها یکی از ویکیها است و به خاطر پر طرفدار و جامع بودن آن در تمام زمینههاست که ساختار و کارکرد آن را بررسی می‌کنیم.
ساختار ویکی پدیادر صفحه اصلی ویکی پدیا یک قسمت خوش آمد گویی و یک نوار جستجو مشاهده می‌شود. در پایین صفحه ویرایشهای متفاوت ویکی پدیا به زبانهای مختلف وجود دارد. ویکی پدیا فارسی یکی از پروژههای ویکی مدیا است. از خدمات دیگر ویکی مدیا به زبان فارسی می‌توان به ویکی نبشته ( دانشنامه ادبیات)، ویکی واژه (فرهنگ واژهها و اصطلاح نامه)، ویکی گفتآورد (مجموعهای از نقل قولها ) و ویکی گونه (راهنمای گونه‌های زیستی) اشاره کرد.
ویکی‌ها چیزی جز صفحات متصل به هم مقالات و بحثها نیستند. این پیوستگی و اتصال مطالب است که ویکیها را گسترش می‌دهد. برای مثال در صفحه ویکی پدیای فارسی کلمه «اینترنت» را جستجو کنید. در داخل متن چندین لینک مشاهده خواهید کرد. روی کلمه «رایانه» که به صورت یک لینک درآمده کلیک کنید. به بحث رایانه راهنمایی می‌شوید و به همین ترتیب دوباره با تعدادی لینک داخلی در هر متن روبرو خواهید شد. اگر در بحث رایانه نمیدانید «لابنیتز» کیست، کافی است روی این کلمه کلیک کنید و به بحث لایبنیتز راهنمایی شوید. حال ببینیم یک مطب در ویکی پدیا چگونه شکل می‌گیرد و کاربرها چگونه آنها را ویرایش می‌کنند.
تنها با ورود به ویکی پدیا و بدون نیاز به عضویت می‌توانید مطالب را فقط ویرایش کنید. ولی با عضو شدن در ویکی پدیا می‌توانید مطلب دلخواه خود را شروع کنید. باید بدانید که دانشنامهها در برگیرنده مطالب شخصی یا مطالبی که موضوع محلی و گروهی دارند، نیستند و در صورت درج اینگونه مطالب، متن شما توسط کاربران حذف می‌شود.با ویرایش و نوشتن مطالب و مباحث مختلف، بعد از مدتی شما به یکی از ویرایشگران اصلی در می‌آیید. به این ترتیب می‌توانید هر مطلبی که مناسب یک دانشنامه نیست را حذف کنید و یا دسترسی بعضی از اعضا برای ایجاد مطالب جدید را محدود کنید.
به این ترتیب مطالب جدید به ویرایشگرها معرفی می‌شود و اگر مطلبی مناسب نباشد بلافاصله حذف می‌گردد. اگرچه هرکس تواننایی ویرایش مطالب را دارد ولی اگر مطلبی نا مناسبی اضافه گردد زمان زیادی طول نمیکشد که حذف شود. با این روش تقریبا تمام مطالب ویکی پدیا از محتوای خوبی برخوردار خواهد شد.ویکی مدیا همچنان در حال گسترش خدمات خود است و تا به حال بیش از 10 میلیون مطلب به 235 ربان مختلف در ویکی پدیا ایجاد شده است.

نحوه کار ویکی‌ها

ویکی‌ها دانشنامه‌‌های آنلاینی هستند که مطالب آن‌ها توسط کاربران تولید می‌شود. ماهیت و چگونگی کارکرد ویکی‌ها.
آیا تا به حال از جستجو در مورد مطلب یا مقاله‌ای در اینترنت خسته شده‌اید؟ آیا به خاطر تبلیغ‌ها و لینک‌های بیهوده و پوچ که هنگام جستجو صفحه مانیتورتان را پر می‌کند، از جستجو در اینترنت منصرف شده‌اید و به دنبال دایرةالمعارف‌ها رفته‌اید؟ آیا به هنگام جستجو نام ویکی‌ها را در اولین نتیجه جستجو خود دیده‌اید؟ در اینجا نگاهی خواهیم داشت به ماهیت و چگونگی کارکرد ویکی‌ها.
ویکی‌ها دانشنامه‌‌های آنلاینی هستند که مطالب آن‌ها توسط خوانندگان بوجود می‌آیند. ویکی به زبان محلیهاوایی به معنای سریع است و «ویکی- ویکی» که نام اولین ویکی ساخته شده در سال 1995 است به معنی «بدو، بدو» است .
از پر طرفدارترین ویکی‌ها می‌توان از ویکی‌پدیا نام برد. این سایت توسط شرکت ویکی‌مدیا اداره می‌شود و در سال 2001 پایه گذاری شده است. اگر درباره موضوعی در اینترنت جستجو می‌کنید احتمال این‌که به نام ویکی‌پدیا بر بخورید زیاد است و این دقیقاً به خاطر فراگیر شدن استفاده از ویکی‌هاست و سهولت استفاده از آن‌ها دلیل استفاده بسیار بالای کاربران اینترنت از دانشنامه‌‌های آنلاین است. سهولت استفاده از ویکی‌ها به این دلیل است که هرکس از هرجای جهان می‌تواند به‌ تمام مطالب این دانشنامه‌‌ها دست یابد.
«ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزادی که هر کسی می‌تواند آن را ویرایش کند» تیتری است که در بالای صفحه اصلی ویکی‌پدیا نوشته شده است. شاید از شنیدن این جمله کمی به خواندن ادامه این مطلب شک کنید!
شنیدن این جمله، سوال‌هایی را در ذهن هر کسی ایجاد می‌کند. اگر اضافه کردن و تغییر و ویرایش مطالب ویکی‌ها برای همه آزاد باشد افراد سودجو می‌توانند با قرار دادن مطالب نا مربوط و یا حتی غیر اخلاقی، در زمانی کوتاه تمام مقالات را نابود کنند. پس چه کسی از این سوء استفاده جلوگیری می‌کند؟ برای پاسخ به این سوال به کارکرد ویکی پدیا نگاهی می‌اندازیم. ویکی‌پدیا تنها یکی از ویکی‌ها است و به‌خاطر پر طرفدار و جامع بودن آن در تمام زمینههاست که ساختار و کارکرد آن را بررسی می‌کنیم.
ساختار ویکی‌پدیا
در صفحه اصلی ویکی‌پدیا یک قسمت خوش‌آمد گویی و یک نوار جستجو مشاهده می‌شود. در پایین صفحه ویرایش‌های متفاوت ویکی‌پدیا به زبان‌های مختلف وجود دارد. ویکی پدیا فارسی یکی از پروژه‌های ویکی‌مدیا است. از خدمات دیگر ویکی‌مدیا به زبان فارسی می‌توان به ویکی‌نبشته ( دانشنامه ادبیات)، ویکی‌واژه (فرهنگ واژه‌ها و اصطلاح نامه)، ویکی گفتآورد (مجموعه‌ای از نقل‌قول‌ها ) و ویکی‌گونه (راهنمای گونه‌های زیستی) اشاره کرد.
ویکی‌ها چیزی جز صفحات متصل به هم مقالات و بحث‌ها نیستند. این پیوستگی و اتصال مطالب است که ویکی‌ها را گسترش می‌دهد. برای مثال در صفحه ویکی‌پدیای فارسی کلمه «اینترنت» را جستجو کنید. در داخل متن چندین لینک مشاهده خواهید کرد. روی کلمه «رایانه» که به صورت یک لینک درآمده کلیک کنید. به بحث رایانه راهنمایی می‌شوید و به همین ترتیب دوباره با تعدادی لینک داخلی در هر متن روبرو خواهید شد. اگر در بحث رایانه نمی‌دانید «لابنیتز» کیست، کافی است روی این کلمه کلیک کنید و به بحث لایبنیتز راهنمایی شوید.
حال ببینیم یک مطب در ویکی‌پدیا چگونه شکل می‌گیرد و کاربر‌ها چگونه آن‌ها را ویرایش می‌کنند.
تنها با ورود به ویکی‌پدیا و بدون نیاز به عضویت می‌توانید مطالب را فقط ویرایش کنید. ولی با عضو شدن در ویکی‌پدیا می‌توانید مطلب دلخواه خود را شروع کنید. باید بدانید که دانشنامه‌ها در برگیرنده مطالب شخصی یا مطالبی که موضوع محلی و گروهی دارند، نیستند و در صورت درج اینگونه مطالب، متن شما توسط کاربران حذف می‌شود.
با ویرایش و نوشتن مطالب و مباحث مختلف، بعد از مدتی شما به یکی از ویرایشگران اصلی در می‌آیید. به این ترتیب می‌توانید هر مطلبی که مناسب یک دانشنامه نیست را حذف کنید و یا دسترسی بعضی از اعضا برای ایجاد مطالب جدید را محدود کنید.
به این ترتیب مطالب جدید به ویرایشگر‌ها معرفی می‌شود و اگر مطلبی مناسب نباشد بلافاصله حذف می‌گردد. اگرچه هرکس تواننایی ویرایش مطالب را دارد ولی اگر مطلبی نا مناسبی اضافه گردد زمان زیادی طول نمی‌کشد که حذف شود. با این روش تقریباً تمام مطالب ویکی‌پدیا از محتوای خوبی برخوردار خواهد شد.
ویکی‌مدیا همچنان در حال گسترش خدمات خود است و تا به حال بیش از 10 میلیون مطلب به 235 زبان مختلف در ویکی‌پدیا ایجاد شده است.

آشنایی با مجموعه ویکی‌مدیا

ویکی واژه: ویکی‌واژه نام واژه‌نامه‌ای اینترنتی که به وسیله بنیاد ویکی مدیا ایجاد شده که واژگان بسیاری از زبان‌های جهانی در بر دارد و همانند سایر پروژه‌های این بنیاد با همکاری کاربران آن گسترش پیدا می‌کند. ویکی‌واژه فرهنگی آزاد از واژه‌هاست که معنی‌ها و تلفظ‌های واژه‌ها را در بر دارد. ویکی‌واژه در واقع اساس واژگانی دانشنامه ویکی پدیا است. بخش فارسی ویکی‌واژه برگردان واژه‌ها از فارسی به زبان‌های دیگر و واژگونِ آن‌ها را در بر دارد و در تاریخ ۲۰ اکتبر سال ۲۰۰۴ میلادی آغاز به کار کرده و هم‌اکنون بیش از۶۲۰۰۰ سرواژه دارد.
آدرس سایت:https://fa.wiktionary.org
ویکی سفر: ویکی‌سفر یکی از پروژه‌های معروف و ناسودبر بنیاد ویکی‌مدیا است که اطلاعات اولیه آن بر پایه اطلاعات موجود در ویکی‌تراول قرار داده شده است و در شروع کار با ۱۰ زبان پایگذاری شد. هدف این پروژه‌، ساخت یک راهنمای سفر کامل، به‌روز و قابل اعتماد است.
آدرس سایت:https://fa.wikivoyage.org
ویکی مانیا: ویکی‌مانیا یکی از وقایع سالانه و جهانی و مهم بنیاد ویکی‌مدیا است. موضوعات سخنرانی‌ ویکی‌مانیا شامل پروژه‌های ویکی‌مدیا است. این کنفرانس، در واقع یک اجتماع برای ایجاد روحیهٔ همکاری و زمانی برای تبادل بهتر نظرات ویکی نویسان برای بهبود ویکی‌ها است.
آدرس سایت:https://wikimania.wikimedia.org
ویکی نبشته: یکی از پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا است که هدف از آن فراهم آوردن مجموعه‌ای آزاد از کتاب‌ها، نوشتارها و متون و مراجع بنیادین دیگر به همه زبان‌ها است. ترجمه متون بنیادین به زبان‌های گوناگون نیز از اهداف این پروژه ناسودبر است.
آدرس سایت:https://fa.wikisource.org
ویکی انبار: انبار ویکی‌مدیا مخزن و مجموعه‌ای از پرونده‌های آوایی، تصویری و دیگر پرونده‌های چندرسانه‌ای است که محتوای آن برای استفاده همگان آزاد و رایگان است. پرونده‌هایی که در ویکی انبار بارگذاری می‌شوند می‌توانند در ویکی‌های دیگر استفاده شوند.
آدرس سایت:http://commons.wikimedia.org
ویکی داده: ویکی‌داده پروژه‌ای است برای ایجاد یک پایگاه داده مشارکتی قابل ویرایش با هدف کمک به پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا، ازجمله ویکی‌پدیا. وبگاه ویکی‌داده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۲ رسماً افتتاح شد. این پروژه توسط ویکی‌مدیا ایجاد شد و قرار است منبعی اشتراکی از انواع بخصوصی از داده‌ها باشد، مثل تاریخ‌های تولد، که می‌تواند در همهٔ مقاله‌های ویکی‌پدیا به کار رود.
آدرس سایت:https://www.wikidata.org 
فرا ویکی: نام یکی از پروژه‌های خواهر در مجموعهٔ ویکی‌های ایجاد شده توسط بنیاد ویکی‌مدیا است که هدف از آن هماهنگ کردن سایر پروژه‌های خواهر (برادر)، و تکمیل و رفع عیب نرم‌افزار مدیاویکی است.
آدرس سایت:https://meta.wikimedia.org
ویکی پدیا: ویکی‌پدیا یک دانشنامهٔ اینترنتی چندزبانه با محتویات آزاد است که با همکاری افراد داوطلب نوشته می‌شود و هر کسی که به اینترنت دسترسی داشته باشد می‌تواند مقالات آن را ویرایش کند. نام ویکی‌پدیا واژه‌ای ترکیبی است که از واژه‌های ویکی (وب‌گاه مشارکتی) و انسیکلوپدیا (دانشنامه یا دائرةالمعارف) گرفته شده است. هدف ویکی‌پدیا آفرینش و انتشار جهانی یک دانشنامهٔ آزاد به تمامی زبان‌های زندهٔ دنیاست.
آدرس سایت:https://fa.wikipedia.org
ویکی گفتاورد: ویکی‌گفتاورد یکی از پروژه‌های هموند ویکی‌پدیا می‌باشد که از نرم‌افزار مدیاویکی استفاده نموده و جزو پروژه‌های مبتنی بر ویکی است که توسط بنیاد ویکی‌مدیا اداره می‌گردد. هدف اصلی ویکی‌گفتاورد فراهم آوردن امکان مشارکت افراد برای ایجاد مجموعه‌ای عظیم از نقل‌قول‌های افراد برجسته، کتاب‌ها و ضرب‌المثل‌ها به همراه جزئیات آن‌ها می‌باشد.
آدرس سایت:https://fa.wikiquote.org
ویکی خبر: ویکی‌خبر یک مرجع خبری با محتوای آزاد است. تمامی محتوای ویکی‌خبر تحت مجوز مستندات آزاد گنو انتشار می‌یابد. به منظور گزارش‌دهی منصفانه و بی‌طرف، خبرهای ویکی‌خبر از یک دیدگاه بی‌طرف نوشته می‌شوند.
آدرس سایت:https://fa.wikinews.org
ویکی کتاب: ویکی‌کتاب که پیش‌تر ویکی‌نسک نامیده می‌شد، پروژه‌ای چندزبانه برای ایجاد گنجینه‌ای از کتاب‌هایی با محتوای باز، راهنماها، و دیگر نوشته‌ها با محتویات آزاد است.
آدرس سایت:https://fa.wikibooks.org
ویکی دانشگاه: ویکی‌دانشگاه اجتماعی است برای آفریدن و بهره بردن از مواد آموزشی آزاد و فعالیت‌ها و برای ایجاد محیطی تشکیل شده تا همگان بتوانند به آموزش و آموزاندن، پژوهش و خدمت رسانی بپردازند. در حال حاضر ویکی‌دانشگاه نسخه فارسی ندارد.
آدرس سایت:https://www.wikiversity.org 
ویکی رشد: ویکی پرورش (ویکی‌رحم) جایی است که پروژه‌های مستعد و بالقوه ویکی مدیا در زبان‌های گوناگون و در ویکی‌های خواهر، مثل ویکی‌پدیا، ویکی‌کتاب، ویکی‌خبر، ویکی‌گفتاورد و ویکی‌واژه سازماندهی، نوشته و بررسی می‌شوند. ویکی پرورش همچنین جایی است که پروژه‌های ویکی‌مدیا از لحاظ کارآمدی و شایستگی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در این پروژه ویکی‌ها متولد می‌شوند.
آدرس سایت:https://incubator.wikimedia.org
ویکی گونه: ویکی‌گونه یکی از پروژه‌های ویکی است که برای راهنمایی در مورد گونه‌های زیستی به کار می‌رود و در یک گونه بالا رده‌ها و زیر رده‌ها را مشخص می‌کند.
در حال حاضر ویکی گونه نسخه فارسی ندارد.
آدرس سایت:https://species.wikimedia.org 

گروه‌های کاربری 

آشنایی با ویکی‌ها/بخش ششم/مدیران
مدیران ویکی‌ نویسانی هستند که دسترسی‌های فنی بیشتری برای اداره وبگاه دارند. رسم ویکی‌ بر آن است که این دسترسی به کسانی که برای مدتی مشارکت‌کنندهٔ فعال و دائمی ویکی‌کتاب بوده‌اند، با قوانین ویکی‌کتاب آشنایند و آنرا رعایت می‌کنند و همچنین معتمد بین افراد دیگر هستند، نظر سنجی و اعطا می‌شود. 
آشنایی با ویکی‌ها/دسترسی‌های کاربری
مهم‌ترین دسترسی‌های کاربری در تمام ویکی‌ها وجود دارند عبارتند از:
واگردانی
واگردانی جزئی از نرم‌افزار مدیاویکی است که ویکی‌‌ها را اجرا می‌کند. این گزینه اجازه می‌دهد واپسین ویرایش‌های کاربر در یک صفحه، تنها با یک کلیک موس واگردانی شود. در ویکی‌ کتاب از واگردانی برای واگرداندن ویرایش‌های مشکل‌ساز مانند خرابکاری‌ها استفاده می‌شود.
یک واگردان قادر است دکمهٔ واگردانی را در کنار نسخه‌های مرتبط در فهرست پیگیری‌هایش، تاریخچهٔ صفحه‌ها و در چند محل مشخص دیگر ببیند. تنها یک کلیک روی این دکمه ویرایش مورد نظر را به همراه هر ویرایش پشت سر هم دیگری که بدست همین کاربر انجام شده باشد، برمی‌گرداند.
گشت خودکار
کاربرانی که گشت‌زن خودکار باشند به صورت خودکار ایبوک‌هایشان گشت می‌خورد و نیاز نیست که یک گشت‌زن ایبوک‌های آن‌ها را بررسی کند. این کارکرد برای کاهش حجم کار گشت‌زنان است؛ به این صورت که صفحات ساخته شده توسط کاربر مورد اعتمادی که دسترسی گشت خودکار دارد، بدون نیاز به گشت‌زنی توسط گشت‌زنان، توسط نرم‌افزار به عنوان ویرایشی گشت‌ خورده و مورد تأیید علامت می‌خورند.
گشت زن
مهمترین کاربرد این دسترسی جلوگیری از دوباره‌کاری است و بازبینی مقالات و صفحه‌ها است. 

فصل سوم: جامعه ویکی 

آشنایی با ویکی‌ها/اجماع
ویکی‌‌ها بر اساس ایجاد اجماع کار می‌کند. اجماع در واقع از ویکی بودن ویکی‌‌ها به آن ارث رسیده‌است. اساس این روند چنین است: یک کاربر ویرایشی در صفحه یا ایبوک یا مقاله انجام می‌دهد، و بعد تمام کاربرهای دیگری که صفحه را می‌خوانند پیش خودشان تصمیم می‌گیرند که آیا صفحه به همان حالت بماند، یا متن دوباره تغییر کند. به مرور زمان، تمام آن چه که در یک صفحه می‌ماند، عملاً از تایید ضمنی مشارکت‌کنندگان ویکی‌‌ها(یا حداقل بخشی از آنان، که به آن صفحه نگاهی انداخته‌اند) برخوردار است. اصل «سکوت نشانهٔ رضایت است» نشانهٔ نهایی اجماع است؛ وقتی یک کاربر تغییری در صفحه می‌دهد و هیچ‌کس آن را اصلاح نمی‌کند، یعنی بقیه با آن موافق هستند. به طور معمول، اجماع محصول طبیعی روند ویرایش‌های مکرر یک صفحه یا ایبوک یا مقاله است. 
آشنایی با ویکی‌ها/نظرخواهی
نظر خواهی یکی از اصول‌های مهم ویکی‌ها است.
نظر خواهی‌ها مهم در ویکی‌های مختلف بر چند نوع اند:
-    مدیرشوندگی‌ها
-    دیوانسالارشوندگی‌ها
-    نظرخواهی برای حذف
-    نظرخواهی برای انتقال
آشنایی با ویکی‌ها/منش ویکیایی
مشارکت‌کنندگان ویکی‌‌های فارسی از فرهنگ‌ها و کشورهای گوناگونی گردهم آمده‌اند. آنها دیدگاه‌ها، نقطه‌نظرات و پیش‌زمینه‌های مختلفی دارند که گاهی اوقات بسیار با یکدیگر متفاوت هستند. رفتار خوب داشتن با دیگران کلید همکاری مؤثر در ساخت یک ویکی خوب است.
اصول منش ویکیایی
-    نسبت به دیگران حسن نیت داشته باشید.
-    با دیگران همانطور رفتار کنید که انتظار دارید با شما رفتار کنند - حتی اگر آنها تازه‌وارد هستند. همهٔ ما زمانی تازه‌وارد بودیم...
-    خواهش می‌کنیم، باادب باشید!
-    به یاد داشته باشید که متن خام، ابهام‌آمیزتر و غالباً بی‌ادبانه‌تر از زمانی به نظر می‌رسد که شخصی واژه‌های همان متن را به صورت شفاهی به شما بگوید. کنایه همیشه روشن نیست. متن، بدون ایما و اشاره‌های صورت و بدن و یا لرزش تارهای صوتی تولید می‌شود.
مراقب واژه‌هایی که انتخاب می‌کنید باشید - شاید چیزی که منظور شماست برابر با چیزی که دیگران از متن شما استنباط می‌کنند نباشد و شاید چیزی که شما می‌خوانید معادل منظور نویسنده نباشد.
-    دربارهٔ واقعیت‌ها بحث کنید، نه اشخاص.
-    پرسش‌ها را نادیده نگیرید.
-    اگر شخص دیگری با نوشتهٔ شما موافق نیست، دلایل روشنی برای درستی آن بیاورید.
-   هرگاه پاسخی برای یک رد یک موضوع ندارید، آن را تصدیق کنید؛ اگر آن موضوع با سلیقه یا درک شما مطابقت ندارد آن را بپذیرید.
-    نزاکت داشته باشید.
    هرچند رعایت ادب در زمانی که بحث‌ها بالا گرفته‌است بسیار مشکل به نظر می‌رسد اما تلاش کنید در زمان‌هایی که دیگر ویرایشگران به اندازهٔ کافی با ادب نیستند، شما باادب‌تر از آنها باشید، نه بی‌ادب‌تر!
-        به این شکل دست‌کم به سوی میدان مبارزه کشیده نمی‌شوید.
-        با اینحال بکوشید تا به شکلی غیرجانبدارانه به طرف مقابل بفهمانید که با لحن وی راحت نیستید -- در غیر این صورت ممکن است آنها با خود بیندیشند که شما خنگ‌تر از آن هستید تا باریک‌ بینیشان را تشخیص دهید و حتی شاید به این صورت به شکلی آنها را تشویق کنید
-        در طول یک بحث جاندار ما غالباً چیزی می‌گوییم که بعدها آرزو می‌کنیم که کاش چنان واژه‌هایی به کار نبرده بودیم.
-    ببخشید و بگذرید.
-    تعصب‌ها و جانبداری‌های خود را تشخیص دهید و مراقب آنها باشید.
-    در زمان مقتضی دیگران را ستایش کنید. هر شخصی دوست دارد که دیگران از او تعریف کنند، به ویژه در جایی که همه بر اساس توافق کار می‌کنند.
-    بین دیگران میانجیگری کنید.
-    اگر در حال دعوا هستید، کار خود را متوقف کنید، اگر در حال میانجیگری هستید این پیشنهاد را به طرفین بدهید.
-    آرام باشید.
-    فهرست اشتباه‌های رایج را مرور کنید.
-    به یاد بیاورید که شما با انسان‌ها طرف هستید. این انسان‌ها اشخاصی هستند که احساس دارند و به احتمال زیاد اشخاص دیگری هم در جهان هستند که آنها را دوست دارند. با دیگران محترمانه برخورد کنید.

فصل چهارم: ویکی 

آشنایی با ویکی‌ها/ویکی
ویکی معمولا به انواعی از وب‌گاه‌ها گفته می‌شود که به تمام بازدیدکنندگانش، بعضی اوقات حتی بدون نیاز به ثبت نام در وب‌گاه، اجازهٔ ویرایش، افزودن، یا حذف مطالب را می‌دهند. همچنین به برنامه‌های کامپیوتری که برپایه چنین وب‌گاه‌هایی را ممکن می‌سازند، ویکی گفته می‌شود.
اصطلاح‌های ویکی و ویکی‌ویکی برای شناسایی نوع ویژه‌ای از فرامتن‌ها و یا نرم‌افزارهای مشارکت‌گرای تولیدکنندهٔ آن‌ها به کار برده می‌شود.
ویژگی‌ها
ویکی‌ها اقدام به نشر الکترونیک محتوا می‌کنند.
ویرایش کردن صفحه‌های ویکی
ویکی‌ها با واسط کاربریِ نسبتاً ساده‌ای امکان تولید فرامتن و استفاده از زبان‌های نشانه‌گذاری را فراهم می‌آورند و اغلب برای ایجاد پایگاه‌های وبِ گروهی و ارتقای پایگاه‌های اجتماعی و تحقق مدیریت دانش به کار برده می‌شوند. برای مثال، ویکی‌کتاب یک نمونهٔ شناخته‌شده از ویکی‌ها است.
ناوبری
در لابلای متن بیشتر صفحه‌ها پیوندهای ابرمتن به سایر صفحات وجود دارد. این شکل ناوبری غیر خطی بیشتر بومی ویکی است تا الگوهای ناوبری رسمی‌شده.
برخی از ویکی‌ها در صفحات‌شان پیوند ورودی دارند که نشان می‌دهد چه صفحه‌هایی به صفحه مورد نظر پیوند داده‌اند. همچنین به طور معمول می‌تون پیوندهایی به صفحاتی که هنوز وجود ندارند ایجاد کرد به عنوان راهی که دیگران را دعوت کنیم آنچه را درباره یک موضوع جدید در ویکی می‌دانند تبادل کنند.
پیوند دادن و ایجاد صفحه جدید
برای ایجاد پیوندها قاعده مشخصی رعایت می‌شود که «الگوی پیوند» نامیده می‌شود. در اصل بیشتر ویکی‌ها برای نام‌گذاری صفحات و ایجاد پیوندها از نگارش شتری پیروی می‌کردند. به این صورت که واژه‌ها را با حرف اول بزرگ می‌نوشتند و بین واژه‌ها فاصله نمی‌دادند.
جستجو کردن
در اکثر ویکی‌ها فقط امکان جستجو بر اساس عنوان مقاله وجود دارد اما هستند ویکی‌هایی که امکان جستجوی تمام متن نیز دارند. این موضوع به این بر می‌گردد که موتور ویکی از یک پایگاه داده استفاده می‌کند یا نه.
آشنایی با ویکی‌ها/سایر ویکی‌ها
بسیاری از مردم فکر می‌کنند که تنها ویکی دنیا ویکی پدیا است. بعضی از افراد که کمی با این فضا آشنایند فکر می‌کنند ویکی‌پدیا تنها پروژه بنیاد ویکی مدیا است اما وبسایت‌های ویکی بسیاری وجود دارند که در اینجا ما به چند عدد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

آشنایی با ویکی‌ها/ویکی‌های پشت صحنه

1. فاربریکاتور: محلی برای گزارش خطا‌های نرم‌افزار مدیاویکی و دیگر نرم‌افزارهای مرتبط با مدیاویکی (مانند ربات‌ها و افزونه‌ها). پیش از این از باگزیلا استفاده می‌شد.
2. ویکی تست: محلی برای تست کردن قابلیت‌های جدید، پیش از استفاده در ویکی‌پدیا و پروژه‌های خواهر تغییرات در آنجا تست و رفع خطا می‌شوند تا با حداقل خطا همراه باشند.
3. ویکی‌ترجمه: محلی برای ترجمه منوها و هشدارها و محیط نرم‌افزارهای مرتبط با پروژه‌های ویکی‌مدیا (مانند نرم‌افزار مدیاویکی، افزونه‌ها، ربات‌ها و...) و همچنین تعدادی پروژه مستقل دیگر مانند open street map که در آنجا ترجمه محیطشان انجام می‌شود.