رفتار سازمانی با رویکرد اسلامی
عباس شفیعی- ابوطالب خدمتی- علی پیروز
-رویکرد اسلامی به مبانی رفتار گروه :
1. مقدمه:گروه‌ها اجزای بنیادی نظام حیات اجتماعی هستند اما تنوع آنها موجب میشود که نتوان به طور کامل درکشان کرد . زندگی همه ما در احاطه گروهاست، گروه بر رفتار اعضاء تاثیر می‌گذارد بایسته است که مدیر برای پیش بینی و توجیه نقشها و هنجار‌های افراد در گروه،گروه را بشناسد و مولفه‌های مهم آن را ارزیابی کند .
2. تعریف گروه و ویژگی آن :
تعریف گروه رسمی عبارت است از :
اجتماع دو یا چند نفر که برای دستیابی به یک هدف مشترک فعالیت میکنند با توجه به این تعریف گروه با تجمع افراد متفاوت است.در تعریف دیگر آمده است :
گروه،به دو یا چند نفر که به طور آزاد با هم در تعامل‌اند هنجار‌های جمعی دارند و در پی کسب هدفهای جمعی‌اند و هویت مشترکی دارند گفته میشود.
با توجه به مطالب پیش گفته می‌توان ویژگی‌های یک گروه را موارد زیر دانست:
1- گروه از دو یا چند نفر که باهم تعامل اجتماعی و در نتیجه تاثیر متقابل دارند تشکیل شده است
2- گروه باید دارای ساختاری ثابت باشد
3- سومین ویژگی یک گروه (هدف مشترک) است.
4- اعضاء باید از عضویت همدیگر در گروه آگاه باشند
3. اهمیت و نقش گروه‌ها در اسلام
ارتباط میان کنشی بین گروه‌ها و ادیان الهی،از جمله اسلام،از طرفی موجب حفظ همبستگی در گروها و از سوی دیگر باعث توسعه مولفه‌های دینی و ارزشهای پایدار در دین میشود از این رو ایفای نقش گروه‌ها در ادوار مختلف تاریخ اسلام و تاثیر آنها نشان دهنده‌ی اهمیت و ارزش آنها در توسعه بسط دین اسلام است ؛ برای مثال گفته میشود که پذیرش اسلام به وسیله گروه شش نفری یا دوازده نفری از شهر (یثرب) در عصر پویش اسلام،نقش بسزایی در توسعه و گسترش دین خدا در آن شهر داشته است .
گروها در دوره‌های نخستین تمدن اسلامی در شکل گیری و بسط پدیده نوظهور اسلام نقشی مهم ایفا نموده اند.نکته مهم در پذیرش دینی گروهای فوق این بود که آنها می‌خواستند به وسیله دین به نظم و همبستگی اجتماعی برسند و میانشان الفت و دوستی برقرار گردد .
4. گروه‌ها و سازمانها
معمولا سازمان از گروه‌ها و دوایری تشکیل یافته که هر کدام خرده نظامی در ابر سیستم سازمانی محسوب میگردند. گروه‌ها استعداد هم نیرو زایی (synergy) را فراهم می‌آورند . هنگامی که سینرژی رخ میدهد،گروه‌ها بیش از جمع توانایی‌های تک تک اعضاء خود کار انجام میدهند .
(شرمرهورن) و همکارانش کمک گروه‌ها به سازمان را بدین گونه تبیین کردند :
1) گروه‌ها می‌توانند برای افرای مفید باشند ؛
2) موجب اعتلای نوآوری و خلاقیت شوند ؛
3) تصمیماتی بهتر از افراد اتخاذ کنند ؛
4) تعهد افراد را نسبت به تصمیمات سازمان افزایش دهند ؛
5) رفتار اعضاء را کنترل کنند ؛
6) عوارض منفی سازمانهای بزرگ را خنثی سازند .
5. گروه‌ها و نیاز‌های فردی
در گروه افراد به مهارتهای کاری دست می‌یابند و با مبادله مهارت شغلی و دانش فنی،بین گروه و اعضاء، مسائل پیچیده حل میشود .
6. علل شکل گیری گروه
- نظریه‌هایی در باره‌ی علل تشکیل گروه‌ها
1) نظریه مجاورت :
این واژه به زبان ساده بدان معناست که افراد به دلیل مجاورت جغرافیایی یا فضایی،به یکدیگر وابسته می‌شوند
2) نظریه فعالیت،تاثیر وتاثر،احساسات
این نظریه را (جورج هومانز) مطرح کرده است .هرچه افراد در فعالیت بیشتری شرکت کنند ؛تاثیر متقابل آنان زیاد تر و احساساتشان نسبت به هم شدید تر خواهد
شد .عنصر مهم و کلیدی در این نظریه ((تاثیر و تاثر)) است
3) نظریه تعادل
نظریه تعادل را (تئودور نیو کام )مطرح کرده است .در این نظریه نگرش‌ها مشابه افراد نسبت به اهداف و مقاصدی که برای همه آنان ارزشمند تلقی میشود،سبب جلب آنان به یکدیگر است .
4) نظریه مبادله
این نظریه به عنوان یک نظریه انگیزش کاری بر اساس نتایج پاداش دهنده –کیفر دهنده تاثیر و تاثر گروهی است .
5) نظریه سلسله مراتب نیازها
این نظریه را (آبراهام مزلو)ارائه کرد بدین معنا که افراد تا نیاز‌های اولیه‌ی خویش را ارضا نکنند در مقام ارضا نیاز‌های ثانوی بر نمی‌آیند .
6) نظریه نیاز‌های عضویت،کنترل و محبت
این نظریه راکه(ویلیام شوتز )طرح کرد . بر اساس نظریه شوتز،سه نیاز بنیانی موجب جذب افراد به گروه می‌شوند که عبارتند از :1- نیاز عضویت 2- نیاز به کنترل 3- نیاز به دوستی و محبت
7) دیدگاه اسلام در تشکیل گروه
در آموزه‌های دینی آنچه به عنوان عوامل جذب افراد شناخته شده در حوزه گستره مسائل متا فیزیک و پدیده‌های معنوی است و بالطبع،نظام معرفتی و اصول اساسی بر گرفته از جهان بینی توحیدی به مثابه پیش فرض‌های بینی در بر گیرنده‌ی این پدیده‌های معنوی است . قران کریم پدیده‌هایی معنوی همچون :رحمت الهی و محبت در پوشش رحمت را از عوامل جذَب انسانها و تند خویی را موجب پراکنده شدن آنها می‌داند ؛آنجا که میفرماید :(فبما رحمة من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک فاعف عنهم واستغفر لهم و شاورهم فی الامر ) و به برکت رحمت الهی در برابر آنان[مردم]نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند ؛پس آنها را ببخشش و برای آنها آمرزش بطلب و در کارها با آنان مشورت کن )با استناد به مفهوم آیه فوق،هر کسی که برخوردار از رحمت الهی باشد و عنصر کلیدی جذب،یعنی محبت و نرم خویی،در اختیارش قرار گیرد،می توانند دیگران را به سوی خود بکشانند و نیاز شخصیتی و احساسی آنان را ارضا نماید .نکته قابل فهم از برخی از ایات این است که ایجاد محبت و دوستی حتی در قلوب دیگران نیز از ناحیه خداوند است یعنی کلید جذب افراد در دست قدرت خداست. چنانکه در سوره د مریم آمده است :
(ان الذین ءامنو و عملوا الصلحت سیجعل لهم الرحمن ودا) مسلما کسانی که ایمان آورده و کار‌های شایسته انجام داده‌اند خداوند رحمان محبتی برای آنان در دلها قرار میدهد .
ناگفته پیداست که ایمان و عمل صالح دو عنصر مهم و اساسی برای ایجاد این مودت و محبت است ؛ بنابراین محبت در پوشش رحمت رمز جاذبیت در افراد و گروه‌هاست .
7.1 رویکرد اسلام به فعالیت گروهی :
در متون دینی،نیاز‌های روانی زندگی گروهی،نخستین عامل زندگی اجتماعی انسانها،معرفی شده است ؛ برای مثال، خانواده اولین هسته‌ی تشکیل گروه است .
قران در باره‌ی تشکیل هسته‌ی خانواده و احساس آرامش حاصل از روابط متقابل در آن سخن می‌گوید آنجا که میفرماید :(ومنءایته ان خلق لکم انفسکم ازوجا لتسکنوا الیها وجعل بینکم مودة ورحمة ان فی ذلک لایت لقوم یتفکرون )از نشانه‌های اوست که همسرانی از جنس خودتان برایتان آفرید تا به آنها آرام گیرید و در میانتان دوستی و مهربانی به وجود آورد.به راستی که این عبرت است برای آنان که می‌اندیشند .
بعد از تشکیل هسته‌ی اصلی خانواده با تولد فرزندان،عواطف متقابل اعضاء خانواده به هم زیاد میشود و گروه کوچک جامعه به حیات خود ادامه میدهد در این عرصه،روابط سببی و نسبی حاکم شده است تا بقای گروه تضمین گردد .
قرآن میفرماید:(و هو الذی خلق من الماء بشرا فجعله و نسبا و صهرا و کان ربک قدیرا )اوست که بشر را از آب آفرید و برای او نسب و سبب قرار داد ؛ پروردگار تو تواناست . از سوی دیگر، وجود گروه‌ها و شعب و قبایل بشری موجب استمرار نظام اجتماعی و انجام بهتر فعالیت‌های سازمانی و تحصیل در روابط است ؛آنجا که قرآن میفرماید:(یا ایها الناس انا خلقنکم من ذکر و انثی وجعلنکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقئکم )ای مردم ما شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را به دسته‌ها [گروه‌ها ] و قبیله‌ها در آوردیم تا یکدیگر را بشناسید .همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.بنابراین حفظ نظام اجتماعی برای نگه داری رشتهء انسانیت،غرض اصلی از تشکلهای مردمی و گروهی است.
7.2 کارکردهای گروه در آموزه‌های اسلامی :
شاید بتوان گفت که یکی از کارکردهای مهم گروه‌ها تسهیل روابط اجتماعی است که نگه داری و حفظ رشته انسانیت در گرو آن است .
یکی دیگر از کارکردهای مهم گروه،آن است که گروه به منزله سنگر امنیتی برای آدمی محسوب میشود و او را در برابر تهدیدات حفظ میکند ودیگر کارکرد گروه این است که نوعی وابستگی و تعلق خاطر ایجاد میکند . از این رو در گروه‌هایی که اهداف دینی و باور‌های مشترک ایمانی وجود دارد همبستگی میان اعضاء زیاد تر و تعلق خاطر آنان به گروه و اهداف گروهی بالا تر است .
یکی از گروه‌هایی که به سبب داشتن باور‌های دینی مشترک،کارکردوعملرد بالایی در صدر اسلام داشت گروه مهاجران به حبشه بود .ایمان و باور به اهداف دینی نقش به سزایی درموفقیت آنان داشت .
انواع گروه‌ها در سازمان :
الف)گروههای رسمی و ویژگی آنها
در یک تقسیم بندی کلی،گروه به دو دسته‌ی رسمی و غیر رسمی تقسیم میشود .
((استیفن رابینز))در توضیح رسمیت گروه می‌نویسد: منظور از رسمی این است که از نظر سازمانی مشخص بوده،دارای وظایف کاری در نظر گرفته شده و تکالیف و گروههای کاری مقرری باشد.
ب)گروههای غیر رسمی و ویژگی آنها
رابینز با اشاره به علت تشکیل گروه غیر رسمی می‌نویسد:
گروههای غیر رسمی گروههای متحدی هستند که نه بوسیله‌ی سازمان تعیین می‌شوند ونه ساختار سازمانی دارند . این گروه‌ها به صورت طبیعی در محیط‌های کاری به وجود می‌ایند که پاسخی به نیاز ارتباط اجتماعی هستند .
تعریف فوق دارای نکات برجسته‌ی زیر است :
الف- گروههای غیر رسمی به وسیله‌ی سازمان تعیین نمی‌شوند؛
ب- این گروه‌ها ساختار سازمانی ندارند ؛
ج- به طور طبیعی در محیط کاری به وجود می‌آیند ؛
د- آنها پاسخ به نیاز ارتباط اجتماعی‌اند .
در یک نتیجه گیری می‌توان گفت که گروههای غیر رسمی از افرادی به وجود می آیند که در درون یک سازمان اداری یا رسمی،دارای روابط شخصی و اجتماعی بین خود باشند واین روابط از طرف مقامات به رسمیت شناخته نشوند .
گروههای غیر رسمی در صدر اسلام :
1. پیامبر اسلام (ص)وگروه غیر رسمی
شهر یثرب از نظر سبقت در ایمان به صورت گروهی،از مکه پیشی گرفت گسترش دین از طریق گروههای غیر رسمی باهدایت پیامبر اسلام (ص) در یثرب آغاز شد؛(حضرت محمد (ص)در موسم حج با شش نفر از قبیله ((خزرج))دیدار کرد )پیامبر آیاتی از قرآن را تلاوت کرد و این گروه در همان مجلس ایمان آوردند.
این گروه شش نفری در درون نهاد اجتماعی مشرکان،به صورت غیر رسمی فعالیت خود را در راستای نیاز اجتماعی آن عصر آغاز کردند.
این گروه (غیر رسمی)پیگیر انتشار اسلام در یثرب بودند تا آ نجا که خانه‌ای نبود که صحبت از پیامبر (ص)در آن نباشد.
در سال 12 بعثت،گروه دیگر (دوازده نفر)از مدینه حرکت و با رسول خدا (ص) در عقبه دیدار کردند و نخستین پیمان اسلامی را به وجود آوردند .بدین ترتیب گروههای غیر رسمی در درون نهاد اجتماعی مشرکین به فعالیت پرداختند .
2. )نضج گروه غیر رسمی دینی در مکه :
گروه غیر رسمی سه نفری پیامبر (ص)،علی (ع)و خدیجه (س) فعالیت خود را با هدف دستیابی به نظام توحیدی برای جامعه بشری – که نیاز‌های انسانها در درون آن نظام تعریف شده و ارضا میگردد – آغاز کرده و افراد و گروه‌ها را برای دستیابی به این هدف مقدس ترغیب می‌نمود.
3. پویایی گروه :
پویایی گروهی به اعضا کمک میکند تا بهتر و اثر بخش تر بتوانند در گروه کار و تلاش کنند از سوی دیگر گروه می‌تواند انسجام گروهی و دوستی‌های درون گروهی را فعال سازد .
4. مفهوم پویایی گروهی
((در پویایی گروه به بررسی نیروهایی که در درون یک گروه عمل میکنند، پرداخته میشود ؛ بنابراین،پویایی گروهی به نیروهای فعالی گفته میشود که بر عملکرد کاری و نگه داری منابع انسانی اثر دارند ))
5. مولفه‌های مهم پویایی:
فعال سازی نیروها از جمله عناصری است که در پویایی گروهی مورد تاکید قرار میگیرد .در راستای فعال سازی نیروها و پویایی گروهی،ارتباطات درون گروهی نیز باعث ایجاد علاقه در گروه و تعهد سازمانی افراد میگردد .
از این رو، یکی از مولفه‌های پویایی گروه را می‌توان ارتباطات برون گروهی و درون گروهی دانست .
گاه در گروهی عشق و علاقه افراد به گروه و تعهد آنان به ارزشهای گروهی افزون گردد،پویایی گروه ایجاد میشود و در این میان نقش رهبری را نمی‌توان نادیده گرفت ؛ چرا که وی قادر است بذر عشق و محبت را در گروه بیفشاند .
قرآن کریم مبنای ارتباط را در میان گروههای اسلامی (یحبهم و یحبونه )می داند .
یکی از گروههای اسلامی در عصر رسول خدا که به ارتباطات برون گروهی دست زد و در عین حال مبنای ارتباطات درون گروهی آنها عشق و محبت بود، گروه مهاجران به حبشه بود .
6. هجرت سر آغاز پویایی در سازمان اسلامی
در زمانی که گروههای مسلمان در مکه گرفتار شکنجه‌های زیاد قریش بودند، پیامبر اسلام (ص)دستور هجرت را صادر نمود تا فرصتی به دست آید و مسلمانان با حرکت پوینده خود در راستای نیل به اهداف اسلامی به فعالیت بپردازند .
نجاشی بعد از شنیدن سخنان سفیران و نمایندگان قریش، یاران پیامبر را فرا خواند و رو به آنان کرد و گفت :(این دینی که جدا از دین خود آورده اید که نه کیش من است نه آیین دیگر ملل جهان، چیست) ؟
اینجا بود که رهبر گروه گفت : (( پادشا‌ها ما مردمی بودیم که در دوران جاهلیت بت‌ها را می‌پرستیدیم، مردار می‌خوردیم، کار‌های زشت انجام می‌دادیم، قطع رحم می‌کردیم، با همسایگان و هم پیمانان خویش بد رفتاری داشتیم ... وضع ما همین بود، تا خدا پیامبری از خودمان که نسبت و راستی و امانت و پاکدامنی او را می‌شناسیم به سوی ما فرستاد .
او ما را به راستگویی،امانتداری،وصله‌ی رحم و نیکی با همسایه و هم پیمان وخودداری از حرام‌ها و خون ریزی امر فرمود .
چون ما را شکنجه کردند و بر ما سخت گرفتند و از دینمان جلوگیری کردند، به کشورت آمدیم و تو را بر دیگران بر گزیدیم تا در پناه تو بر ما ستم نشود . نجاشی با اشاره به رهبر گروه گفت : از آنچه پیامبر شما از طرف خدا آورده چیزی همراه داری ؟
جعفر بن ابی طالب گفت : آری و سپس آیاتی از سوره‌ی ((کهیعص))را تلاوت کرد .
چنانچه ملاحظه میشود، رهبری گروه نقش موثری در بقا و استمرار حرکت پوینده مسلمانان در حبشه بر عهده داشت ؛ از این رو،پویایی گروه در گروه مسلمانان علاوه بر تاثیر پذیری از هجرت و ارتباطات برون گروهی، مرهون گفتگو‌ی خرد مندانه‌ی جعفر بن ابی طالب و مدیریت او بود .
پویایی گروهی در بین مسلمانان به قدری زیاد شده بود که برخی از آنان در علنی کردن اسلام و آشکار خواندن قرآن اصرار می‌ورزیدند .
7. نقش رهبری پیامبراسلام (ص) در پویایی و همدلی گروههای مهاجر انصار:
یکی دیگر از مسائلی که پیامبر اسلام (ص)بدان توجه خواص داشتند و نشاندهنده‌ی نقش موثر رهبری در همدلی و پویایی گروههای مهاجر و انصار است ؛مسئله‌ی اسکان مهاجران در مدینه است . مهاجران خانه و زندگی خود را به عشق پیامبر (ص)رها کرده و به مدینه آمده بودند ؛ از این رو، عموم آنان با مشکل مسکن مواجه شدند لذا پیامبر (ص) در با بهره گیری از رهبری کاریز ماتیک خود مسئله را حل نمود ؛ بدین صورت که با یاری گروه انصار، زمینه‌هایی را در اختیار گروه مهاجران قرار داد که به (اقطاع النبی)معروف گشت .
پیامبر اسلام در ایجاد همدلی و هم بستگی میان گروههای مهاجر و انصار نقش ویژه‌ای داشتند .شاخص این پیوند دوستی، کمک انصار به مهاجران در نیاز مندیهای اقتصادی است که می‌توان یکی از مولفه‌های تعادل گروهی از آن یاد نمود .
قرآن کریم عملکرد گروه انصار را در این زمینه مورد ستایش قرار داده و فرموده است :(ویوثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصة )آنان [انصار] مهاجران را برخود ترجیح می‌دادند، هر چند خودشان بسیار نیازمند بودند .
بنابراین عشق ومحبت و دوستی‌ها انگیزه‌های ایجاد ارتباطند و تعامل و پویایی گروهی بر اساس آنها شکل میگیرد .
8. نقش ارتباطات در پویایی گروه
ارتباطات با ایفای نقشهای متعددی در پویایی گروه تاثیر می‌گذارد برای مثال، ارتباطات می‌تواند رفتار اعضا را کنترل کند این کارها به چندین روش انجام میشود:
یکی از آن روشها، کنترل از طریق سلسسه مراتب اختیارات و دستور العملهای رسمی است .
یکی دیگر از نقشهای ارتباطات که موجب پویایی در گروه میشود ایجاد انگیزه در بین اعضا گروه است .
از جمله نقشهای بسیار مهم ارتباطات در پویایی و تعاملات گروهی، تامین نیاز اجتماعی اعضا گروه است ؛ چرا که (( ارتباطات موجب تخلیه انسان از فشار‌های روانی میشود))
و دیگری از نقشهای مهم ارتباطات در پویایی گروه، نقش اطلاعاتی و اطلاع رسانی آن است که در تصمیم گیری گروهی تاثیر بسزایی دارد .
نقش ارتباطات در پویایی و تعاملات گروهی با عطف توجه به مولفه‌های دینی از جایگاه خاصی برخور داراست .
حضرت محمد درانجام ماموریت الهی و برای ابلاغ احکام اسلامی با دیگران به تعامل می‌پرداختند
رسالت اصلی پیامبر اسلام (ص) چنین بیان شده است: (فانما علیک البلغ و علینا الحساب)
بی تردید رسول خدا (ص)، بدون تعامل با دیگران نمی‌توانستند ماموریت خویش را به انجام برسانند .
از دیگر موارد در تعامل گروهی که نقش ارتباطات را در بالندگی و پویایی جامعه‌ی دینی نشان میدهد، بهره گیری پیامبر اسلام (ص)،از وجود مومنان ادیان دیگر در ابلاغ پیام الهی است .
9. تاثیر مشورت در پویایی گروهی
مفهوم ((شور)) در مسائل اجتماعی این است که وقتی افکار و اندیشه‌های مختلف درباره‌ی یک موضوع اجتماعی جمع میشود و تبادل نظر صورت می‌پذیرد،به استخراج اندیشه پالایش شده ختم میگردد .
در تصمیم گیری‌های اجتماعی آن تصمیمی صائب تر است که صاحب نظران بیشتری در تنظیم آن مشارکت کرده باشند .این تبادل افکار و تعاطی اندیشه‌ها در گروه به پویایی منجر میشود و تصمیمات گروهی را پویا می‌سازد ؛
قرآن کریم الفت بین قلوب را در کنار مشورت قرار داده و سیره‌ی پیامبرش را در رایزنی با دیگران تایید میکند ؛ آنجا که قرآن میفرماید :
(فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاور هم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله )پس در پرتو رحمت خدا نسبت به آنها[مسلمانان] نرمخو و خشنود شدی و اگر بدخو و سخت دل بودی هر آینه از پیرامونت پراکنده می‌شدند ؛ بنابراین، از ایشان در گذر و برایشان آمرزش طلب کن و با ایشان مشورت نما، پس چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن .
بنابر این یکی از راه‌های تضمین پویایی در گروه، مشاوره و رایزنی با اعضاست که در تصمیم گیری گروهی بیشتر تبلور میابد .
تصمیم گیری گروهی :
تصمیم گیری گروهی از شناخته شده‌ترین مسائلی است که در کاربرد مفاهیم و اصول ارتباطات مطرح میشود.
یکی از تاثیرات تصمیم گیری گروهی در راستای پویایی، ایجاد و افزایش علاقه‌ی شغلی است .
تصمیم گیری گروهی با روشهای متعددی بر پویایی گروهی تاثیر می‌گذارد :
10. روشهای تصمیم گیری گروهی
الف) روش (چهره به چهره) :
((گروه‌هایی که به صورت «رو در رو» روابط متقابلی را بر قرار می‌سازند، غالبا در جهت سازش با هنجارها و معیارهای گروه بر یکدیگر فشار می‌آورند )).
ب) روش ((جوشش مغزی)):
در جوشش مغزی راحلهای جدید ایجاد میشود و اساسا « منظور از به کار بردن این روش ایجاد بدیلها جدید است از طریق بر انگیختن خلاقیت اعضای گروه و ترغیب آنها به افزودن نظرهایشان به آنچه دیگران قبلا ارائه دادند »
11. روش ((تکنیک دلفی)):
1- کارشناسان داخلی و خارجی دعوت می‌شوند که معمولا این افراد تعامل چهره به چهره ندارند
2- از هر کارشناس خواسته میشود تا به صورت گمنام پیش بینی‌هایی را انجام دهند
3- آنگاه همه‌ی پیش بینی‌ها در اختیار کلیه‌ی اعضای گروه قرار میگیرد .
4- بر اساس باز خورد اعضای گروه و تکرار چند باره‌ی بررسی، پیش بینی جدید انجام میشود .
د) روش ((گروه اسمی)) :
« در فن گروه اسمی عده‌ای از اعضا برای اگاهی از موضوع مورد بحث تشکیل جلسه میدهند، موضوع برای اعضا جلسه تشریح میشود و هر یک از اعضا، فهرستی از نظر‌ها‌ی خود را بر روی کاغذ می‌نویسند . بعد از پنج تا ده دقیقه، هر یک از اعضا، نظر‌هایش را به گروه ارائه میدهد و از افراد خواسته میشود با کامل کردن، فهرست را افزایش دهند .
اعضای گروه می‌توانند در باره‌ی آنها بحث و گفتگو و یا آنها را تکمیل کنند و یا وارد مرحله بعدی شوند »
ذ) روش هوش مصنوعی:
در نسل جدید کامپیوتر، به جای سخت افزار بر جنبه‌های نرم افزاری تاکید میشود ؛برای مثال ((با استفاده از قابلیتهای برنامه نویسی، کامپیوتر می‌تواند در اتخاذ تصمیم‌های اساسی و مخاطره آمیز به ما کمک کند )).
1) مطالعه «ادگار شاین» در تصمیم گیری گروهی :
در این بررسی‌ها، وی مشاهده کرد که گروه‌ها از طریق شش روش زیر تصمیم می‌گیرند :
الف) عدم پاسخ :زمانی که گروه ایده‌ای را انتخاب میکند، دیگران به آن پاسخی نداده، و نسبت به آن بی میلی نشان میدهند .
ب) روش اقتدار : مدیر یا برخی دیگر از افراد مقتدر برای گروه تصمیم می‌گیرند
ج) روش اقلیت : (( در تصمیم گیری به وسیله‌ی اقلیت، دو یا سه نفر اقدام را مشخص و یا سیر اصلی تصمیمات گروه را تعیین میکنند و دیگران نیز با آنها موافقت می‌نمایند ))
د) روش اکثریت : برای انتخاب راهبرد، رای گیری صورت میگیرد .
ه) روش توافق: همه‌ی اعضا هوادار نوع اقدام نیستند ولی همگان برای آزمودن آن موافقت میکنند .
و)روش اتفاق آرا:در تصمیم گیری به اتفاق آرا، همه‌ی اعضا گروه نوع اقدام را تائید میکنند .چنانچه دیده میشود، مطالعات ادگار شاین نشان میدهد که گروه با توجه به مولفه‌هایی چون ساختار گروهی، نوع افراد، نقشها و نوع رهبری در گروه، به روشهای مختلفی عمل میکند .
2) رویکرد دینی به تصمیم گیری گروهی :
یکی از مسائل مهم در مدیریت رسول خدا این بود که تصمیماتی اثر بخش و توام با مشارکت افراد اتخاذ می‌کرد ؛ و مشورت با افراد و نرم خویی با آنان سیره‌ی آن حضرت بود .
از این رو سیره‌ی پیامبر مشاوره با افراد در کارها و تصمیمات بود .
3) نمونه‌ای از تصمیم گیری گروهی در عصر رسول خدا (ص) :
نمونه‌ای از این نوع تصمیم گیری در عصر پیامبر در غزوه‌ی احد اتفاق افتاد .
پیامبر (ص) بعد از اطلاع از حمله‌ی قریب الوقوع قریش، با اصحاب خود به رایزنی پرداخت و از آنان خواست که در تصمیم گیری شرکت کنند .ایشان نسبت
پیامبر (ص) مشاهده کرد که وی و عده‌ای از اصحاب در اقلیت قرار گرفته و عقیده‌ی بسیاری از مردم بر خروج از مدینه است . رسول خدا (ص) نیز بر اساس این نظردست به تصمیم گیری گروهی زد .
بدین سان، پیامبر دستور حرکت به بیرون مدینه را صادر کرد و خود نیز مسلح و آماده‌ی رفتن شد .
چنانچه مشاهده میشود رسول خدا بعد از مشورت با اصحاب، براساس نظر آنها تصمیم گرفتند و آنرا به اجرا گذاشتند .
12. متغیر‌های ساختاری گروه :
منظور از گروه جمعیتی منظم و سازمان یافته است ؛ از این رو ساختاری مشخص دارد و رفتار اعضا را شکل میدهد .
معمولا در گروههای رسمی ساختار به وسیله‌ی مدیریت دیکته میشود و موقعیت سازمانی افراد، ساختار گروه رسمی را تعیین میکند .
اما در گروههای غیر رسمی اختیار به وسیله‌ی اعضا مشخص میشود و به نوعی خود انتخابی است .
از مطالب پیش گفته و نوشته‌های دیگر چنین بر می‌آید که هنجارها و نقشها مولفه‌های مهمی هستند و از نظر ساختاری در گروه به آنها توجه زیادی میشود .
13. هنجارها :
هنجارها، ملاکها و معیارهای در حال تکوین و مورد توافقی هستند که رفتار‌های اعضای گروه را تنظیم میکنند، تعاملات اجتماعی را سازمان می‌بخشند و پاسخ‌های دیگران را قابل پیش بینی و معنا دار میکنند .
هنجار‌های رسمی به صورت بخش نامه‌ها، دستور العمل‌ها، قوانین و مقررات وجود دارند که اعضای گروه باید آنها را رعایت نمایند .
بیشتر هنجار‌های سازمانها جنبه‌ی غیر رسمی دارند . هنجارها یا توصیفی‌اند و یا دستوری
هنجار‌های توصیفی : رفتار‌هایی را که معمولا افراد انجام میدهند، را توصیف میکنند
هنجار‌های دستوریا تجویزی : به رفتار‌هایی که مردم باید انجام دهند،اشاره دارند .
1. نقشها :
نقشها به رفتار‌هایی مربوط می‌شوند که برای انجام یک کار خاصی یا تفاهم خاص در گروه لازم است .
معمولا نقشها دامنه‌ی رفتاری اعضا را در گروه مشخص می‌سازند، برای مثال یک مدیر ممکن است چندین نقش داشته باشد .
بسیاری از این نقشها با هم سازگاری دارند و در برخی موارد نیز با هم متعارض‌اند ؛ برای مثال رئیس پلیس در نقش پلیس باید با تبهکاران مقابله کند . اینک اگر پسر وی تبهکاری کند، نقش پلیس با نقش پدری تعارض پیدا میکند .
تا حد زیادی نقش، تعیین کننده‌ی نوع رفتاری است که فر د باید در یک وضع یا موقعیت خاص داشته باشد ؛ نکته‌ی دیگری که در ایفای نقش، مهم جلوه میکند، قالبی بودن نقش است در زمینه‌ی ایفای نقش .
و در یک نتیجه گیری کلی از مباحث پیشین می‌توان ادعا کرد که هنجارها و نقشها، رفتار افراد را ساختار و شکل میدهند .
ساختار دهی به رفتار، این امکان را به اعضای گروه میدهد که منشهای متفاوتی در گروه داشته باشند .
خلاصه و گردآوری : حسن اسفندیاری
شفیعی عباس
رفتار سازمانی بارویکرد اسلامی (سطح گروه) – قم پژوهشگاه حوزه و دانشگاه 1385
چهارده 282 ص .- ( پژوهشکاه حوزه و دانشگاه 125.مدیریت ؛ 3)
ISBN: 964-7788-72-X
فهرست نویسی بر اساس اطلاعات فیپا.
کتابنامه :ص 271-266 ؛ همچنین به صورت زیر نویس.
چاپ دوم : بهار 1388 , بها 3000 ریال.
نمایه.
1.رفتار سازمانی – مدیریت .2. مدیریت (اسلام ).الف.خدمتی,ابوطالب ,1350 – ب.پیروز,علی آقا.ج .میرزایی اهرنجانی , حسن ,1321- د. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.ه. عنوان .
7, 74ش /67/232BP 297/658
کتابخانه ملی ایران 45442-85م
