در حوزهٔ فناوری اطلاعات، واژهٔ «disaster» (فاجعه) به هر رخداد یا حادثه‌ی ناگهانی و گسترده‌ای گفته می‌شود که به‌شدت سرویس‌دهی سرورها یا دسترسی به داده‌ها را مختل می‌کند. به‌صورت کلی:
انواع حادثه (Disaster) در سرور
سقوط سخت‌افزاری: خرابی ناگهانی دیسک‌ها، مادربورد، منبع تغذیه و…
حوادث محیطی: آتش‌سوزی، سیل، زلزله، نوسان شدید برق
حملات امنیتی: نفوذ گسترده (breach)، باج‌افزار (ransomware)
خطای انسانی: اشتباه در تنظیمات شبکه یا پاک کردن ناخواستهٔ داده‌ها
قطع ارتباط شبکه‌ای: از کار افتادن روترها، سوئیچ‌ها، لینک‌های بین دیتاسنترها
تاثیرات و پیامدها
قطع سرویس‌دهی: کاربران نمی‌توانند به اپلیکیشن‌ها یا وب‌سایت‌ها دسترسی پیدا کنند.
از دست رفتن داده: اگر نسخهٔ پشتیبان (backup) وجود نداشته باشد، ممکن است داده‌ها به‌کلی حذف شوند.
هزینه و اعتبار: تأخیر در بازیابی سرویس می‌تواند به اعتبار کسب‌وکار لطمه بزند و هزینه‌های سنگینی به‌بار آورد.
مفاهیم کلیدی مدیریت فاجعه
پشتیبان‌گیری (Backup): نگهداری منظم نسخه‌های کپی از داده‌ها در مکان‌های امن (محلی یا ابری).
طرح بازیابی فاجعه (Disaster Recovery Plan – DRP): مستندی که روش‌ها و مراحل لازم برای بازیابی سرویس‌ها و داده‌ها بعد از وقوع فاجعه را مشخص می‌کند.
زمان بازیابی هدف (Recovery Time Objective – RTO): حداکثر زمان مجاز برای بازگرداندن سرویس پس از حادثه.
نقطه بازیابی هدف (Recovery Point Objective – RPO): بیشینهٔ داده‌ای که می‌توان از دست داد (مثلاً اگر RPO دو ساعت باشد، حداکثر دو ساعت داده بدون پشتیبان قابل قبول است).
اقدامات پیشگیرانه
نصب و نگهداری سیستم‌های مانیتورینگ سلامت سخت‌افزار
پشتیبان‌گیری خودکار و منظم با نگهداری در مکان‌های جغرافیایی مختلف
شبیه‌سازی و آزمون دوره‌ای طرح‌های بازیابی فاجعه
به‌روزرسانی منظم نرم‌افزارها و سیستم‌عامل برای جلوگیری از نفوذ
خلاصه: وقتی در محیط سرورها از واژهٔ «disaster» استفاده می‌شود، منظور «رخدادی شدید و تهدیدکننده» است که می‌تواند باعث از کار افتادن سرویس یا از دست رفتن داده‌ها شود. برای مقابله با آن نیاز به راهکارهای پشتیبان‌گیری، طرح بازیابی فاجعه و مانیتورینگ مستمر داریم.
واژهٔ «دیسک نجات» یا Disaster Recovery Disk (یا در شکل ساده‌تر، Recovery Disk یا Rescue Disk) به ابزاری اطلاق می‌شود که در مواقع بحرانی یا فاجعه‌بار (disaster) برای بازیابی سیستم یا داده‌ها استفاده می‌شود.
Disaster Recovery Disk / Rescue Disk یک دیسک (معمولاً USB یا DVD/CD) است که شامل ابزارهای لازم برای:
راه‌اندازی سیستم عامل بدون نیاز به‌هارد اصلی (bootable environment)
تعمیر سیستم خراب‌شده
بازیابی پشتیبان (backup restore)
پاک‌سازی ویروس یا بدافزار
نجات فایل‌های مهم از سیستمی که بوت نمی‌شود
| نوع | کاربرد |
|---|---|
| Windows Recovery Disk | برای تعمیر ویندوز، ریست کردن سیستم، اجرای ابزارهای رفع اشکال |
| Linux Live CD/USB | بوت از لینوکس بدون نصب روی‌هارد؛ مناسب برای عیب‌یابی، کپی فایل‌ها، اسکن بدافزار |
| OEM Recovery Disk | معمولاً توسط سازنده لپ‌تاپ عرضه می‌شود؛ سیستم را به حالت کارخانه بازمی‌گرداند |
| Custom Recovery Tools | مانند Hiren's Boot CD، Acronis Rescue Media، Macrium Reflect Rescue Disk |
کاربردهای رایج:
بازیابی فایل‌هایی که سیستم عامل اجازه دسترسی به آن‌ها را نمی‌دهد
تعمیر بوت‌لودر یا MBR خراب
اسکن و حذف بدافزار از سیستم آلوده
ریست کردن رمز عبور ویندوز
نصب نسخه پشتیبان کامل از سیستم
Hiren’s BootCD PE – مجموعه‌ای از ابزارهای نجات و تعمیر ویندوز
Acronis True Image Rescue Disk – بازیابی پشتیبان‌های کامل از کل سیستم
Rescuezilla یا Clonezilla – ابزارهای کلون‌گیری و بازیابی
Windows Recovery Media – توسط خود ویندوز ساخته می‌شود
در ویندوز:
وارد Control Panel شوید.
مسیر زیر را بروید:Control Panel > Recovery > Create a recovery drive
یک فلش‌درایو USB وصل کنید و مراحل را ادامه دهید.
آیا می‌خواهید روش ساخت دیسک نجات برای ویندوز، لینوکس یا نرم‌افزار خاصی را دقیق‌تر توضیح دهم؟
