فی الکافی عن أبی عبدالله(علیه السلام) قال: قال رسول الله(صلى الله علیه وآله): «الفقهاء اُمناء الرسل ما لم یدخلوا فى الدینا، قیل یا رسول الله! وما دخولهم فى الدنیا؟ قال : اتباع السلطان، فإذا فعلوا ذلک فاحذروهم على دینکم»!(1).
مقام معظم رهبری:
«همه‌ی کشورهای دنیا، برفضای مجازی اِعمال مدیریت میکنند اما در کشور ما، برخی به رها بودن فضای مجازی افتخار میکنند درحالی‌که این شیوه به هیچ‌وجه افتخار ندارد.»
فضای مجازی رابه نفع ارزشهای ملت مدیریت کنید
قوی شدن کشور جزو هدفهای ما است... ابعاد قوّت ابعاد وسیعی است... امروز قوّت در فضای مجازی حیاتی است؛ امروز فضای مجازی حاکم بر زندگی انسانها است در همه‌ی دنیا؛ و قوّت در این [زمینه] حیاتی است. ۱۳۹۹/۱/۰۳
امروز دشمنان از لحاظ فضای مجازی، دارند برنامه‌ریزی میکنند برای اینکه از این طریق به کشور ضربه بزنند... از لحاظ فضای مجازی آرایش جنگی گرفته؛ در مقابل این دشمنی که آرایش جنگی در مقابل ملّت ایران گرفته، ملّت ایران بایستی آرایش مناسب بگیرد، باید خودش را آماده کند در همه‌ی بخشهای مختلف. ۱۳۹۸/۲/۱۱
شورای عالی فضای مجازی وظیفه دارد مرکز ملّی فضای مجازی کشور را ایجاد نماید تا اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و تصمیم‌گیری نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از حیث سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوایی در چارچوب مصوّبات شورای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح تحقق یابد. ۱۳۹۰/۱۲/۱۷
قوی‌ترینِ کشورها، در این زمینه‌ها در [فضای مجازی] خطّ قرمز دارند؛ راه نمیدهند؛ خیلی از بخشهای فضای مجازی اعزام‌شده‌ی از سوی آمریکا و دستگاه‌های پشت سر و پشت صحنه‌ی این قضیّه را راه نمیدهند؛ کنترل میکنند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملّت را از فضای مجازی محروم کنیم. ۱۳۹۶/۰۳/۲۲
امروز بهمنی از گزاره‌های درست و نادرست دارد روی سر مراجعین اینترنت ما فرود می‌آید؛ ما چرا باید اجازه بدهیم آن چیزهایی که برخلاف ارزشهای و اصول مسلّمه‌ی ما است، به‌وسیله‌ی کسانی که بدخواه ما هستند، در داخل کشور توسعه پیدا کند؟ نه. کاری کنید که از منافع و سودها و بهره‌های فضای مجازی همه بتوانند استفاده کنند، سرعت اینترنت را افزایش هم بدهید امّا در آن چیزهایی که به ضرر کشور شما، جوان شما و افکار عمومی شما نیست. ۱۳۹۶/۳/۲۲
شبکه‌ی ملّی اطّلاعات اجزائی دارد، این اجزا باید در زمان‌بندی‌های مشخّص تحقّق پیدا کند؛ آدم میبیند که تحقّق پیدا نمیکند، از زمان‌بندی‌ها عقبند؛ یا سیاستهای اصولی‌ای در زمینه‌ی پهنای باند وجود دارد که مکرّر ابلاغ شده، خب این سیاستها باید رعایت بشود و اینها مورد درخواست و تأکید مؤکّد اینجانب است. ۰۲/۰۶/۹۹
متأسّفانه در فضای مجازی کشور ما هم که آن رعایتهای لازم با وجود این همه تأکیدی که من کردم صورت نمیگیرد و در یک جهاتی واقعاً ول است. همه‌ی کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اِعمال مدیریّت میکنند، [در حالی که] ما افتخار میکنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده‌ایم! این افتخار ندارد. فضای مجازی را بایستی مدیریّت کرد. ۱۴۰۰/۰۱/۰۱
فضای مجازی بدون اختیار ما، از بیرون از اختیارِ ما دارد مدیریّت میشود. فضای مجازی یک چیزی نیست که آدم بتواند مثل یک آب روانی هر جور که میخواهد از آن استفاده بکند؛ دیگران دارند این آب را به یک سمتی که خودشان میخواهند هدایت میکنند؛ آنها دارند این فضا را... هدایت و مدیریّت میکنند. ما نمیتوانیم بی‌کار بنشینیم در مقابل او؛ ما نمیتوانیم مردممان را که با فضای مجازی ارتباط دارند، بی‌پناه رها کنیم. ۱۳۹۹/۰۶/۰۲
آن مدیری که دارد پشت پرده، فضای مجازی را اداره میکند و عوامل مسلّط بین‌المللی در این زمینه‌ها بشدّت فعّالند. از لحاظ خبردهی، خبررسانی، تحلیل داده‌ها و امثال گوناگون؛ هزاران کار دارد انجام میگیرد روی فضای مجازی. برای خاطر این است که بنده روی مسئله‌ی شبکه‌ی ملّی اطّلاعات این همه تأکید میکنم. این شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملّی فضای مجازی که تشکیل داده‌ایم و بنده اصرار داشتم و دارم که این [شورا] تشکیل بشود و رؤسای محترم در آن شرکت کنند و تصمیم‌گیری کنند و اجرا کنند، به خاطر اهمّیّت این مسئله است؛ نمیشود این مسئله را رها کرد. ۱۳۹۹/۰۶/۰۲
در مسئله‌ی فضای مجازی، آنچه از همه مهم‌تر است، مسئله‌ی شبکه‌ی ملّی اطّلاعات است. متأسّفانه در این زمینه کوتاهی شده. اینکه ما به‌عنوان اینکه نباید جلوی فضای مجازی را گرفت، در این زمینه‌ها کوتاهی کنیم، این مسئله‌ای را حل نمیکند و منطق درستی هم نیست... کشورهایی که شبکه‌ی ملّی اطّلاعات درست کرده‌اند و [فضای مجازی را] کنترل کرده‌اند به نفع ارزشهای مورد نظر خودشان، یکی دو تا نیستند. ۱۳۹۶/۳/۲۲
یک نکته زیانهایی است که احتمالاً در آموزش مجازی وجود دارد... بایست مراقبت کنید تا این موجب این نشود که جوانها وارد فضای بی بند و بار و رهای اینترنت بشوند و سرشان گرم بشود به یک چیزهای دیگری که هم از لحاظ اخلاقی، هم از لحاظ اعتقادی خطرهای بزرگی برای اینها دارد. ۱۳۹۹/۶/۱۱
ما در زمینه‌ی تولید محتوا نمیتوانیم اطمینان کنیم به تصادفات و آنچه پیش می‌آید... باید بنشینید روی این مسأله -تولید محتوا- طراحی کنید، فکر کنید. ما البته جوانهای خوشفکر متدین داریم، افراد به دردبخوری برای تولید محتواهای اجتماعی داریم، حوزه‌های علمیه را داریم که دستشان در این زمینه واقعاً باز است. بعضی از دانشگاهی‌ها را داریم. البته بانکهای اطلاعاتی را هم داریم. از اینها باید استفاده کنید. دستگاه تولید محتوا را تقویت کنید؛ ما به این مسأله احتیاج داریم. ۱۳۹۶/۱۱/۰۳،دیدار با اعضای شورایعالی فضای مجازی
ابعاد فضای مجازی عبارت‌اند از شبکه‌های خبری و اجتماعی چندلایه، بازی‌های آنلاین، آموزشگاه‌های الکترونیک، اتاق‌های گفتگو، بانکهای اطلاعاتی دیجیتال و … که در کنار سایر تولیدات فرهنگی مثل فیلم‌ها و پویانمایی‌ها که با کمک ابزارهای رایانه‌ای، سطح و فرآیندهای جدیدی پیداکرده‌اند.
حوزه‌های علمیه یکی از مراکز آموزشی، تربیتی و فرهنگی است که در مقیاس ملی و بین‌المللی مشغول تربیت و آموزش طلاب و فضلاء می‌باشد. این نهاد آموزشی- تربیتی نیز از ابتدای شیوع کرونا مانند سایر مراکز آموزشی برای ادامه فعالیت‌های خویش اکثر سرویس‌های آموزشی و خدماتی خویش را به فضای مجازی و پنل‌ها منتقل کرد. در حال حاضر تجربه زیست مجازی در حوزه‌های علمیه، توانسته فرصت‌های بسیار خوبی را برای مدیران، اساتید و طلاب به ارمغان بیاورد. به‌نوعی می‌توان گفت رویکرد حکمرانی مجازی بر فعالیت‌های حضوری غالب گشته است. فضای تحمیلی آموزش مجازی دوران کرونا می‌تواند به فرصتی برای استفاده بهینه و مفید از این بستر باشد. نگاهی به فرصت‌های پیش روی نظام آموزشی مجازی می‌تواند تشتت آراء و رویکردهای متنوع و گاه متناقض مسئولان را به وحدت رویه تبدیل نماید.
1. سرعت و گستره تبادل اطلاعات
از دهه هشتاد میلادی متون بسیاری از کتاب‌ها وارد رایانه‌ها گردید و در دهه هفتاد میلادی در قالب پروژه گوتنبرگ، کتابخانه‌های مجازی راه‌اندازی شد[2]. بسیاری از کتبی که خارج از دسترس بودند و یا در اختیار معدود افرادی قرار داشتند، استنساخ و در اختیار عموم دانش‌پژوهان قرار گرفت. این امور علاوه بر فعالیت‌های ژورنالیستی و ظهور خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری بود. کمتر از ده سال قبل، هرکسی درصدد بود تا اطلاعات خود را نسبت به اتفاقات، روزآمد کند، حتماً روزنامه تهیه می‌کرد. اما امروزه بسیاری از نشریات و جراید به‌صورت الکترونیکی منتشر می‌شوند و حتی برای اینکه از حوادث ساعت و دقیقه‌ای عقب نمانند، روزنامه‌های خود را به خبرگزاری‌ها و یا پایگاه‌های خبری تبدیل کرده‌اند. علاوه بر این، نشریه‌ها و کتب الکترونیکی صرفه اقتصادی بالایی نیز دارد. نظام‌های آموزشی در ایران نیز با اندکی تأخیر نسبت به غرب به فکر استفاده از این ظرفیت فضای مجازی برای تبادل اطلاعات و آموزش طلاب و دانش‌پژوهان افتادند.
نظام آموزشی حوزه با رویکرد تربیتی و عمق‌بخشی به مباحث طرح شده، یکی از کارآمدترین و درعین‌حال قدیمی‌ترین روش‌های آموزش در ایران و دنیاست. در این روش طلاب علاوه بر یادگیری دروس از استاد، باید آن را به بحث و نقد علمی بین دانش‌پژوهان بگذارند و ارتباط استاد و شاگرد، یک رابطه‌ی پدر گونه و تربیتی است.
در حال حاضر با غلبه‌ی فضای مجازی و حکمرانی آن در مراکز آموزشی، می‌توان گفت اکثر اساتید حوزه‌های علمیه در بستر فضای مجازی کانال و گروه‌های علمی دارند و تولیدات علمی خود را در بین عموم طلاب به اشتراک می‌گذارند. زمانی که استادی حرف بدیعی در رشته‌ی خود می‌زند به‌سرعت در کانال‌های حوزوی دست‌به‌دست میشود و مورد کنکاش علمی طلاب قرار میگیرد این در حالی است که درگذشته تا آثار مکتوب اندیشمندان چاپ، تدریس و توزیع نمی‌شد کسی از طرح نظریه‌های آنان اطلاعی نداشت. به‌طور مثال زمانی که علامه طباطبایی(ره) مباحث فلسفی خود را تدریس کرد و تبدیل به کتاب‌های گران‌سنگ بدایه الحکمه و نهایه الحکمه گردید، سال‌ها طول کشید تا طلاب آگاه شوند و از این کتب استفاده نمایند.
در حال حاضر هزاران کانال حوزوی – آموزشی در بستر فضای مجازی وجود دارد که هر طلبه‌ای به‌راحتی می‌تواند در آنها عضو شود و از مباحث به‌روز اساتید بزرگ حوزه‌های علمیه استفاده کند. عده‌ی قابل توجهی از طلاب حتی در خارج از کشور نیز با عضویت در کانال‌های اساتید از دروس روزانه آنها بهره‌مند‌می شوند. حوزه‌های علمیه نیز با راه‌اندازی سامانه نجاح و ایجاد پنل‌های ویژه، اقدام به راه‌اندازی کلاس‌های مجازی نموده است. بستری که موجب سرعت فوق‌العاده تبادل اطلاعات در بین طلاب گشته است. در حال حاضر طلبه می‌تواند در هرکجا که باشد، با مراجعه به این سامانه در کلاس حضور یافته و به‌صورت آنلاین تبادل از آن بهره ببرد.
یکی از فرصت‌های عمیق و ماندگار برای حوزه‌های علمیه پیگیری گسترش دروس حوزوی در بستر فضای مجازی است، به‌طوری‌که علاقه‌مندان به دروس حوزوی فارغ از اینکه طلبه باشند یا نباشند، بتوانند از مباحث و منابع غنی آن بهره ببرند. همان‌طور که اشاره گشت لازمه این امر داشتن نگاه بلند به این مسئله است و نباید علاقه‌مندان را از دروس حوزوی محروم ساخت. بسط، گسترش و همگانی شدن دروس حوزوی، در دسترسی آسان و استفاده طلاب و غیر طلاب از این محتواها نقش جدی دارد.
بسیاری از طلاب خارجی نیز علیرغم اینکه در کشورهای خود به سر می‌برند اما به‌صورت آنلاین و آفلاین از دروس اساتید خود بهره می‌برند، قطعاً این فرصت در بستر غلبه‌ی حکمرانی فضای مجازی مهیا شده است و برای بهره‌وری بیش‌ازپیش و تأثیرگذاری راه طولانی را در پیش دارد.
2. تبلیغ و ترویج علوم حوزوی و انسانی
یکی از فرصت‌های حوزه‌های علمیه در عصر حکمرانی و غلبه فضای مجازی، استفاده از ظرفیت آن برای تبلیغ دین، علوم دینی، حوزوی و انسانی است. پیش‌ازاین اگر کسی می‌خواست به‌طور مثال با دروس تخصصی حوزه علمیه آشنا شود خواه طلبه باشد یا خیر، باید یا در کلاس درس حضوری حاضر می‌گشت و یا آثار تخصصی صاحب‌نظران را مطالعه می‌کرد. اما در حال حاضر علاقه‌مندان به دروس حوزوی و علوم انسانی حتی اگر طلبه هم نباشند می‌توانند از بسترهای متنوع فضای مجازی از این فرصت عظیم استفاده نمایند. به‌طور دقیق‌تر چند رکن اساسی در ارتباط با تبلیغ و ترویج علوم حوزوی و انسانی وجود دارد که با بررسی هر یک از آنها، بر پایه الهام‌گیری از علل چهارگانه فلسفی، بیشتر می‌توان درباره این فرصت تأمل کرد.
3– تعمیق و گسترش عدالت آموزشی در بین طلاب
گسترش عدالت و استفاده برابر از فرصت‌ها و امکانات مادی و معنوی هر ارگانی مایه شکوفایی و رضایت کاربران آن می‌باشد. عدالت امری نسبی و منحصر در اموری خاص نیست. هرجایی که اجتماع، فرصت و منافعی وجود دارد باید به موضوع عدالت عنایت ویژه‌ای داشت. استفاده عادلانه طلاب و علاقه‌مندان از دروس حوزوی در بستر فضای مجازی، سهم عظیمی در گسترش و توسعه و پهنای نظام آموزشی ـ تربیتی حوزه‌های علمیه دارد. در بستر فضای مجازی، طلبه و کسی که علاقه‌مند به یادگیری دروس حوزوی است، می‌تواند با عضویت در کانال و صفحات رسمی حوزه علمیه و اساتید از این فرصت برابر و جذاب بهره‌مند شود.
4- بهینه‌سازی در وقت
یکی از فرصت‌های منحصربه‌فرد در دوره‌ی غلبه‌ی حکمرانی فضای مجازی، استفاده بهینه از وقت است. بسیاری از طلاب برای حضور در کلاس درس باید ساعت‌ها از وقت خود را در مسیر رفت‌وآمد به کلاس درس صرف نمایند. مثلاً در قم بسیاری از طلاب در پردیسان و شهرک مهدیه ساکن می‌باشند، این تعداد قابل‌توجه علاوه بر هزینه‌های آن، هرروز دستکم یک ساعت باید صرف رفت‌وآمد کنند. نگارنده که سال‌ها دریکی از مدارس علمیه تهران در حال تحصیل بودم هرروز شاهد بودم که بسیاری از طلاب برای حضور در کلاس درس، ساعت‌ها وقت تلف‌کرده و هزینه‌های قابل‌توجهی می‌پرداختند. برخی از طلاب به دلیل شرایط خاص ازجمله بیماری و… نمی‌توانند به‌صورت منظم و حضوری در کلاس درس حاضر شوند؛ درصورتی‌که کلاس‌ها به مجازی برگزار گردد می‌توانند این خلأ را پر نمایند. به نظر می‌آید باید اولویت آموزشی از حضور صرف و کم‌بهره در کلاس درس به ارتقای دانش و سطح کیفی دروس تغییر یابد و فضای مجازی بستری برای این مهم است.
همچنین برخی از طلاب به دلیل استعداد متوسط علاوه بر حضور در کلاس برای فهم بیشتر باید درس را دوباره گوش دهند. این امر را نیز می‌توان از طریق فضای مجازی محقق ساخت؛ حتی برخی دروس اساتید نیز به دلیل ثقل بیان از سوی استاد، باید مجدداً استماع و یادداشت‌برداری شود و این همه در بستر فضای مجازی میسر است.
5- کاهش تعطیلات
علت اصلی بسیاری از تعطیلات حوزوی به دلیل عدم حضور طلبه در کلاس‌های درسی است. مثلاً طلاب در ایام تبلیغی محرم، صفر و ماه رمضان به دلیل اینکه عازم شهرهای مختلف می‌شدند نمی‌توانستند به‌صورت حضوری در کلاس درس حاضر شوند اما با توسعه‌ی فضای مجازی آنها می‌توانند در هرکجا که باشند و اینترنت هم وجود داشته باشد به‌صورت آنلاین یا آفلاین دروس را استماع نمایند. مسئولان حوزه می‌توانند آفت عظیم تعطیلی فراوان در حوزه‌های علمیه را از طریق فرصت فضای مجازی جبران کنند. حتی می‌توانند کلاس‌ها را به‌صورت تلفیقی برگزار نمایند؛ بدین‌صورت که بخشی به‌صورت حضوری و بخشی به‌صورت مجازی برگزار گردد. اصل مهم و اساسی و مقبول، کاهش تعطیلات و مبارزه با این آفت است که به نظر می‌رسد با فرهنگ سازی مناسب می‌توان این امر را به‌واسطه‌ی فضای مجازی محقق نمود.
اهمیت نقش فقه در تولید موضوعات و پرداختن به مسائل فضای مجازی از منظر فقه
فضای مجازی تحول عصری در همه شئون زندگی انسانی را در پی داشته و اگر فقه را احکام شرعی با ادله تفضیلی از منابع چهارگانه بدانیم که در چارچوب‌های حرمت، وجوب، کراهت و استحباب صادر میشود، باید با توجه به ورود به تمدن عصری جدید، در تعریف فقه و ابواب فقه برای ایجاد باب‌های جدید بازنگری جدی داشت.
فقه عصر پیامبر صلی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم‌السلام با فقه امروز متفاوت است.
در دوره مدرنیته فقه تخصصی همچون «فقه سیاست»، «فقه رسانه»، «فقه اجتماعی»، «فقه خانواده»، «فقه شبکه‌های مجازی»، «فقه سیاست خارجی» «فقه فناوری»، «فقه تمدن»، «فقه جنسیت»، «فقه نظام»، «فقه الطب» «فقه پزشکی»، «فقه کسب‌وکار»، «فقه مهندسی»، «فقه نظام» و در کل نوعی فقه‌های مضاف شکل گرفتند که یکی از مهمترین آنها «فقه حکومتی» است.
پیچیدگی حکومت‌ها در عصر جدید باعث مطرح‌شدن مباحث احکام عرفی در کنار احکام شرعی شدند که چگونه بتوانند اینها هم‌زیستی داشته و در مجموع بتوان حکومت اسلامی داشت.
فاصله زمانی انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی در 1357 و اقدامات ارجمند و با ارزش حوزه فقه در حوزه‌های علمیه بعد از انقلاب اسلامی، امروز در توسعه تحولات عصر فضای مجازی شاهد ظهور و بروز نه‌تنها علوم تخصصی بلکه علوم چند رشته‌ای هستیم بنابراین در این عصر در حوزه فقه، نیاز به فقه چندرشته‌ای در کنار فقه تخصصی است.
در فضای مجازی هم‌زمان مباحث اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در همه حوزه‌ها دیده میشود و حتی در حوزه علوم تجربی نوعی سبقه اجتماعی شکل گرفته و همان‌طور که در قرن بیستم شاهد اقتصادی شدن حوزه علم بودیم، امروز و در قرن بیست و یکم شاهد ورود شاخص‌های اجتماعی به دیگر حوزه‌های علمی هستیم که این متأثر از فضای مجازی است. ظهور شبکه‌های اجتماعی و حضور فعال مردم در صحنه اقتصاد، سیاست و فرهنگ در سطح جهانی از این طریق، نمونه‌ای از آن است.
مداخلات سازنده در فضای فرهنگی، اقتصادی، رسانه‌ای و اجتماعی کشور نه‌تنها در چارچوب مرزها، زبان و مذهب بلکه در چارچوب جهانی شکل میگیرد. با توجه به شکل‌گیری فناوریهای نوظهور با گرایش اجتماعی مانند محاسبات کوانتومی، حوزه هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، دستگاه‌های پردازش ابری و نسل پنجم موبایل و نرم‌افزارها، باید فقه چندرشته‌ای و تأثیر عامل اجتماعی بر آن در نظر گرفته‌شده و چنا‌نکه در مباحث سنتی فقه بحث‌هایی از قبیل حقیقت متشرعه در کنار حقیقت شرعیه مطرح بود، امروز نیز معیارهایی مانند عرف، در فضای مجازی مورد بررسی قرار گرفته و یک نوع تمام‌شماری از عرف جامعه در بعضی از حوزه‌های مباحث لفظی و مباحث عقلی صورت گیرد.
عصر صنعتی مبتنی بر تفکیک قوا و نمایندگی مردم و ایجاد نهادهای قانونگذاری و تشریع است. در عصر پر از تحول فضای مجازی ساختارها دائم در حال تغییر است، بنابراین تغییری که در حکمرانی و به‌تبع آن فقه حکمرانی مطرح میشود بسیار پیچیده، تخصصی، چندرشته‌ای و متحول درگذر زمان خواهد بود و نمیتوانیم یک الگوی حکمرانی به‌عنوان پاسخ به تمام مسائل و برای مدت طولانی ارائه کنیم؛ بلکه الگوها اقتضائی و مدل‌ها در حال تحول است.
نیاز به تلاش جدی طلاب و بانوان در حوزه‌ها است تا تئوری و مدل حکومت ولایت‌فقیه، پاسخگوی تحولات عصری باشد و برای کشورهایی همچون ما که هنوز درگذر ورود به مدرنیته و بومی‌سازی آن هستیم، ورود به عصر پرآشوبی است که جَهد و جُهد بزرگی از سوی طلاب و علما را می‌طلبد.
در ورود به مدرنیته، متفکران و اندیشمندانی در کشور پایه‌گذاران تحول بودند و دیدگاه‌های انقلابی را ترویج کرده و پایه‌های عقلانیت را در حوزه‌های دینی برای حرکت فقه سنتی به سمت فقه تخصصی ایجاد کردند، در این عصر نیز باید با کسب تجربه از دوره پیشین و شهدای بزرگی که در جامعه علمی و دینی حوزه‌ها تقدیم اسلام و ملت شریف شده، همت کرد تا در این عصری که مبتنی بر اطلاعات و دانش در یک نظام جهانی و با پیوند همه نیروهای فکری است، بتوانیم پیشرو باشیم.
از حوزه‌های علمیه انتظار می‌رود با آگاهی از تحولات در عرصه اقتصادی و اجتماعی دنیا متأثر از تحولات فناورانه، به ویژه فضای مجازی، به‌صورت چند رشته‌ای ابواب جدید در حوزه فقه را دنبال کرده تا راه‌حل‌های مبتنی بر منابع وحی راهگشای بشر باشد.
مساله حکمرانی فضای مجازی از موضوعات مهمی و اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران، محسوب میشود و رهبر معظم انقلاب در بیانات سال ۱۳۹۹، به مسائل و محورهای بسیار مهمی در خصوص فضای مجازی و مدیریت آن اشاره فرمودند. در این گزارش به مهمترین توصیه‌ها و تأکیدات مقام معظم رهبری در فرمایشات سال ۱۳۹۹ در خصوص فضای مجازی و مدیریت آن می‌پردازیم:
۱. اهتمام به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات
عوامل مسلّط بین‌المللی در این زمینه‌ها بشدّت فعّالند: از لحاظ خبردهی، خبررسانی، تحلیل داده‌ها و امثال گوناگون؛ هزاران کار دارد انجام میگیرد روی فضای مجازی. برای خاطر این است که بنده روی مسئله‌ی شبکه‌ی ملّی اطّلاعات این همه تأکید میکنم. این شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملّی فضای مجازی که تشکیل داده‌ایم و بنده اصرار داشتم و دارم که این [شورا] تشکیل بشود و رؤسای محترم در آن شرکت کنند و تصمیم‌گیری کنند و اجرا کنند، به خاطر اهمّیّت این مسئله است؛ نمیشود این مسئله را رها کرد. و من می‌بینم که آن اهتمام لازم به خرج داده نمیشود. خب الان شبکه‌ی ملّی اطّلاعات اجزائی دارد، این اجزا باید در زمان‌بندی‌های مشخّص تحقّق پیدا کند؛ آدم میبیند که تحقّق پیدا نمیکند، از زمان‌بندی‌ها عقبند. (بیانات مورخه ۲ شهریور ۱۳۹۹)
۲. مقابله با دشمن در جنگ نرم در فضای مجازی
دشمن در این جنگ نرم دو حرکت را انجام می‌دهد: یکی این است که این زنجیره‌ی تواصی به حق و به صبر را قطع کند؛ دوّم اینکه حقایق را وارونه نشان بدهد که تبلیغات فراوانی هم دارند که حقایق عالم را راحت بعکس و بدروغ وارونه نشان بدهند. امّا اینکه رشته‌ی تواصی به حق و صبر را در بین مؤمنان قطع کند، جریان تواصی را قطع کنند، چیز خطرناکی است؛ [اینکه] کاری کنند که مؤمنین به یکدیگر توصیه نکنند، همدیگر را حفظ نکنند، به یکدیگر امید ندهند؛ اگر قطع این جریان، بریده شدن جریان تواصی در جامعه اتّفاق بیفتد، خیلی خطرناک است. این موجب میشود که انسانها احساس تنهایی کنند، احساس نومیدی کنند و اراده‌ها ضعیف بشود، امیدها کمرنگ بشود، جرئت اقدام از دست برود. وقتی تواصی نبود، این اتّفاقات می‌افتد... جوانها نباید اجازه بدهند یک چنین اتّفاقی بیفتد و باید امیدآفرینی کنند، باید توصیه‌ی به ایستادگی، توصیه‌ی به تنبلی نکردن، توصیه‌ی به خسته نشدن کنند؛ اینها کارهایی است که جوانهای ما که گفتیم افسران جنگ نرم هستند بر عهده دارند. امروز فضای مجازی یک فرصتی است برای این کار. (بیانات مورخه ۲۱ اسفند ۱۳۹۹)
۳. امیدآفرینی در فضای مجازی
حالا دشمنان از فضای مجازی جور دیگر استفاده میکنند امّا شما جوانهای عزیز این جوری از آن استفاده کنید: از فضای مجازی استفاده کنید برای امیدآفرینی، برای توصیه‌ی به صبر، برای توصیه‌ی به حق، برای بصیرت‌آفرینی، برای توصیه‌ی به خسته نشدن، تنبلی نکردن، بیکاره نماندن و مانند اینها. (بیانات مورخه ۲۱ اسفند ۱۳۹۹)
۴. ضرورت قوی شدن در فضای مجازی
قوی شدن کشور جزو هدفهای ما است... امروز قوّت در فضای مجازی حیاتی است؛ امروز فضای مجازی حاکم بر زندگی انسانها است در همه‌ی دنیا؛ و یک عدّه‌ای همه‌ی کارهایشان را از طریق فضای مجازی پیش می‌برند؛ قوّت در این [زمینه] حیاتی است. (بیانات مورخه ۳ فروردین ۱۳۹۹)
۵. هدایت و مدیریت فضای مجازی توسط دشمنان
فضای مجازی خیلی مهم است. آقایانی که در زمینه‌ی فضای مجازی نظراتی دارند و ابراز میکنند و گاهی می‌گویند که این جزو زندگی اصلی مردم است -که ما هم قبول داریم؛ الان واقعاً فضای مجازی، یک بخش حقیقی از زندگی مردم شده؛ حالا دولت الکترونیک و از این قبیل که به جای خود محفوظ است- شکّی نیست [امّا] آنچه عرضِ من است و من روی آن تکیه میکنم این است که فضای مجازی بدون اختیار ما، از بیرون از اختیارِ ما دارد مدیریّت میشود؛ بحث این است. فضای مجازی یک چیزی نیست که آدم بتواند مثل یک آب روانی هر جور که میخواهد از آن استفاده بکند؛ دیگران دارند این آب را به یک سمتی که خودشان میخواهند هدایت میکنند؛ آنها دارند مدیریّت میکنند این فضا را. خب وقتی که ما می‌دانیم کسانی از بیرون دارند فضای مجازی را -که ما هم دست‌اندرکارش هستیم و مبتلابهِ ما است- هدایت میکنند و مدیریّت میکنند، ما نمیتوانیم بی‌کار بنشینیم در مقابل او؛ ما نمیتوانیم مردممان را که با فضای مجازی ارتباط دارند، بی‌پناه رها کنیم در اختیار آن مدیری که دارد پشت پرده، فضای مجازی را اداره میکند. (بیانات مورخه ۲ شهریور ۱۳۹۹)
۶. رعایت سیاستهای اصولی در خصوص پهنای باند
سیاستهای اصولی‌ای در زمینه‌ی پهنای باند وجود دارد که مکرّر ابلاغ شده، خب این سیاستها باید رعایت بشود و اینها مورد درخواست و تأکید مؤکّد اینجانب است. (بیانات مورخه ۲ شهریور ۱۳۹۹)
۷. ضرورت برنامه‌ریزی کوتاه مدت و میان مدت در زمینه فضای مجازی
مسئله‌ی مدیریّت فضای مجازی جزو مسائل مهمّ ما است که این مسئله، مسئله‌ی بلندمدّت هم نیست؛ مسئله‌ی کوتاه‌مدّت و میان‌مدّت و جزو مسائل نزدیک ما است که باید [به آن توجّه بشود] و امثال اینها مسائل کلیدی‌ای وجود دارد. (بیانات مورخه ۲۲ تیر ۱۳۹۹)
۸. برنامه‌ریزی جهت مقابله با زیان‌های فضای مجازی بین دانش‌آموزان
در باب آموزش مجازی، یک نکته‌ی دیگر هم وجود دارد و آن، زیانهایی است که احتمالاً در آموزش مجازی وجود دارد. حالا این شبکه‌ی شاد که به وجود آمده، بسیار چیز خوبی است منتها بایست مراقبت کنید تا این موجب این نشود که جوانها وارد فضای بی‌‌بند و بار و رهای اینترنت بشوند و سرشان گرم بشود به یک چیزهای دیگری که هم از لحاظ اخلاقی، هم از لحاظ اعتقادی خطرهای بزرگی برای اینها دارد؛ این را باید کاملاً مراقبت بکنید، یعنی پیش‌بینی کنید. البتّه دیروز پریروز در زمینه‌ی فکری که آموزش و پرورش در این زمینه کرده، به من یک گزارشی دادند، منتها باید کار کنید در این زمینه؛ یعنی کاری است که نمیشود رها کرد این را؛ چون بحث به‌اصطلاح اُنس بچّه‌ها با فضای مجازی، محسّناتی دارد، عیوبی هم دارد. یکی از عیوبش این است که گفتم؛ یکی از عیوبش منزوی شدن بچّه‌ها در خانه است؛ وقتی که با این تبلت و مانند اینها آشنا شدند، می‌روند سرگرم آن کار می‌شوند و از محیط خانه و خانواده در واقع بتدریج دور می‌شوند. باید به اینها توجّه کنید و مراقبت کنید. (بیانات مورخه ۱۱ شهریور ۱۳۹۹)
اگرچه شبکه ملی یک سیاست قطعی و لازم است اما کافی نیست و بایستی در سطوح دیگر نیز به مواجهه با فضای مجازی برویم؛ بدین منظور «چهارچوب چهارسطحی حکمرانی فضای مجازی» پیشنهاد میشود:
سطح اول؛ ظرفیت‌سازی حکمرانی:
این سطح، شرطِ لازم حکمرانی است و توسعه سرمایه انسانی و علم و فناوری مهمترینِ مسائل آنست. البته طی ۸ سال اخیر مفهوم راهبردی اقتصاد دانش‌بنیان توسط معاونت علمی و فناوری فروکاهیده شده و به‌جای تأکید بر چرخه کامل تولید علم و فناوری تا تجاری‌سازی، عمدتاً بر بخش تجارت تأکید شده است و بیش از تولیدکنندگان فاوا، تجارِ استفاده‌کننده از فاوا توسعه یافته‌اند، درنتیجه امروز در اکثر فناوریهای مرتبط با فضای مجازی، وابسته به غرب هستیم؛ البته خسارت اصلی جای دیگری است: با ذائقه‌سازی که به سبب کسب‌وکارهای زودبازده و پربازده شکل گرفته است، «موازنه علم و ثروت» به‌هم‌خورده و نخبگان دانشگاهی تمایل کمتری به توسعه علم و فناوری دارند؛ امروز دانشگاه، به‌عنوان نهاد اصلی تولید علم، شاهدِ مهاجرت روزافزون نخبگان به نهاد تجارت است. اگر روزی فرار مغزها به خارج مطرح بود امروز فرار مغزها به تجارت نیز اضافه شده است. حتی قاطبه نخبگانی هم که در یک دهه گذشته به کشور بازگشته‌اند، به بخش تجارت رفته‌اند.
سطح دوم (بخشی)؛ حکمرانی بر فضای مجازی:
این سطح از مواجهه به شکل‌گیری زیست‌بوم فضای مجازی کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات اشاره دارد؛ حقیقتاً سند طرح کلان و معماری شبکه ملی که به تصویب شورای عالی رسیده است، جای تشکر و مباهات دارد اما مهم اجرای سند است. امروز درست یا غلط، کشور از پوشش صددرصدی شبکه اینترنت عبور کرده و طی دو سال گذشته ترافیک، رشد ۳۰۰ درصدی داشته است؛ بنابراین بایستی به رقابت‌پذیری شبکه ملی اطلاعات با شبکه اینترنت بیندیشیم و «کیفیت» را هدف‌گذاری نماییم. به‌عنوان یک شهروند عرض میکنم، مردم خدمات با کیفیت میخواهند و چه‌بهتر که این خدمات از درون کشور تأمین شود؛ مسئولین نباید کم‌کاری خود را در تأمین خدماتِ با کیفیت با فیلترینگِ خدمات خارجی سرپوش گذارند.
سطح سوم (ملّی)؛ حکمرانی با فضای مجازی:
در این سطح با خدمات کاربردی و محتوایی فضای مجازی مواجه هستیم که می‌توانیم از طریق آنها نظام‌های گوناگون اجتماعی را حکمرانی نماییم. حال می‌توانیم مبتنی بر ارزشهای انقلاب اسلامی نظام‌سازی کنیم و یا با رویکردی منفعلانه، فضای مجازی را مذبح ارزشهای انقلاب و دستاویزی برای استحاله نظام از درون نماییم. این مفهومی است که غربی‌ها «نفوذ پلتفرمی» می‌نامند.
اگر زیرساخت فاوا در کشور توسعه داده شود اما نسبت به نظام‌های اجتماعی لابشرط دیده شود، به ورطه توسعه غربی خواهیم افتاد، موضوعی که از سال ۹۲ در کشور رخ داد و به‌یک‌باره، تأکید میکنم به‌یک‌باره ظرف ۸ سال هر سه نسخه توسعه اقتصادی، سیاسیـاجتماعی و حکمرانی خوب از قِبل فضای مجازی در کشور تحقق نسبی یافت.
به‌عنوان نمونه با توسعه شتاب‌زده اقتصاد دیجیتال در کشور، شاهد شکل‌گیری انحصار و ظهور نوع جدیدی از سرمایه‌داری موسوم به «سرمایه‌داری پلتفرمی» هستیم که علاوه بر نابودی بسیاری از کسب‌وکارهای سنتی، ارزش‌هایی چون اولویت تولید، عدالت در توزیع، و مردمی بودن اقتصاد را از بین می‌برد و مصرف‌گرایی و سبک زندگی غربی را ترویج میکند. در نظام فرهنگی و اجتماعی نیز همین اتفاقات رخ داده است و متأسفانه متصدیان امر نیز به دلیل عدم بینش صحیح، خود سوق‌دهنده منابع مالی کشور به این سمت بوده‌اند.
سطح چهارم؛ حکمرانی فراملی فضای مجازی:
اگر در سطح قبلی بر مبنای ارزشهای انقلاب اسلامی نظام‌سازی نمودیم طبیعتاً در این سطح با جریان‌های رقیب انقلاب اسلامی در سطح فراملی مواجهه می‌شویم و «تحکیم و صیانت از هویت ملی» سیاست قطعی ماست. ارتقای تراز قدرت سایبری، اقتدار، ابتکار عمل و الهام بخشی سر فصل راهبردهای اصلی این بخش است که سه هدف قلمروسازی، قلمروداری و قلمروگستری را دنبال میکند. به دلیل ضیق وقت از تشریح این سطح و همچنین مسائل متولی اصلی حکمرانی فضای مجازی کشور یعنی شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی عبور کرده و به پیشنهادها می‌پردازیم:
سطح ظرفیت‌سازی: اولاً معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت سیزدهم به‌کلی متحول شده و ریل‌گذاری جدید در جهت تکمیل زنجیره علم و فناوری و تجاری‌سازی باشد. ثانیاً اگر برای این زنجیره سه حلقه در نظر بگیریم، معاونت علمی «تجارت» و «علم» را به وزارتخانه‌های مربوطه واگذار نماید و خود عهده‌دار «فناوری» شده و با ظرفیت نهادی یک معاونت ریاست جمهوری، ارتباط این حلقات و تکمیل این زنجیره را تکفّل نماید؛ ثالثاً با تمرکز بر فناوریهای راهبردی فضای مجازی، کشور را از وابستگی نجات دهد و برای حکمرانی در سطوح بعدی ظرفیت‌سازی نماید؛ رابعاً تربیت سرمایه انسانی لازم و ماهر در بخش «خدمات» فاوا را به جای نهاد علم، به نهاد کار و مهارت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بسپاریم.
سطح بخشی: با توجه به اینکه نسبت کیفیت به سرمایه، در ارتباطات ثابت به‌مراتب بالاتر از ارتباطات سیار است، در توسعه ارتباطات ثابت اقدام عاجل نماییم.
سطح ملّی: ضروری است تا دولت نیز، حداقل به اندازه بخش خصوصی و مردمی در فضای مجازی بسط یافته و با تحول در ساختار اداری کشور و ایجاد «تنظیم‌گرانِ بخشی» در این تحولات ملّی نقش‌آفرینی نماید. حضرت آقا در محضر شما و سربسته هشدار می‌دهم هرگونه تحول دیجیتال بدون ظرفیت‌سازی، منجر به دولت توخالی میشود.
سطح فراملّی: اولاً با تکیه بر اقتدار درون‌زا ناشی از صنعت فاوا و اقتصاد دیجیتال، گرانش ترافیکی، خدماتی و محتوایی ایجاد نموده و قلمروسازی نماییم؛ ثانیاً مدل حکمرانی فضای مجازی کشور را به نحوی الهام‌بخش تبیین و اشاعه نماییم؛ ثالثاً دیپلماسی دولتی، شرکتی و عمومی سایبری را فعال نموده و در تحولات قرن ۲۱ نقش‌آفرینی فعال داشته باشیم.
۱- سطح اول: ایجاد زیست‌بوم ملی فضای مجازی
در این سطح، حاکمیت وظیفه دارد: اولاً با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیرساخت شبکه را فراهم آورد. دوماً کاربران را برای بهره‌مندی از فرصت‌های فضای مجازی توانمند سازد، حال این کاربران می‌توانند از بخش دولتی، بخش خصوصی، بخش مردمی و یا آحاد مردم باشد که به ترتیب بهره‌مندی از خدمات دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، شبکه‌های اجتماعی یا جامعه مدنی الکترونیک و سواد عمومی فضای مجازی را در چشم‌انداز خود دنبال میکند و سوماً پس از توانمندسازی کاربران برای استفاده از فاوا، حاکمیت بایستی از حقوق این اشخاص صیانت نماید.
موفقیت در سطح اول از مواجهه با فضای مجازی دقیقاً همان نقطه‌ای است که نظام حکمرانی در فضای مجازی را ایجاد میکند.
۲- سطح دوم: نظام‌سازی با فضای مجازی
زمانی که زیست‌بوم ملی فضای مجازی کشور زیست خود را آغاز میکند و کاربران تعاملات اجتماعی خود را بر بستر شبکه می‌آورند، نظام‌سازی فضای مجازی آغاز میشود، به عبارتی این سطح از مواجهه دقیقاً نقطه‌ای است که فضای مجازی در امتداد فضای واقعی بسط پیدا میکند، فضایی که همانند فضای واقعی آثار حقیقی دارد. در این سطح از مواجهه بایستی حاکمیت از اصول و ارزشهای انقلاب اسلامی در نظام‌های مختلف اجتماعی اعم از فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و … صیانت نماید.
ویژگی نظام‌سازی فضای مجازی همان نقطه‌ای است که امکان حکمرانی با فضای مجازی را به دست می‌دهد. یعنی با بهره‌گیری از فرصت‌های فضای مجازی، نظام‌های اجتماعی را همنوا با ارزشهای انقلاب اسلامی بسازیم.
۳- سطح سوم: ژئوپولیتیک فضای مجازی
طبیعتاً زمانی که جمهوری اسلامی ایران نظام‌های اجتماعی خویش را متناسب با ارزشهای ملی خود حکمرانی و ایجاد میکند، در سطح سوم با عرصه بین فراملی مواجه میشود، جایی که تلاقی ارزشهای غرب و شرق عالم با ارزشهای انقلاب اسلامی است. این همان نقطه‌ای است که یک ملت مستقل تلاش خواهد کرد از هویت ملی خویش صیانت نماید و نه‌تنها استقلال خویش را حفظ نماید، بلکه بر اساس دکترین انقلاب اسلامی در ساحت زیست مجازی نیز به یاری همه مستضعفین و ستمدیدگان عالم رود.
نظام حکمرانی استوار بر سه حوزه و ساختار است که در ساختار حکمرانی مدل فرا دولتی، دولتی و فرو دولتی
حکمرانی سه وجه دارد، اظهار کرد: حکمرانی از طریق فضای مجازی یعنی مسائل مطرح در فضای واقعی را می‌توان با گسترش فضای مجازی از طریق فضای مجازی کنترل کرد، همچنین گسترش فضای مجازی مسیری برای اعمال حاکمیت در همه حوزه‌ها است نه تنها فضای مجازی و حکمرانی فضای مجازی یعنی بر هر اتفاقی در این حوزه می‌افتد حکومت داشته باشیم.
در فضای مجازی چهار گروه حکمرانی بیشتر نداریم، تصریح کرد: الگوی اول لیبرالیستی که آمریکا آن را مدیریت میکند، الگوی دوم نظام مشارکتی در اروپا، نوع سوم نظام دورگه‌ای کنترل دموکراتیک آسیای شرقی و نوع چهارم نظام فکری کنترلی است که چین صاحب آن است و موفق هم بوده است.
نظام حکمرانی را استوار بر سه حوزه ساختار حکمرانی، حیطه حکمرانی و اصول حکمرانی دانست و افزود: در ساختار حکمرانی سه مدل فرا دولتی، دولتی و فرو دولتی را داریم.
مراحل پی ریزی و تهیه مقدمات برای طی مراحل تصویب اظهار داشت: پیشنهاد این طرح در مجلس دهم داده شد و نهایتاً در مجلس یازدهم با عنوان صیانت از کاربران فضای مجازی ارائه شد و به کمیسیون فرهنگی ارجاع خورد و آنها نیز به مرکز پژوهش‌ها واگذار کردند، در طرح حاضر سعی شده است که طرح کوچک‌تر و محدود تر شود و با فضای نظریه‌های جمعی سازگار باشد.
طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی، خاطرنشان کرد: اساس نامه حاضر با ۶ فصل کلیات، تنظیم گری، شرایط و ضوابط اعضای فعالیتها و فعالیت خدمات، حمایت از خدمات پایه کابردی،تکالیف و تعهدات سکوها و پلتفرم‌ها و خدمات آنها و مسئولیت‌ها و ضمانت‌های اجرایی تدوین شده است.
ظرفیت حوزه علمیه اظهار کرد: از حوزه‌های علمیه جهت حمایت علمی و پشتیبانی در گفتمان سازی ضرورت تنظیم مقرارت برای فضای مجازی کشور کمک و استمداد می‌طلبیم.
از حدود ۷۰ سال پیش، نظام حاکم در غرب با عناوینِ بزک‌شده‌ی «توسعه»، «حکمرانی خوب» و اخیراً «توسعه پایدار»، تلاش در استحاله دولت‌های مستقل داشته است؛ موضوعی که به تعبیر خودشان، منجر به «دولت توخالی» میشود.
تحولات بین‌المللی فضای مجازی نشان می‌دهد قرن ۲۱ نیز آبستن تحولات جدید توسعه‌ای است؛ اگر در قرن بیستم، جهانی‌سازی و به تعبیر دقیقش غربی‌سازیِ دنیا، از طریق «جریان آزاد کالا و خدمات» دنبال می‌شد؛ امروز، از طریق «جریان آزاد داده و اطلاعات» دنبال میشود.
گزارش اخیر آنکتاد نشان می‌دهد که به‌زودی آمریکا و اروپا مشکلات خود را در خصوص «داده» حل خواهند نمود تا در لایه‌های نظام‌سازِ فضای مجازی اهداف جهانی‌سازی خود را دنبال نمایند. به همین منظور نهادهای توسعه‌ای جدید با شعار «تحول دیجیتال» شکل خواهد گرفت؛ اگر در قرن بیستم با شعار ظرفیت‌سازی و فعال‌سازی عناصر داخلی، «استعمار فرانو» را در کشورهای جهان سوم دنبال می‌کردند، در قرن ۲۱ ام با شعار «تحول دیجیتال»، شاهد استعمار جدیدی خواهیم بود که آن را «استعمار پلتفرمی» می‌نامیم.
در استعمار پلتفرمی، مالکین پلتفرم‌ها تلاش میکنند تا به نحو حداکثری تعاملات اجتماعی را به دامن پلتفرم‌های خویش بکشانند و با وضع قواعد، کنش انسانها را هدایت کرده و در سطح جهانی نظام‌سازی کنند. «داده» چنان قدرت تحلیلی ایجاد میکند که در نظریات جدید، حکومت و قلمرو حکمرانی، از آنِ کسی است که داده را در اختیار دارد.
عموماً در پاسخ به این سؤالات شبکه ملی اطلاعات طرح میشود
۱. آلمان
آلمان در راستای اعمال حاکمیت و مدیریت بر فضای مجازی و در وضع قوانین محلی بسیار سختگیرانه عمل میکند و از شرکت‌های خارجی فعال در فضای مجازی خواسته که براساس قوانین محلی اقدام به فعالیت داشته باشند. در آلمان سایت‌های پرکاربرد مانند فیسبوک، گوگل، توییتر و ... از لحاظ حقوقی ملزم هستند که یک دفتر محافظت حقوقی در آلمان دایر کنند و این دفتر باید بطور ۲۴ ساعتی در ۳۶۵ روز سال فعال باشد. همچنین بر اساس قوانین محلی آلمان، فعالیتها و نشر مطلب در مورد حزب نازی خلاف قانون محلی کشور آلمان بوده و از این رو این کشور Google را مجبور کرده تا مطالبی را که در این خصوص در موتور جستجو خود نشان می‌دهد را حذف کند. البته این شرایط برای Google محلی آلمان یعنی https://www.google.de/فراهم شده است.
افزون بر این آلمان را می‌توان از کشورهای پیشتاز اروپایی در حمایت از حقوق کودکان در فضای مجازی دانست. اپراتور اصلی کشور آلمان اولین کشوری بود که آیین نامه توافقی اپراتور‌های همراه برای حمایت از کودکان را در سال ۲۰۰۵ امضا کرد. طبق این آیین نامه اپراتور‌های موبایل موظف می‌شوند که دسترسی به مطالب غیر قانونی را محدود کنند و با تعبیه نظام‌های شناسایی، برخورد نکردن کاربران زیر سن قانونی با مطالب پورنو گرافی را تضمین کنند. روش‌های استفاده امن‌تر از اینترنت در چند شهر فدرال کشور آلمان درون برنامه آموزشی مدارس نیز قرار گرفته است و به زودی به دروس اجباری برنامه درسی اصلی تمام ایالت‌های آلمان تبدیل خواهد شد.
۲. انگلیس
آفکام (نهاد تنظیم گر ارتباطات بریتانیا) یکی از نهادهای باسابقه در تنظیم گری و اعمال مدیریت بر فضای مجازی انگلیس است. آفکام با اعمال تنظیم گری سعی دارد کاربران فضای مجازی با محتواها و موقعیت‌های مضر روبرو نشده و مصرف کنندگان آسیب پذیر را از آسیب‌های خاص محافظت کند. طبق اعلام آفکام، این کار با مداخله مستقیم جهت محافظت از مصرف کنندگان، به ویژه گروه‌های آسیب پذیر انجام میشود. زمانی که خطر قرار گرفتن در معرض رفتار‌های زیان آور توسط شرکت‌ها یا محتواهای اهانت آمیز در تلویزیون و رادیو وجود دارد، آفکام اقدامات حفاظتی را در دستور کار قرار می‌دهد.
همچنین دولت انگلیس در راستای حفاظت از حقوق کودکان در فضای مجازی، فیلترینگ گسترده‌ای را از سال ۲۰۰۴ اجرا کرده است. به این نحو که اگر کسی درخواست دسترسی به محتوای غیرقانونی می‌کرد، پیغام خطا دریافت می‌کرد. علاوه بر این، قانون بریتانیا به پلیس اجازه می‌دهد تا مشخصات فرد درخواست کننده محتوای غیرقانونی به خصوص محتوای علیه کودکان را استخراج کند. با استفاده از این فیلتر‌های خانگی، خانواده‌ها دیگر نیازی به دانلود و نصب نرم افزارهای فیلترینگ برای کنترل اینترنت خود ندارند وفقط با راه اندازی این سیستم قادر خواهند بود فعالیت فرزندان خود را در اینترنت تحت نظارت خود درآوردند.
۳. فرانسه
در اتحادیه اروپا، فرانسه شدیدترین مدیریت و اعمال حاکمیت بر فضای سایبری را دارد. طبق قانون‌های‌هادویی و لوپسی مصوب سال ۲۰۰۹، کاربران ناقض قوانین شبکه از دسترسی به آن محروم می‌شوند و علاوه بر فهرست بلندی از تارنما‌های غیراخلاقی یا ایدئولوژیک مسدود، شهروندان حق جستجوی برخی عبارات را در مورتور‌های جستجو ندارند. اینترنت مدارس نیز بسیار محدود هستند. از جمله اقدامات حاکمیتی فرانسه در بخش قانونگذاری می‌توان به فیلترینگ وبسایت‌های پورنوگرافی کودکان، توسعه اینترنت پهن باند در مناطق دوردست، تنظیم نقشه‌های دسترسی به شبکه تلفن همراه و اینترنت و همچنین پلتفرم شکایت کاربران اشاره کرد.
علاوه بر این فرانسه را می‌توان منتقد جدی انحصار گرایی در اینترنت دانست؛ به طوری که رئیس جمهور فرانسه ماکرون در مراسم افتتاحیه IGF۲۰۱۸ در پاریس، با انتقاد جدی از چالش‌ها و تهدیدات روزافزون ناشی از اینترنت موجود برای حیات و بقای جوامع و دموکراسی‌ها، در خصوص مساله بحران اعتماد دیجیتال سخن گفت و با انتقاد‌های خود از اینترنت آمریکایی و اینترنت چینی، ضرورت ایجاد مدل جدیدی از فضای مجازی و ایجاد چارچوب جدید تنظیم مقررات بین المللی برای اینترنت را مطرح نمود.
۴. هندوستان
پس از حملات تروریستی سال ۲۰۰۸ در بمبئی، موضوع امنیت و مدیریت بر فضای مجازی برای دولت هند اهمیت بسیاری پیدا کرده است. به همین دلیل، فیلترینگ وب سایت‌ها و محتواهای افراط گرایانه و جدایی طلبانه شدت یافته است. همچنین سایت‌های ناقض حق تالیف و محتواهای پورنو گرافی به طور کامل فیلتر میشود. همچنین هند در زمینه ارز‌های دیجیتال جزو مخالفان سرسخت است. دولت فدرال هند لایحه جدیدی را با موضوع ممنوعیت ارز‌های دیجیتال در دستور کار خود قرار داده که این لایحه برای تصویب نهایی باید تسلیم پارلمان هند شود. هند در نظر دارد قانونی را اجرا کند در آن ممنوعیت معاملات ارز‌های دیجیتال نسبت به قانون بانک مرکزی این کشور در سال ۲۰۱۸ با سخت گیری بیشتری مواجه خواهد شد.
۵. ایالات متحده آمریکا
اعمال حاکمیت بر فضای مجازی در هیچ کشوری به گستردگی آمریکا، آن هم با روش‌های کاملا حرفه‌ای و نامحسوس انجام نشده است. دولت بوش پسر، در تاریخ ۲۴ اکتبر ۲۰۰۱، قانونی تحت عنوان «لایحه میهن پرستی» را در قالب مبارزه با تروریسم تصویب کرد که به موجب آن، کنترل و نظارت بر تبادل داده‌های برخط یا اینترنتی کاربران، رنگ قانونی به خود گرفت. با وجود برخی مخالفت‌ها، این قانون با شدت بیشتری در سال ۲۰۰۳ توسط دیوان عالی ایالات متحده به تصویب رسید.
همچنین ایالات متحده آمریکا در راستای اعمال حاکمیت بر فضای مجازی و حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان، قانون کوپا را تصویب کرد. این قانون بر محدود کردن دسترسی افراد زیر سن قانونی به موارد آسیب رسان که به وسیله وب جهانی توزیع شده است متمرکز بود. هم محتوای مستهجن و هم محتوای تجاری مورد بررسی و محدودیت قرار می‌گرفت. به عبارت دیگر اگر محتوای مستهجنی بر روی اینترنت منتشر می‌شد تنها پس از تأیید سن یا ورود کد برای مخاطب بزرگسال نمایش داده می‌شد. از سوی دیگر هر سایت تجاری که توسط افراد زیر سن قانونی قابل دسترسی و با محتوای مضر باشد، غیر قانونی اعلام می‌شد. یکی دیگر از قوانینی که در راستای حمایت از کودکان و نوجوانان وضع شده است، قانون محافظت از کودکان در اینترنت (CIPA) است. این قانون که برای مدارس و کتابخانه‌ها در ایالات متحده الزامی شده، از آنها میخواهد که برای محافظت از کودکان برابر محتوای آنلاین مضر از فیلترینگ استفاده کنند تا بتوانند از شرایط تامین مالی فدرال بهره‌مند شوند. این قانون در تاریخ ۲۱ دسامبر ۲۰۰۰ به امضا رسید و توسط دادگاه عالی ایالات متحده در ۲۳ ژوئن قانونی شد.
۶. کره جنوبی
کره جنوبی از کشورهایی است که فضای مجازی تحت نظارت و مدیریت است. اعمال مدیریت در فضای مجازی کره از طریق دو کمیته اصلی انجام میشود: کمیته ارتباطات کره (KCC) و کمیته استاندارد‌های ارتباطات کره (KCSC). برای اولین بار KCC در سال ۲۰۰۸ تأسیس شد و مسئول تنظیم مقررات همه رسانه‌ها بوده است. KCSC در واقع یک کمیته است که درون KCC تعریف شده است که تنها مسئولیت تنظیم مقررات اینترنت و فضای مجازی را دارد. KCC به نظر می‌رسد به هر محتوایی که باید نظارت شود، نظارت دارد. مواردی از قبیل برهنگی و محتواهای مستهجن، مواد مضر برای افراد زیر سن قانونی، تقلب در اینترنت، موارد مربوط به ستایش کره شمالی و محتواهای ضد دولتی و ضد قوای نظامی. هنگامی که چنین محتوایی یافت میشود، KCSC درخواست میکند تا محتوا حذف شود.
۷. روسیه
روسیه برای تقویت هرچه بیشتر حاکمیت و مدیریت خود در فضای مجازی، اینترنت ملی را تحت قانونی موسوم به «حاکمیت اینترنت روسیه» راه اندازی کرده و امکان استقلال کامل فضای مجازی را تحت یک شبکه اینترنت محلی با عنوان «رونت» فراهم کرده است. راه اندازی سرویس‌های مشابه با سرویس‌های جذاب تحت وب آمریکایی، از جمله دیگر کار‌های موفق حکومت روسیه در راستای حفظ و توسعه حاکمیت فضای مجازی است. همچنین حکومت روسیه برای مواجهه با فضای مجازی در حوزه حاکمیت سایبری، اسناد راهبردی را تدوین نموده و منابع متعددی را برای ایجاد توازن فنی و مشارکت منصفانه با دولت‌ها فراهم کرده است. همچنین، تأکید بر چندجانبه گرایی در مدل حکمرانی اینترنت جهانی در چارچوب سازمان ملل و مقابله با هژمونی آمریکا بر بستر اینترنت موجود و نیز توجه به الگوی مستقل توسعه فضای مجازی بر اساس ساختار و اقتضائات بومی و اعمال محدودیت و فیلترینگ در برابر پلتفرم‌های خارجی که حاضر به همکاری و رعایت الزامات قانونی داخلی نیستند، از دیگر اقدامات روسیه در حوزه حاکمیت سایبری است.
۸: عربستان سعودی
عربستان سعودی در راستای اعمال مدیریت در فضای مجازی، تمام ترافیک اینترنت بین المللی را از طریق ایک مزرعه پروکسی واقع در شهر علم و فناوری پادشاه عبدالعزیز هدایت میکند که یک فیلتر محتوا بر اساس نرم افزار محاسبه امن روی آن وجود دارد. از اکتبر سال ۲۰۰۶ کمیسیون ارتباطات و فناوری اطلاعات این کشور (CITC)، ساختار DNS و فیلتر کردن را در عربستان سعودی برعهده دارد. البته پایه قانونی اولیه برای فیلتر کردن، محتوای قطعنامه شورای وزیران این کشور مربوط به تاریخ ۱۲ فوریه ۲۰۰۱ است.
طبق گزارش وبگاه این کمیسیون، در سال ۲۰۱۷ حدود یک میلیون و دویست هزار پایگاه در این کشور فیلتر شده است. چه دلیل این فیلترینگ محتواهای غیراخلاقی، نفرت پراکنی و ترویج خشونت بوده است، اما علاوه بر سیاستهای غیراخلاقی و سیاست‌هایی که حق تألیف را رعایت نمی‌کنند، در عربستان وبگاه‌های منتسب به شیعیان ایران، حزب الله و اخوان المسلمین فیلتر می‌شوند.
۹. ترکیه
حاکمیت ترکیه پس از کودتا در ژوئیه ۲۰۱۶ م، قوانین سانسور و فیلترینگ را به شدت در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی اعمال کرده است. با توجه به حجم این محدودیت و همچنین تصویب قوانین سخت برای فعالان فضای مجازی، به نظر می‌رسد که حاکمیت ترکیه در حوزه فضای مجازی، در مقیاس وسیعی بر مردم حکومت میکند. تمام ترافیک اینترنت کشور ترکیه، از طریق زیرساخت TurkTelecom عبور میکند که امکان کنترل متمرکز بر محتوای آنلاین و تسهیل اجرای تصمیمات فیلترینگ را به حکومت ترکیه می‌دهد. یک سازمان مستقل پژوهشی دیجیتال در ترکیه با نام - Tu keyBlocks نیز وجود دارد که محدودیت‌های دسترسی به اینترنت و ارتباط آنها با حوادث سیاسی در ترکیه را کنترل میکند و از مهمترین اقدامات آن، می‌توان به سانسور ویکی پدیا و از بین بردن دسترسی به امکانات ذخیره سازی ابری از جمله گوگل درایو و Dropbox اشاره کرد.
۱۰. استرالیا
استرالیا در راستای اعمال حاکمیت بر اینترنت و فضای مجازی، در سال‌های اخیر برنامه جاه طلبانه‌ای را برای کنترل اینترنت آغاز کرده است؛ تا آنجا که در این زمینه، استرالیا بیش از متحدان غربی‌‌اش با چین به عنوان بزرگترین سانسور کننده اینترنت مقایسه میشود. استرالیا با هدف ارتقای شاخص‌های افزایش ایمنی اینترنت برای خانواده‌ها، ممنوعیت محتوای مجرمانه سایبری را به طور جدی با طرح‌هایی سراسری با عناوینی همچون «دیواره آتش بزرگ» و «دیواره آتش ضد خرگوش» و با سنگین‌ترین جریمه‌ها اجرا کرده است. در آخرین اقدام، نهاد مدیریت ارتباطات و رسانه استرالیا (آسما)، دسترسی به سرویس‌های گوگل را محدود ساخت.
« فضای مجازی عبارتست از نظام‌های اجتماعی که از تعامل کاربران بر بستر شبکه شکل میگیرد»
برای تبیین این تعریف بایستی به دو مفهوم فضای مجازی (سایبری) و شبکه که اغلب به نادرستی به‌جای همدیگر استفاده میشود بپردازیم.
فضای سایبری[۱] ریشه در سایبرنتیک[۲] دارد و سایبرنتیک به‌عنوان یک فیلد علمی به سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم در ایالات‌متحده بر می‌گردد. بین سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۳ بنیاد جونیور جسیا میسی[۳] مجموعه‌ای از کنفرانس‌های سالیانه را در نیویورک و در موضوع «سازوکارهای چرخه‌ای علّی و بازخورد در سیستم‌های اجتماعی و زیستی»[۴] برگزار می‌کرد که بعد از انتشار کتاب سایبرنتیک[۵] در سال ۱۹۴۸ توسط نوربرت وینر[۶] این کنفرانس‌ها تغییر نام داد و با عنوان «سایبرنتیک: سازوکارهای چرخه‌ای علّی و بازخورد در سیستم‌های اجتماعی و زیستی» برگزار گردید و مشهور به کنفرانس‌های سایبرنتیک میسی شد. این سلسله کنفرانس‌ها که به ظرف توسعه سایبرنتیک تبدیل شد موجب تأثیرپذیری سایبرنتیک از علوم و رشته‌های مختلفی نظیر: علوم کامپیوتر، مهندسی برق، هوش مصنوعی، روباتیک[۷]، مدیریت، خانواده‌درمانی[۸]، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، زیست‌شناسی، روانشناسی، معرفت‌شناسی[۹]، موزیک و … شد. با توجه به علوم مختلفی که در سایبرنتیک ورود پیدا کردند، تعاریف مختلفی از سایبرنتیک وجود دارد به‌عنوان مثال:
۱- سایبرنتیک به‌مثابه سازوکار کنترل و ارتباطات در حیوانات، ماشین و نظام‌های اجتماعی.
۲- سایبرنتیک به‌مثابه نظریه عمومی تنظیم مقررات
۳- سایبرنتیک به‌مثابه هنر سازمان‌دهی مؤثر
و …
از دهه ۱۹۵۰ که اولین رایانه‌های تجاری ساخته شد، اولویت‌های سازمان اطلاعات ایالات‌متحده مبنی بر شست و شوی مغزی و کنترل ذهنی منجر به تزریق بودجه پژوهشی بسیاری در حوزه بین‌رشته‌ای مطالعات زیستی و سایبرنتیک شد. از همین رو کنفرانس‌های میسی در دهه ۱۹۵۰ به سمت پژوهش‌های علمی در حوزه هوش مصنوعی و تولید برنامه‌های رایانه‌ای مرتبط با سایبرنتیک شد. از اوایل دهه ۱۹۶۰ و طی جنگ سرد، سرمایه‌گذاری شوروی نیز بر روی سایبرنتیک آغاز شد و آمریکایی‌ها در این رقابت مجموعه‌ای از مؤسسات و پژوهشگاه‌های سایبرنتیک را با عنوان «جامعه سایبرنتیک آمریکا[۱۰]» تأسیس کردند. بدین ترتیب در دهه ۱۹۶۰ پژوهش‌های سایبرنتیکی به‌صورت سازمان‌یافته‌ای توسعه پیدا کرد و در اواخر دهه ۱۹۶۰ منجر به تأسیس آزمایشگاه رایانه‌ای زیستی[۱۱] در دانشگاه ایلینویز[۱۲] شد. این ایده که انسان می‌تواند با ماشین تعامل داشته باشد و فضای ارتباطی انسانها می‌تواند بر بستر ماشین به وجود آید، زمینه شکل‌گیری مفهوم فضای سایبری شد. تا اینکه در اوایل دهه ۱۹۸۰ ویلیام گیبسون واژه فضای سایبری را برای اولین بار استعمال نمود.
Web 3.0 و فناوریهای بلاک چین وعده می‌دهند که با تمرکززدایی از اینترنت، این امکان را برای کاربران فراهم میکند که تنها از محتوای خود و بدون نیاز به شخص ثالث درآمدزایی کنند. به این ترتیب قابلیت‌های ویژه‌ای برای مالک Web 3.0 فراهم میشود.
مدل کسب و کار «رایگان» Web 2.0 به مدارس این امکان را می‌دهد که با کل دانش بشری به صورت آنلاین تعامل داشته باشند. با این حال، نباید از خطر جمع آوری داده‌ها و تبلیغات مخرب برای طلاب غافل شد.
باید به یاد داشته باشیم که در متاورس، نه تنها امکان استخراج اطلاعات مربوط به زمان نمایش و کلیک‌ها وجود خواهد داشت، بلکه حرکات چشم، حرکات بدن و حتی علائم حیاتی مانند ضربان قلب نیز قابل ردیابی است . بنابراین امکان تهیه‌ی پروفایل‌های دیجیتال بسیار دقیق تری از افراد وجود دارد. من صمیمانه امیدوارم که آموزش و پرورش طعمه مدل سرمایه داری نظارتی نشود.
باید حد تعادل را رعایت کنیم و از تجربه آموزشی دو دهه گذشته به عنوان یک منبع قابل دسترس و اصیل تا حد امکان استفاده کنیم. همچنین باید از حریم خصوصی و اطلاعات شخصی افراد کاملا محافظت شود. باید به محدودیت‌های سن قانونی و صلاحیت تصمیم گیری برای در اختیار گذاشتن اطلاعات شخصی توجه کنیم. همچنین آگاه سازی همه‌ی افراد به ویژه کودکان از عواقب فراهم کردن دسترسی به داده‌های آنلاین ضروری است.
بدون شک متاورس پتانسیل قابل ملاحظه‌ای برای استفاده در کلاس درس دارد و ما باید نهایت بهره را از این فناوری‌ها به نفع فرزندانمان ببریم. اما نباید اجازه دهیم به بهانه‌ی بهره وری از این امکانات، از داده‌های شخصی سوء استفاده شود و کودکان و نوجوانان معصومانه قربانی مدل‌های کسب و کار شوند.
بسیاری به‌اشتباه فضای مجازی را با اینترنت یا دیگر شبکه‌های برآمده از فناوری اطلاعات و ارتباطات یکسان می‌گیرند و ادراکی نظیر دارند.(آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۵)
اما بایستی توجه نمود که اولاً آنچه فضای مجازی را فضای مجازی میکند، اتصال فناوریهای اطلاعات، توسط فناوریهای ارتباطات نیست بلکه نظر مثبت کاربران[۱۳] است که این نوع از اتصال را مؤثر دانسته[۱۴] و فضای مجازی را در حُکم عالم واقع، مؤثر می‌سازد.(آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۶)
دوماً اینترنت یکی از شبکه‌های ممکن در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است که می‌تواند در کنار آن، شبکه‌های بسیار دیگری ایجاد شود.
پس می‌توان گفت شبکه، به‌نوعی ابزار و ادواتی از سنخ فناوری اطلاعات و ارتباطات است که چنانچه انسانها برای تعاملات اجتماعی خود به کار بندند؛ در اثر این تعاملات، نظام‌های اجتماعی شکل میگیرد و سرجمع این نظام‌ها را فضای مجازی می‌نامند و این فضای مجازی در حُکم فضای واقعی است. (تصویر ۱)
تصویر : نظامات اجتماعی مبتنی بر فضای مجازی (آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۷)
پی‌نوشت:
[۱] Cyberspace
[۲] Cybernetics
[۳] Josiah Macy, Jr. Foundation
[۴] Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems
[۵] Cybernetics
[۶] Norbert Wiener
[۷] robotics
[۸] family therapy
[۹] epistemology
[۱۰] American Society for Cybernetics (ASC).
[۱۱] Biological Computer Laboratory (BCL)
[۱۲] Illinois
[۱۳] اعتبار وجوب
[۱۴] معتبَر
منابع:
دبیرخانه انجمنهای علمی حوزه
لیست انجمنهای علمی حوزه:
انجمن علمی ادیان و مذاهب
انجمن علمی اصول فقه
انجمن علمی اقتصاد اسلامی
انجمن علمی تاریخ پژوهان
انجمن علمی تعلیم و تربیت اسلامی
انجمن علمی حدیث حوزه
انجمن علمی روانشناسی اسلامی
انجمن علمی فقه و حقوق اسلامی
انجمن علمی قرآن پژوهی
انجمن علمی قلم حوزه
انجمن علمی کلام اسلامی
انجمن علمی مدیریت اسلامی
انجمن علمی مطالعات اجتماعی
انجمن علمی مطالعات سیاسی
انجمن علمی معرفت شناسی
انجمن علمی مهدویت
انجمن علمی تبلیغ و ارتباطات حوزه
انجمن علمی ترجمه و زبانهای خارجی
انجمن علمی اخلاق اسلامی
انجمن مطالعات فضای مجازی
سطح ۳ مطالعات دین و فضای مجازی در هشت گرایش
✓✓ هوش مصنوعی
✓✓ بازی‌های رایانه‌ای
✓✓ شبکه‌های اجتماعی
✓✓ تبلیغ دینی
✓✓ رسانه مجازی
✓✓نرم افزارهای اسلامی
✓✓ اطلاع‌رسانی و علم‌سنجی
✓✓ و مدیریت و سیاستگذاری
سطح ۴ در سه گرایش
✓ اخلاق فضای مجازی ذیل حوزه دانشی اخلاق
✓ فلسفه فضای مجازی ذیل حوزه دانشی فلسفه
✓ و فقه با گرایش فضای مجازی ذیل حوزه دانشی فقه
با توجه به اینکه دین اسلام، به عنوان خاتم ادیان الهی، آیینی «جهانی» و «جاودانه» و «جامع» است، باید به همین تناسب و با تکیه بر همه امکانات ارتباطی و تبلیغی، گسترش یابد. منابع دینی، اسناد و تجربه تاریخی اسلام، گویای این حقیقت است که از ابتدای ظهور اسلام، تبلیغ همه جانبه آن، به تناسب موقعیت‌های مختلف، سرلوحه فعالیت‌های پیامبر خاتم، ائمه اطهار علیهم السلام و پس از ایشان، اندیشمندان مسلمان بوده است.
هدف:
• شناسایی ظرفیت‌های جامعه علمی و حوزوی در حوزه رسانه‌های نوین در جهت کادرسازی و مجهز نمودن فعلان و مستعدان از طریق مهارت افزایی در دوره‌های کوتاه مدت و بلند مدت
• کوشش در جهت بالابردن آگاهی جامعه علمی و حوزوی در مورد نیاز کشور به رسانه‌های نوین و نقش و مسئولیت‌ها وتوانایی‌های فعالان در زمینه‌های مسائل حرفه‌ای.
• کوشش در استقرار نظامات مناسب و منطبق با ضروریات جامعه جهانی برای فعالان این حوزه
• جمع آوری اطلاعات، شناخت نیازها و اولویت‌ها در رسانه‌های نوین
• همکاری با سازمان‌های دولتی،نهادهای ملی،تخصصی و مردمی در ایجاد یک بانک اطلاعاتی تخصصی از فعالان رسانه‌های نوین به ویژه فضای مجازی
• برنامه ریزی برای تامین نیازها،توسعه و گسترش فعالیتها و صدور خدمات تخصصی در چهارچوب قوانین.
• کوشش در جهت هماهنگی در آموزش و تامین نیروی انسانی و ایجاد مرکز تحقیقاتی در زمینه موضوع انجمن و همکاری با دستگاه‌ها و نهادهای ذی ربط.
• قبول مسئولیت و همکاری با وزارتخانه‌ها،سازمان‌ها و نهادهای رسمی در انجام وظایف و تکالیفی که این دستگاه‌ها به محول میکنند و آمادگی برای ارائه مشورتهای لازم با آنها.
• احراز صلاحیت و اعطای درجه براساس مناسبات تنظیمی
• عضویت و ایجاد ارتباط با تشکل‌ها و سازمان‌های مربوطه،در داخل یا خارج از کشور در چهارچوب فعالیت‌های صنفی و قوانین و مقررات کشور.
• همکاری با انجمنهای صنفی و نهادهای خصوصی و دولتی در جهت اعتلای جایگاه رسانه‌های نوین
• سلسله فراخوان در راستای ارتقا زنجیره تامین، ارزش حوزه فناوریهای نوین و رسانه‌های نوین، با هدف شناسایی فناوران (افراد حقیقی و حقوقی) دارای ایده یا طرح فناورانه به منظور رفع نیازها، چالش‌ها و ارتقا رسانه‌های نوین به ویژه فضای مجازی
محورهای موضوعی طرح از قرار ذیل است:
• مطالعات دین و فضای مجازی
• مطالعات دین و بازی‌های رایانه‌ای
• مطالعات دین و رسانه‌های نوین
• مطالعات دین و هوش مصنوعی
• مطالعات دین و شبکه‌های اجتماعی
• دین و اطلاع‌رسانی و علم‌سنجی
• سیاستگذاری و مدیریت رسانه‌های نوین
• مدیریت رسانه و اطلاعات
• مطالعات فناوری‌ها و رسانه‌های نوین دیداری و شنیداری و نوشتاری
بدینوسیله به اطلاع عموم به ویژه طلاب، اساتید و پژوهشگران جامعه الزهرا می‌رساند؛ به‌منظور فراهم ساختن امکان استفاده محققین دارای طرح‌های نوآورانه در حوزه رسانه‌های نوین از زیرساخت این مرکز و همچنین معرفی طرح‌های منتخب (دارای پتانسیل اجرایی و تجاری‌سازی) به طرف تقاضا، مجموعه مذکور در نظر دارد؛ «سلسله فراخوان‌های شناسایی ایده و طرح‌های نوآورانه در آینه تحصیل، تحقیق و تبلیغ» برگزار نماید.
هدف اصلی این فراخوان، شناسایی پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل موجود و استفاده از توانمندی متخصصین برای رفع نیازها و چالش‌های فناورانه موجود در جامعه الزهرا و فناوریهای نوین آن، است. در نتیجه آن ضمن شناسایی موارد منتخب (متناسب با سطح آمادگی فناورانه)، از فناوران مستقل و یا شرکت‌های دارای ایده یا طرح فناورانه مرتبط حمایت میشود.
لذا از طلاب، اساتید، اهالی رسانه، فناوران و شرکت‌های دارای پتانسیل بالقوه و بالفعل برای رفع نیازها و چالش‌های موجود دعوت به عمل می‌آید، حداکثر تا ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱، از طریق تکمیل فرم اولیه شناسایی طرح‌های فناورانه و رسانه‌ها (فایل پیوست)، نسبت به ارسال طرح، توانمندی‌ها و رزومه خود به پست الکترونیک [email protected] مشاور فناوری اطلاعات، اقدام نمایند.
پس از ارزیابی طرح‌ها و توانمندی‌های ارسال شده توسط کمیته داوران، از موارد منتخب پشتیبانی‌های لازم در راستای ارتقا طرح، صورت خواهد پذیرفت. همچنین در ادامه مسیر، ضمن آشنایی با توانمندی افراد و معرفی طرح‌های منتخب برگزار میشود. فناوران و طرح‌های منتخب ایشان در قالب رویدادی برگزار خواهد شد، ضمن آشنایی با توانمندی و خدمات آن، به بهره‌برداران مرتبط آن، معرفی خواهند شد.
نکات ضروری و الزامی:
ارسال طرح از طرف فناور و یا انجام مکاتبات با فناور به منزله پذیرش قطعی طرح نبوده و حقی را برای ارسال کننده طرح ایجاد نمی‌نماید.
فرایند بررسی چند مرحله‌ای بوده و در صورت لزوم، اطلاعات تکمیلی برای هر مرحله از متقاضیان دریافت خواهد شد.
فعالیت محوری این مرکز، شناسایی، توانمندسازی، تربیت، شبکه‌سازی و سرمایه‌گذاری بر سرمایه‌های مستعدِ جوان، در قالب گروه‌های نوپای خلاق و تلاش برای توسعه و تبدیل آنها به مؤسساتی مستقل رسانه‌ای در تولید محتوای دینی است.
از جوانان ایده پرداز، خلاق، نخبه و نوآور، مخترع و مبتکر، دانشجو و فارغ التحصیل و سایر علاقه مندان و فعالان کارآفرینی و نوآوری که دارای ایده یا طرح، محصول نوآورانه، خلاقانه و فناورانه می‌باشند دعوت میشود تا در انجام این رسالت اجتماعی و دینی همگام شوند.
مهلت ارسال طرح یا ایده: ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱
نحوه ارائه ایده یا طرح به شرح زیر، دارای دو قدم است:
پر کردن فرم ارائه اطلاعات سرگروه یا ارائه دهنده ایده که در ادامه آمده است
پر کردن فرم ایده / طرح: ابتدا فایل ورد تمپلیت ایده زیر را دانلود کرده و با توجه مواردی که در آن اشاره شده است، طرح نامه خود را پر کنید. سپس در بخش ارسال ایده / طرح بارگذاری کنید. حتماً محوری که طرح یا ایده شما به آن تعلق دارد را انتخاب کنید و سپس دکمه ارسال را بزنید.
موضوعات جزئی صرفا جهت طوفان فکری:
• تکنولوژی‌ها و روش‌های آموزش
• برنامه، فعالیت و الگوی آموزشی
• سیاستگذاری و پژوهش
• اقدامات اجتماعی، هنری و رسانه‌ای
• وبلاگ نویسی
• نشریه الکترونیکی
• ساخت بازی‌های رایانه‌ای
• نقد بازی‌های رایانه‌ای
• کتاب الکترونیک
• وب سایت
• نرم افزار موبایل
• پادکست
• ویدیوکست
با توجه به اینکه دین اسلام، به عنوان خاتم ادیان الهی، آیینی «جهانی» و «جاودانه» و «جامع» است، باید به همین تناسب و با تکیه بر همه امکانات ارتباطی و تبلیغی، گسترش یابد. منابع دینی، اسناد و تجربه تاریخی اسلام، گویای این حقیقت است که از ابتدای ظهور اسلام، تبلیغ همه جانبه آن، به تناسب موقعیت‌های مختلف، سرلوحه فعالیت‌های پیامبر خاتم، ائمه اطهار علیهم السلام و پس از ایشان، اندیشمندان مسلمان بوده است.
پیشینه طرح
این طرح پیش از این در حوزه علمیه برادران در مقطع سطح ۳ و سطح ۴ در رشته دین و فضای مجازی به تصویب رسیده است با جزئیات ذیل:
هدف:
پیشنهادات اولیه در خصوص محورهای تحقیقاتی ذیل موضوعات:
