یادگیری پژوهش محور (inquiry based learning) نوعی نگرش و رویکرد آموزشی است که بر تحقیق و بررسی و حل مسئله تاکید دارد. یادگیری پژوهش محور با دیگر رویکردهای سنتی و قدیمی فرق دارد زیرا به نوعی یادگیری معکوس است. به جای ارائه اطلاعات و یا “پاسخ‌ها” از همان بدو کار معلمین کار را با ارائه طیف وسیعی از سناریوها، پرسش‌ها و مسائل آغاز می‌کنند تا دانش آموزان در مورد آنها دست به تحقیق و بررسی بزنند.
یادگیری مبتنی بر پژوهش مسائل و مشکلاتی را که نیاز به تفکر انتقادی و خلاق دارند در اولویت قرار می‌دهد تا دانش آموزان بتوانند توانایی‌های خود را برای طرح سؤال، تحقیقات در مورد طرح، تفسیر شواهد، شکل دهی توضیحات و استدلال‌ها و ارتباط با یافته‌ها توسعه دهند.
دانش آموزان آموزش‌های کلیدی STEM(علم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضی) و مهارت‌های زندگی را از طریق یادگیری پژوهش محور یاد می‌گیرند. یادگیری پژوهش محور همچنین باعث پیشرفت در مسائل زیر می‌شود:
تعامل اجتماعی: این امر به بیشتر شدن توجه و توسعه مهارت‌های استدلالی کمک می‌کند. تعامل اجتماعی دانش آموزان را تشویق می‌کند تا در بحث‌های گروهی ایده‌ها و انتقادهای خود را مطرح سازند. این کار باعث بهتر شدن پویایی، مالکیت و مشارکت همراه با یادگیری در دانش آموز می‌شود.
شناسایی: این امر به دانش آموز کمک می‌کند تا دست به بررسی، طراحی، تصور و کاوش بزند؛ بنابراین می‌تواند حس کنجکاوی، مقاومت و خوش بینی خود را بهبود بخشد.
بحث و استدلال: این امر می‌تواند محیطی امن و حمایت کننده برای دانش آموز ایجاد نماید تا بتواند در بحث‌ها و مناظرات شرکت کند. این کار مشارکت دانش آموز را در مباحث علمی تقویت کرده و یادگیری مفاهیم علمی را بهبود می‌بخشد. این امر دانش آموز را به سمت ایجاد سؤال، تدوین مواضع و تصمیم گیری تشویق می‌کند.
نگرش مثبت نسبت به شکست: ماهیت تکرار پذیر و ارزیابی کننده بسیاری از مشکلاتی که در آموزش ) STEMعلم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضی) وجود دارد به این معنی است که شکست بخش مهمی از فرآیند حل مسئله است. نگرش سالم نسبت به شکست، تأمل، مقاومت و بهبود مداوم را در دانش آموز ترغیب می‌کند.
یونسکو یک فرآیند چهار مرحله‌ای را برای اجرای روش یادگیری پژوهش محور توصیه می‌کند:
برای دانش آموزان یک چالش تعیین کنید.
تحقیقات فعال دانش آموزی را تشویق کنید.
تعمیم دهید
منعکس کنید
طرح پرسش مناسب
یادگیری پژوهش محور: قدرت طرح پرسش‌های مناسب
روش تدریس پژوهش محور به برنامه ریزی و انعطاف پذیری نیاز دارد. در این روش معلم باید شناخت کافی از دانش آموزان خود داشته باشد تا بتواند محدودیت‌ها و علایق آنها را به خوبی پیش بینی کند
در ادامه یک آموزگار کلاس چهارم از تجربیات خود در مدرسه‌ای با شیوه پژوهش محور میگوید: برنامه ریزی اهمیت بسیار بالایی در این روش تدریس دارد. من هنوز هم در آغاز هر هفته و هر روز برنامه ریزی می‌کنم. معلم بی برنامه هیچ هدف یا مقصد آموزشی برای دانش آموزانش نخواهد داشت
با دایاموز تکلیف آنلاین و زمانبندی شده بفرست(ویژه معلمان و رایگان)
در آموزش مستقیم دانش آموزان بین برنامه ریزی و انعطاف پذیری تفاوت عمده‌ای وجود دارد. من، درست مانند هر معلم دیگری براساس نیاز دانش آموزانم برنامه ریزی کرده و قصد دارم تا مهارت‌ها یا دانش آنها را ارزیابی کنم. تفاوت در ارائۀ دستورالعمل‌ها می‌باشد یک معلم بایستی همواره انعطاف پذیر و سازگار باشد
قدرت پرسیدن سوالات صحیح در یادگیری پژوهش محور
شاید اگر همواره کارهای خود را بدون برنامه ریزی قبلی و فی البداهه انجام داده باشید بخواهید بدانید برنامه ریزی درسی چگونه است. من متوجه شدم که اگر دانش آموزان درس‌ها را در مسیری خلاف آنچه برایشان برنامه ریزی کرده ام، یاد بگیرند وظیفه من به عنوان آموزگار این است که برای رسیدن به جایی که قصد و نیت من با نیات ایشان تطبیق می‌یابد راهکارهای لازم را به آنها ارائه دهم. در آموزش پژوهش محور بیشتر اوقات اگر کنجکاوی دانش آموزان ما را به سمت مسیری کاملا متفاوت بکشاند به آنها اجازه می‌دهم تا به این کار ادامه دهند. همچنین به آنها اجازه می‌دهم تا ارتباط بین آنچه لازم است را یاد بگیرند و آنچه خود خواهان یادگیری آن هستند را پیدا کنند
همۀ چیزها به هم ارتباط دارند. وادار کردن دانش آموزان به یافتن و کشف این ارتباطات ما را به موضوع جدیدی می‌رساند. به طور مثال می‌خواستم تا درس واحدهای پولی را با هدف آموزش مدیریت مسئولیت مالی به آنها یاد بدهم. دانش آموزان من بیشتر علاقمند بودند بدانند چه چیز باعث می‌شود تا یک میلیاردر، میلیاردر شود. نمی‌خواستم جلوی هیجان و کنجکاوی آنها را بگیرم بنابراین به بحث درباره این موضوع ادامه دادیم و با توافق بر اینکه آنها به دو پرسش که به آنها در یادگیری واحدهای پول کمک می‌کند فکر کنند، به تمرکز بر میلیاردها پایان دادیم
میلیاردرها چه خصوصیات / ویژگی‌هایی دارند که باعث موفقیت آنها می‌شود؟
چه شواهدی اثبات می‌کنند که میلیاردرها دارای مدیریت مالی مسئولیت پذیر هستند؟
اما بچه‌ها، بچه هستند؛ بنابراین اغلب در میان آنها کسی پیدا می‌شود که از مسیر آموزش فاصله بگیرد. در این میان دانش آموزی بود که تمرکز خود را بر ماشین‌های گران قیمتی که فلان میلیاردر داشت، معطوف کرده بود. در طی مباحث کلاسی او مدارک مستندی از ماشین‌ها، قایق‌ها و هواپیماهای شخصی که آن شخص میلیارد دارد در کلاس ارائه کرد که البته هیچ ربطی به جنبه‌های مالی واحدهای پولی نداشت. در این موقع مجبور شدم تا توجه کلاس را با طرح پرسش‌هایی بجا و صحیح به سمت درس معطوف نمایم. به طور مثال
چه تصمیمات مالی باعث می‌شود تا میلیاردها بتوانند چنین وسایل تجملاتی را خریداری نمایند؟
چرا میلیاردها بسیاری از این وسایل تجملاتی را دارند؟
این پرسش‌ها باعث شدند تا دانش آموزان مجددا در مورد بودجه بندی، هزینه‌ها، صرفه جویی و تصمیم گیری‌ها یا ویژگی‌های مدیران مالی معتبر به شکلی عاقلانه بیندیشند. بنابراین طرح پرسش‌های صحیح و بجا باعث تقویت و بهبود یادگیری می‌شوند
پشتیبانی نرم افزار مدرسه دایاموز از روش‌های نوین آموزشی
inquiry based learning
ارتباط بین ایده‌ها و ایجاد فرصت تعامل در طی آموزش
در نهایت وظیفۀ یک معلم روشن کردن مسیر و راه دانش آموزانش است تا آنها را در مسیر کشفیات خود، هدایت نماید. در این دوره و زمانه اگر دانش آموزان بخواهند چیزی یاد بگیرند می‌توانند آن را جستجو کنند. هنر واقعی آموزش طرح پرسش‌های صحیح است، این که شریک فکری دانش آموزان شده (تعامل در طی آموزش) و سپس در کشف پاسخ‌ها به آنها کمک کنیم. ایده نهفته در ورای یادگیری پژوهش محور شعله ور کردن حس کنجکاوی دانش آموز است، جرقه‌ای که باعث انگیزش آنها شده و باعث می‌شود تا خواهان یادگیری بیشتر شوند. اگر بتوانیم حس کنجکاوی دانش آموزان را برانگیخته و عشق به یادگیری را در آنان شعله ور نماییم به هدف خود در آموزش رسیده ایم زیرا گوگل بقیه کارها را می‌تواند انجام دهد
اگر بتوانیم حس کنجکاوی دانش آموزان را برانگیخته و عشق به یادگیری را در آنان شعله ور نماییم به هدف خود در آموزش رسیده ایم زیرا گوگل بقیه کارها را می‌تواند انجام دهد
یک معلم
معلمین خوب در ارتباط دادن ایده‌ها و یافتن روش‌های خلاقانه برای به دست آوردن مطالب استاد هستند. من به ندرت منتظر پاسخ دانش آموزانم می‌مانم؛ زیرا آنها را می‌شناسم و می‌توانم پیش بینی کنم چه چیز باعث جلب توجه و علاقه ایشان شده است. به طور مثال پارسال این فرصت را داشتم تا درس دستور زبان را به مطلبی که دانش آموزانم به آن علاقه مند بودند ارتباط دهم؛ یعنی آخرین خبرها در مورد ستاره‌ها و اشخاص مشهور. من چندتایی محتوای خبری توئیتری از چندین سلبریتی را چاپ کردم و به دانش آموزانم داده و به آنها گفتم تا خطاهای دستور زبانی آن متن‌ها را مشخص کنند. دانش آموزانم بسیار سرگرم شدند و در مورد دستور زبان بیش از چیزی که می‌توانستم به آنها درس دهم، آموختند
زمان توقف آموزش و زمان ادامه دادن
واحدهای آموزشی ما شامل سه خط پژوهشی هستند که آنها را همزمان بررسی می‌کنیم. برای هر واحد پنج هفته زمان صرف می‌کنیم . بدین صورت که برای هر خط حدود یک هفته و نیم زمان صرف می‌شود. اگر دانش آموزان در مورد یکی از خطوط پژوهشی هیجان و علاقه بیشتری نشان دهند می‌توانیم دو هفته را به آن مورد اختصاص داده و از زمان یکی دیگر از مسیرها بکاهیم
به عنوان یک معلم اغلب می‌توانید زمان پایان دادن به کار یا مطلبی را خود حدس بزنید. به محض این که کودکان در مورد موضوعی شروع به بررسی کردند، در زمینه آن موضوع کاوش‌هایی انجام دادند، دست به تحقیق زدند و چیزی ایجاد کردند تا نشان دهند آن مطلب را درک کرده‌اند می‌توانید آن کار را انجام شده بدانید. من به انتخاب دانش آموزانم ایمان دارم و به آنها وقت و زمان کافی می‌دهم تا بتوانند چیزی را تولید کنند که نشان دهندۀ کسب دانش و درک مطلب است. من از آنها می‌خواهم تا خودشان انتخاب کنند که چگونه می‌خواهند به من ثابت کنند که مطلب مذکور را آموخته اند. وقتی این کار را کردند می‌توانیم کارمان را ادامه دهیم
حتما دفتر کلاسی آنلاین ویژه معلمان رو امتحان کن
وقتی دانش آموزان به مشکل برخورده و بخواهند آن خط پژوهشی را دور بزنند یا از آن جدا شوند، آنها را تشویق می‌کنم تا به جای تسلیم شدن و دست کشیدن رویکرد متفاوتی را برگزینند. لازم است تا همگی آنها برای ارائه بازخوردها و برنامه ریزی مراحل بعدی با من جلسات خصوصی و انفرادی داشته باشند. اغلب آنها پس از این جلسه و اتمام کاری که شروع کرده‌اند احساس سرزندگی و نشاط می‌کنند.
پژوهش دانش آموز محور
اولین گام‌ها به سمت آموزش دانش آموز محور
اگر معلمی نا آشنا با روش آموزش دانش آموز محور بود برای عادت دادن دانش آموزان به این روش یادگیری کار را با فعالیت‌های مبتنی بر پژوهش آغاز می‌کنیم. به نظر می‌رسد که دانش آموزان در ابتدا کمی گیج و سردرگم شوند، بنابراین کار را با فعالیت‌هایی مبتنی بر پرسش از قبیل موارد زیر برای ایشان آسان کنیم:
از دانش آموزان در مورد منابع اولیه سؤال کنید.
فعالیتی به نام “آنچه می‌بینم، آنچه فکر می‌کنم، آنچه می‌پرسم” اجرا کنید.
اختصاص دادن وقت در طول روز برای دانش آموزان در راستای به اشتراک گذاشتن و یا ثبت پرسش‌ها و سوالات خود در مورد هر موضوع
یک معلم همچنین بایستی آموزش پژوهش محور را با یاد دادن نحوۀ طرح پرسش‌ها آغاز کند، زیرا پرسش‌های خوب هستند که باعث پژوهش بهتر می‌شوند. دانش آموزان در شرایط پژوهشی می‌توانند پرسش‌های خود در مورد واحدی که می‌آموزند را گسترش دهند
در آغاز هر واحد درسی دانش آموزان اغلب پرسش‌های بسیاری را در مورد عنوان واحد مطرح می‌کردند. آنها این کار را با ثبت پرسش‌ها در دفترچه‌های پژوهشی خود و یا با ایجاد نقشه‌های ذهنی آنلاین انجام می‌دادند. بعد از این که دانش آموزان پرسش‌های خود را مطرح کردند کنفرانسی را ترتیب می‌دهم تا در مورد تعیین مسیر بررسی و تحقیق جستجو کنیم. وقتی مسیر مورد نظر انتخاب شد( براساس پرسش) دانش آموزان برنامه ریزی می‌کنند که چگونه محصول یا پروژه‌ای را بررسی، طراحی و ایجاد کنند و آن را با مخاطبین به اشتراک گذارند
در انتهای هر واحد درسی یک نمایشگاه پژوهشی برگزار می‌کنیم که والدین، دیگر دانش آموزان و معلمین می‌توانند در آن شرکت کنند؛ زیرا دانش آموزان من به راستی مالک آموزه‌های خود بوده و زمان زیادی را برای پروژه‌هایی که قصد دارند با دیگر افراد در این دنیا به اشتراک بگذارند، صرف کرده اند
درباره‌ی نرم‌افزار ارتباط معلم با اولیا چقدر می‌دونی؟
هر دانش آموز بایستی هر واحد را به شیوه‌ای متفاوت تجربه کند زیرا به عنوان یک انسان همگی ما منحصر به فرد هستیم. یادگیری مبتنی بر پرسش به آنها کمک می‌کند تا محتوا را به روش‌هایی که به راستی برایشان معنا و مفهوم داشته باشد شخصی سازی کنند
شما موضوعی را پیدا کرده اید که باعث شده در موردش دست به جستجو و پژوهش بزنید و همانطور که کنجکاوی شما برانگیخته شده است بایستی این لحظه را نیز برای دانش آموزان خود بازآفرینی کنید. بعد از یادگیری پژوهش محور دیگر چه مرحله‌ای قرار دارد؟ این پرسش را می‌توان در چهار گام اصلی پاسخ داد که خود می‌تواند نمایی کلی از یک واحد ساده باشند.
1. دانش آموزان پرسش‌هایی را مطرح می‌سازند که مشتاق دانستن پاسخ آنها هستند. از آنها بخواهید با استفاده از یک پاسخ ساختاری؛ پژوهش بیشتر و استناد یک مشکل یا مسئله را مطرح سازند که آنان را مجبور به کاوش و استفسار در مورد آن می‌کند.
2.جستجو در مورد هر موضوعی مستلزم صرف وقت در کلاس است. اجرای برخی از این کارهای کلاسی بسیار مهم است زیرا دانش آموزان می‌توانند در کلاس درس به پژوهشگر ارشد یعنی شما دسترسی داشته باشند. شما کاری برایشان انجام نخواهید داد، فقط بایستی سعی کنید آنها را راهنمایی کرده و روش‌های تحقییاتی موثق و قابل اطمینان را برایشان مدل سازی کنید.
3.از دانش آموزان خود بخواهید تا آنچه را که آموخته اند؛ ارائه دهند. دانش آموزان بایستی یک محصول کامل را ارائه دهند. وقتی دانش آموزان آنچه را که آموخته‌اند ارائه می‌دهند، از عبارت “قادر به آموزش” برای نشان دادن اوج و نهایت چیزی که میخواسته‌اند به آن دست یابند، استفاده می‌کنم. از این گذشته، بسیاری از افراد می‌توانند محتوا را درک کنند، اما آیا می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند؟ دانش آموزان می‌توانند برای ارائه از نرم افزار Weeblyیا اسلایدهای گوگل استفاده کنند.
4. از دانش آموزان بخواهید که در مورد آنچه بر روی آن کار کرده‌اند و آنچه نکرده اند، تأمل کنند. تامل کردن نکتۀ کلیدی و مهمی است. و فقط این موضوع را شامل نمی‌شود که بخواهند ایده‌ها و دیدگاه‌های خود در مورد آن موضوع را یادآوری کنند. اینکار در واقع تأمل در مورد خود فرایند است. این همان جایی است که می‌توانید در مورد فراشناخت‌ها کار کنید – تفکر در مورد تفکر. بگذارید دانش آموزان علاوه بر آنچه آموخته اند، بر نحوه یادگیری خود نیز تمرکز کنند.
مقایسه دکتری آموزش محور و پژوهش محور
- بین اعتبار مدرک دوره دکتری آموزش محور و دکتری پژوهش محور، تفاوت قابل ملاحظه‌ای وجود ندارد.
- دوره دکتری پژوهش محور با یک طرح پژوهشی آغاز می‌شود و بر مبنای آن، پروژه‌ای تعیین می‌گردد.
- دانشجویانی که در دکتری پژوهش محور تحصیل کنند، از مزایای استخدامی بهتری برخوردار خواهند شد که از شاخص‌ترین آنها می‌توان به عضویت در هیأت علمی موسسه‌های آموزش عالی یا دانشگاه‌ها اشاره داشت.
- تاثیر آزمون کتبی در پذیرش دانشجویان در دانشگاه‌ها، در دوره‌های دکتری پژوهش محور و آموزش محور متفاوت است.
- تاثیر مصاحبه در نوع پذیرش دکتری پژوهش محور و دکتری آموزش محور متفاوت است، به همین واسطه لازم است تا دانشجویان پیش از اقدام به ثبت نام نسبت به کسب اطلاعات تکمیلی اقدام نمایند.
- تعداد واحدهای درسی دکتری آموزش محور و پژوهش محور متفاوت است و بر اساس رشته مشخص خواهد شد.
- دانشجویان دوره دکتری پژوهش محور، صرفا تحت نظر استاد راهنمایی که اعتبار پژوهشی آنها را تامین می‌نماید قادر به ادامه تحصیل خواهند بود و امکان انتقال به واحد دیگر را ندارند.
در تربیت دانشجوی دکتری در مدل درس‌محور (course based) دانشجو موظف به گذراندن تعدادی واحد درسی بر مبنای برنامه آموزشی در هر نیمسال تحصیلی است. گرچه ممکن است دروس گذرانیده شده در دوره‌های قبل در این دوره تکرار شوند و یا دروسی که به آنها در آینده نیاز مبرمی داشته باشند هرگز ارائه نشوند و در پایان پس از قبولی در امتحان جامع، موضوع پایان‌نامه انتخاب می‌شود.
در دوره‌های دکتری پژوهش‌محور (research based) دانشجو پس از انتخاب استاد راهنما و موضوع رساله دوره‌ای سه تا 6 ساله را می‌گذراند. در این مدت به تشخیص استاد راهنما یا نیاز دانشجو، دروسی به صورت پراکنده و سازمان‌نیافته و در راستای عنوان رساله گذرانده می‌شود و در نهایت از رساله دفاع می‌شود.
اگرچه در برخی کشورها همچون هلند پیش‌شرط‌هایی برای دفاع از رساله وجود دارد که معمولاً مربوط به چاپ تعداد حداقلی از مقالات علمی با استفاده از رساله است. در این نظام، فراغت از تحصیل به معنای آن است که فرد از دانشجوی وابسته به علم استاد راهنما به دانشمندی مستقل با توانایی تولید علم مبدل می‌شود.
جدول ذیل که برداشتی از مرور ساختاریافته مدل‌های مختلف آموزش دکترای تخصصی در 10 کشور برتر دنیا است برگرفته از مقاله «رویکرد تحول‌گرایانه به نظام آموزش دکترای تخصصی در کشور؛ مرور ساختاریافته مدل‌های آموزشی دانشگاه‌های برتر دنیا» نوشته بهنام صادقی‌راد، علی اکبر حق‌دوست، مجید فصیحی هرندی و آزاده روح‌الامینی از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی کرمان است، شرایط پذیرش و نحوه ارزیابی دوره‌های دکتری «آموزش‌محور» و «پژوهش‌محور» در کشورهای برتر علمی دنیا را نشان می‌دهد.
زیست تدریس باید پژوهش‌محور شود.
