علوم انسانی دیجیتال (به انگلیسی: Digital humanities) حوزه از کارهای دانشگاهی در حوزه مشترک رایانش یا فناوری اطلاعات و حوزه‌های مختلف علوم انسانی قرار دارد. این حوزه می‌تواند به مجموعه فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشی گفته شود که بر کاربرد پردازش رایانه‌ای داده‌ها یا فناوری‌های دیجیتال در علوم انسانی دلالت دارند. آنگونه که دراکر در مقدمه‌ای بر علوم انسانی دیجیتال می‌گوید این فعالیتها باید شامل استفاده از سیستم‌ها و منابع دیجیتال در علوم انسانی به منظور بهبود کاربرد آن باشد.[۱] علوم انسانی دیجیتال به عنوان راهی برای انجام پروژه‌های مبتنی بر کمک هزینه‌های دانشگاهی است که مفاهیم مشارکتی (انگلیسی:collaborative)، بین رشته‌ای (انگلیسی:transdisciplinary) و محاسباتی (انگلیسی:computationally) را در تعامل با پژوهش، تکنولوژی و نشر قرار می‌دهد. دراکر در ادامه کتاب خود می‌گوید: با توسعه و بهره‌برداری از برنامه‌های کاربردی و تکنیک‌های جدید این حوزه، نوع جدیدی از پژوهش و آموزش علوم انسانی دیجیتال پدید آمد. همزمان نیز مطالعات و نقدها موجب پیوند میان میراث فرهنگی و فرهنگی دیجیتال شد.[۲]
بنابراین، ویژگی متمایز علوم انسانی دیجیتال، پرورش روابط دوجانبه بین علوم انسانی و دیجیتال است. از یک سو تکنولوژی را به منظور تحقیقات در علوم انسانی به خدمت می‌گیرد و از دیگر سو تکنولوژی را برای پرسشگری و پاسخ به پرسش‌ها استفاده می‌کند.
تعریف علوم انسانی دیجیتال در فرایندی پیوسته توسط دانشمندان و تمرین‌کنندگان این حوزه تدوین شده‌است. از آنجایی که این حوزه به پیوسته در حال رشد و تغییر است، تعاریف خاص می‌تواند به سرعت قدیمی یا بی فایده شده یا فرصت‌های آینده را محدود کند.[۳] جلد دوم کتاب بحث در علوم انسانی دیجیتال به روشنی در بارهٔ سختی تعریف علوم انسانی دیجیتال سخن می‌گوید: در کنار بایگانی دیجیتال، تجزیه و تحلیلهای کمی و پروژه‌های منجر به ساخت ابزارهای این حوزه، علوم انسانی دیجیتال در حال حاضر طیف گسترده‌ای از روش‌ها و شیوه‌ها را شامل می‌شود. روش‌هایی ماند: تصویر سازی داده‌های بزرگ، مدل‌سازی سه بعدی از آثار تاریخی، پایان‌نامه‌های دیجیتال محورفعالیت‌های هشتگ و تجزیه و تحلیل آن، بازی واقعیت جایگزین، مکان‌های تجاری و موارد دیگر است. آنچه که «چادر بزرگ» علوم انسانی دیجیتال نامیده می‌شود، تعریف دقیق آنچه علوم انسانی دیجیتال انجام می‌دهد را دشوار می‌کند.[۴]
با نگاهی به تاریخچه در میابیم: علوم انسانی دیجیتال از محاسبات علوم انسانی (به انگلیسی:humanities computing) توسعه یافته و با زمینه‌های دیگر، مانند محاسبات انسانی، محاسبات اجتماعی، و مطالعات رسانه‌ای مرتبط شده‌است. علوم انسانی دیجیتال، به‌طور مشخص موضوعات متنوعی را شامل می‌شود. از مجموعه‌های آنلاین منابع اولیه (عمدتاً متنی) تا داده کاوی مجموعه داده‌های فرهنگی بزرگ به مدل عناوین.
علوم انسانی دیجیتال هر دو زمینه دیجیتالی (اصلاح شده) و متولد دیجیتال یا دیجیتال محور را شامل می‌شوند و متدولوژی‌هایی را از رشته‌های علوم انسانی سنتی (مانند سخنرانی، تاریخ، فلسفه، زبانشناسی، ادبیات، هنر، باستانشناسی، موسیقی و مطالعات فرهنگی) و علوم اجتماعی را در بر می‌گیرد.[۵] همچنین شامل ابزارهای ارائه شده توسط کامپیوتر (مانند ابرمتن، ابررسانه، داده آمایی، بازیابی اطلاعات، داده کاوی، آمار، داده کاوی، نقشه‌برداری دیجیتال) و انتشارات الکترونیکی دیجیتالی می‌شود.
این مفهوم حتی شامل زیر زمینه‌های علوم انسانی دیجیتال مانند مطالعات نرم‌افزاری، مطالعات پلاتفرم و مطالعات انتقادی کد نیز می‌شود. افزون بر آنچه گفته شده این تعریف به: زمینه‌هایی که موازی با علوم انسانی دیجیتال شامل مطالعات رسانه‌های جدید و علم اطلاعات و همچنین نظریه‌های ترکیب رسانه مطالعات بازی، به ویژه در زمینه‌های مربوط به طراحی پروژه‌های انسانی دیجیتال و تولید و تجزیه و تحلیل فرهنگی نیز بسط می‌یابد.
پشته علوم انسانی دیجیتال (from Berry and Fagerjord, Digital Humanities: Knowledge and Critique in a Digital Age)
بری و فاگرجورد (Berry and Fagerjord) معتقدند تعریف پشته علوم انسانی دیجیتال می‌تواند راهی برای نیل به یک تعریف همه پذیر از این مفهوم باشد. آنها معتقدند این نوع نمودار در علوم رایانه رایج است. این نمودارها عموماً برای نشان دادند اینکه چطور یک فناوری از فناوری‌های بالاتر انتزاع می‌شود. در اینجا نیز در یک رابطه با کمک رابطه‌ای تصویری و خلاقانه نشان داده می‌شود که] چگونه طیف وسیعی از فعالیتها، شیوه‌ها، مهارت‌ها، فناوری‌ها و ساختارها برای تشکیل علوم انسانی دیجیتال، با هدف ارائه یک نقشه سطح بالا استفاده می‌شوند.[۶]
علوم انسانی دیجیتال از محدوده محاسبات علوم انسانی ریشه می‌گیرد که ریشه‌های آن در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ در کار پیشگام استاد انگلیسی Josephine Miles و محقق یهودی روبرتو بیسا و زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۷][۸][۹] در همکاری با آی بی ام، آنها ساخته‌های کامپیوتری را برای توماس آکویناس ساختند که به عنوان «Index Thomisticus» شناخته می‌شدند.[۲] محققان دیگر از سیستم‌های رایانه‌ای برای استفاده از وظایف خودکار مانند جستجوی کلمه، مرتب‌سازی و شمارش استفاده می‌کردند، که بسیار سریعتر از پردازش اطلاعات از متون با کارت‌های دست نوشته یا تایپ شده بود.[۲] برای دهه‌ها باستان شناسان، کلاسیست‌ها، مورخین، محققان ادبی و مجموعه گسترده‌ای از محققان علوم انسانی در رشته‌های دیگر به دنبال روش‌های محاسباتی جدید برای تحکیم علوم انسانی بود، این دست‌آوردها به کار گرفته می‌شد.[۱۰][۱۱] سرانجام در سال ۲۰۰۶ بنیاد ملی علوم انسانی (NEH) علوم انسانی دیجیتال (که در سال ۲۰۰۸ به عنوان دفتر علوم انسانی شناخته می‌شود) را راه اندازی کرد. این امر موجب شد اصطلاح «علوم انسانی دیجیتالی» به‌طور گسترده‌ای پذیرفته شود و علوم انسانی دیجیتال برسر زبانها افتاد.[۱۲] در سال ۲۰۰۹ انجمن زبان‌های مدرن MLA در فیلادلفیا، که در آن فعالان علوم انسانی دیجیتال «برخی از مهمترین و قابل ملاحظه‌ترین مشارکت‌ها» را انجام دادند.[۱۳] که برای مدتها بهترین بودند.
گرچه پروژه‌ها و ابتکارات انسانی دیجیتال متنوع هستند، اغلب آنها ارزش‌ها و روش‌های مشترک را نشان می‌دهند.[۱۴] که می‌توانند در درک مسایل دشوار این زمینه کمک کنند.[۱۵]
ارزش‌ها
انتقادی و نظری
تجربی و تجربی
همکاری و توزیع شده
Multimodal و Performative
باز و قابل دسترس
مواد و روش‌ها
پیشرفت بحرانی بحرانی
نسخه‌های افزوده شده و متناسب با مایعات
مقیاس: قانون تعداد زیادی
دور / نزدیک، ماکرو / میکرو، سطح / عمق
تجزیه و تحلیل فرهنگی، جمع‌آوری و داده کاوی
تجسم و طراحی داده‌ها
بررسی موضعی و نقشه‌برداری ضخیم
بایگانی متحرک
تولید دانش توزیع شده و دسترسی عملیاتی
بازی‌های انسانی
کد، نرم‌افزار و برنامه‌های پلت فرم
مستندات پایگاه داده
محتوای قابل ویرایش و فرهنگ ریمیکس
زیرساخت فراگیر
بورس تحصیلی همه‌جانبه[۱۴]
رئیس مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه شیراز، امیرسعید مولودی از راه اندازی نخستین مرکز علوم انسانی دیجیتال در ایران خبر داد و در خصوص اهمیت این مرکز، گفت: در این حوزه مطالعات میان رشته‌ای که حاصل تلفیق حوزه‌های علوم انسانی و فناوری دیجیتال می‌باشد، نقش هوش مصنوعی ایز اهمیت است.
وی رسالت مرکز یادشده را استفاده از فناوری‌های نوین رایانه‌ای و هوش مصنوعی در علوم انسانی دانست و گفت: نقطه آغازین این مراکز، ۱۹۴۹ در سالی که نخستین داده الکترونیک «ماشین خواندنی» تولید شد، است.
مولودی با اعلام اینکه از آن پس پروژه‌های مشابه در سراسر دنیا آغاز شد، ادامه داد: امروزه دست کم ۲۰۰ مرکز در دنیا در خصوص علوم انسانی دیجیتال فعالیت می‌کنند.
چالش‌هایی که پیش روی علوم انسانی بوده باعث شده درآمدزا نباشد
وی در ادامه به مزایای راه اندازی مراکز علوم انسانی دیجیتال اشاره کرد و با ابراز تاسف از اینکه مدیریت کلان علمی کشور در حوزه علوم انسانی دست آنانی نبوده که درعلوم انسانی کار کرده باشند، گفت: با توجه به اینکه تاکید می‌شد علوم انسانی درآمدزا نیست در حقیقت چالش‌هایی که علوم انسانی روبه رو بوده باعث شده این حوزه درآمدزا نباشد.
مولودی با برشمردن پروژه‌های نوینی که موجب درآمدزایی علوم انسانی شود به شماری از زمینه‌ها و مزایای این مرکز پرداخت و افزود: تحول در مطالعات به لحاظ روش شناسی، دیجیتال شدن تمامی منابع علوم انسانی که منجر به تحول شده و از محدوده متون کاغذی گذر می‌کند، امکان تحلیل و بررسی متون فارسی با استفاده از نرم افزارهای زبان طبیعی، تولید نرم افزارهای ترجمه ماشینی برای بازتولید متن به گفتار و بالعکس، طراحی خودکار پرسش و آزمون سازی، ارتقای وجهه بین المللی دانشگاه با ارجاعاتی که به تولیدات می‌دهد و امکان همکاری با مراکز دیجیتال دیر نقاط دنیا از مزایایی است که برنامه ریزی آن توسط این مرکز انجام می‌گیرد.
انعقاد تفاهم نامه با دانشگاه «لووَن» بلژیک
رئیس مرکز علوم انسانی دیجیتال دانشگاه شیراز از انعقاد تفاهم نامه‌ای با دانشگاه «لووَن» کشور بلژیک در این زمینه خبر داد و گفت: به وسیله تجربیاتی که این دانشگاه در بخش دیجیتال علوم انسانی دارد، داده‌های دیجیتال در دسترس قرار می‌گیرد.
وی پیرامون درآمدزایی این مرکز عنوان کرد: انجام خدمات پژوهشی برای مراکز علمی و دانشگاه‌های دیگر به وسیله خدمتی که درخواست می‌کنند امکان کسب درآمد فراهم می‌شود.
مولودی تهیه برنامه‌های مختلف آموزشی را از دیگر نقاط درآمدزا بودن این مرکز ارزیابی کرد و افزود: برنامه‌ها و زمینه‌های پژوهشی مرکز علوم انسانی دیجیتال دانشگاه شیراز در ۵ سرفصل اصلی قرار دارد که ساخت پایگاه‌های بزرگ در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، داده کاوی و پردازش زبان طبیعی، تهیه و تولید نرم افزارهای زبان فارسی، مصورسازی و تولید نقشه‌های ۳ بعدی، ساخت و طراحی بازی‌های رایانه‌ای و برچسب زنی زبانی پایگاه‌های داده این سرفصلهاست.
رئیس مرکز علوم انسانی دیجیتال دانشگاه شیراز اعلام کرد: آذرماه امسال نخستین پروژه مرکز تعریف شد که متون خبری زبان فارسیرا پیکره بندی کرده و محصولی رونمایی شد.
مولودی با اعلام اینکه پایگاه dhcenternet.org در این حوزه به معرفی مراکز دیجیتال علوم انسانی می‌پردازد، یادآور شد: این پایگاه امکاناتی را فراهم ساخته تا همکاری‌های مشترک در میان این مراکز شکل بگیرد.
رئیس مرکز علوم انسانی دیجیتال شیراز با اشاره به اینکه بسیاری از داده‌های دیجیتال تولید نشده تصریح کرد: از راه فروش و دسترسی افراد به این داده‌ها می‌توان درآمدزایی کرد.
سرمایه اولیه این مرکز هیچ است/ردیف بودجه‌ای تعیین نشده
مولودی در عین حال به مطلبی تامل برانگیز هم اشاره کرد و با اعلام اینکه سرمایه اولیه این مرکز هیچ است، گفت: در این حوزه تمامی تلاش‌هایی که تاکنون شده از بودجه‌های شخصی تامین شده و قرار است از این به بعد منابعی دریافت کنیم، بنابر این چشممان به بودجه سال آینده است، زیرا ردیف بودجه‌ای خاصی برای این مرکز اختصاص نیافته است.
این در حالیست که در ابتدای این نشست فرخ حاجیانی، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز با توجه به گام برداشتن به سوی نسل سوم به ویژگی‌های این دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: داشتن دانشگاه نسل سوم باید ویژگی‌هایی داشته باشند که بتوانند ادامه حیات دهند.
وی لزوم ارتباط تنگاتنگ میان رشته‌ای را هدف این مرکز دانست و افزود: یکی از راه‌های شتاب بخشیدن در نقشه جامع کشور توسعه میان رشته ایهاست، بنابر این در حال حاضر که به اهمیت میان رشته‌ای‌ها کمتر پرداخته شده، ضعف علمی، سیاست زدگی، بی توجهی به علوم انسانی، ضعف روابط بین المللی، نشر و... موانع این راه است.
۷ نمونه از مراکز علوم انسانی دیجیتال در آسیا قرار دارد
حاجیانی با اشاره به اینکه ۷ نمونه از مراکز علوم انسانی دیجیتال در آسیا قرار دارد که کشورهای لبنان و عربستان هم در کنار ژاپن به عنوان پیشگام این حوزه شناخته می‌شوند.
وی با اعلام اینکه دفتر کنونی مرکز یادشده در کتابخانه مرکزی دانشگاه قرار دارد، به معرفی اعضای موسس آن پرداخت و گفت: افزون بر رئیس مرکز، امید آزادی، امیرحسین وفا، جواد عباس پور و مصطفی فخر احمد در جمع این هیئت قرار دارند.
همچنین عباسپور، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه شیراز که عضو هیئت یادشده است به دیجیتال شدن کتابخانه و امکانات آن برای مرکز علوم انسانی دیجیتال دانشگاه شیراز خبر داد و افزود: نتیجه‌ای که انتظار داریم مورد حمایت مسئولان کلان و دانشگاه قرار گیرد اختصاص ردیف بودجه‌ای به این حوزه است.
از سویی، علیرضا احمدی، معاون پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز هم یکی از وظایف مرکز یادشده را تهیه و تدوین دروس و آزمون سازی دانست و گفت: ترجمه ماشینی یکی از نیازهای زبان فارسی است که دقت موتورهای ترجمه موجود خیلی مطلوب نیست، از این رو دکتر فخر احمد سالهاست روی این موضوع در حال فعالیت است.
امروزه ما دچار تلاقی فناوری اطلاعات با همه موضوعات و فعالیت‌های بشری هستیم. فضای دیجیتال بر همه موضوعات تأثیر عمیقی گذاشته است. تصور اولیه پس از ظهور فناوری اطلاعات این بود که یک گام به دسترسی و بازیابی ساده اطلاعات نزدیکتر شده‌ایم، اما به مرور و با توسعه و تعمیق فناوری دیجیتال در جهان، شاهد نقش آفرینی‌های جدید از این فناوری هستیم. پس از این بود که زبان شناسی و ادبیات رایانشی به عنوان یک زیر شاخه علوم انسانی مطرح گردید. اما امروزه و در شرایط جدید ما با یک عنوان فراگیرتر مواجهیم و آن علوم انسانی دیجیتال است.
مواجهه ما با علوم اسلامی و انسانی دیجیتال در دو حوزه صورت می‌پذیرد:
یک حوزه عملی که دانشی را بر پایه علوم انسانی و اسلامی دیجیتال تولید می‌کنیم.
حوزه دوم مربوط به مباحث نظری علوم انسانی دیجیتال، فلسفه این علم و ادبیات نظری آن است.
ما در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور در حوزه عملی فعالیت‌های کم نظیر در زبان عربی و فارسی داشته‌ایم، اما در حوزه نظری چندان فعالیتی نداشته‌ایم. امروزه مشاهده می‌کنیم مراکز حوزوی دخالتی در حوزه نظری علوم انسانی دیجیتال ندارند و فقط از محصولات ما استفاده می‌کنند. بنابراین لازم است در باب کلیات علوم اسلامی و انسانی دیجیتال توضیحاتی بدهیم و نیز مصادیق آن را با محققان این حوزه بررسی کنیم.
سپس آقای علیمرادی سه اصطلاح را که در مجامع علمی برای علوم اسلامی و انسانی دیجیتال به کار می‌رود، برشمردند:
• علوم انسانی دیجیتال (Digital Humanities)
• رایانش علوم انسانی یا علوم انسانی محاسباتی (Humanities Computing)
• پژوهشگری دیجیتال (Digital Scholarship)
ایشان راجع به تعریف این حوزه افزودند: هنوز یک تعریف واحد از این موضوع در مجامع علمی ارائه نشده است و در منابع گوناگون به تعاریف مختلفی از علوم اسلامی و انسانی دیجیتال اشاره شده است. اما در بیشتر تعاریف به ویژگی‌های ذیل توجه شده است:
• حوزه میان‌رشته‌ای علوم اسلامی و انسانی و فناوری‌های دیجیتالی؛
• منبع اصلی آن محتواهای دیجیتالی و ابزار اصلی‌اش، ابزارها و فنون دیجیتال؛
• رسوخ شیوه‌های کمی و محاسباتی در علوم اسلامی و انسانی؛
• ایجاد تغییر در روش مطالعاتی علوم اسلامی و انسانی؛
• گسترش و گاه تغییر در موضوعات رشته‌های علوم اسلامی و انسانی سنتی؛
• مشارکتی بودن.
ایشان راجع به تاریخچه علوم اسلامی و انسانی دیجیتال گفتند: علوم انسانی دیجیتال برآمده از «رایانش علوم انسانی» است و سابقه‌اش به دهه‌های 1940 و 50 و آثار ربرتو بوسا (Roberto Busa) دانشمند یسوعی، و ژوزفین مایلز (Josephine Miles) باز می‌گردد که نخستین‌بار کشف اللغاتی رایانه‌ای، برای آثار توماس آکویناس ایجاد کردند.
گستره فعالیت‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال در داخل و خارج از کشور، بخش دوم صحبت‌های آقای دکتر بهرامی بود. ایشان با اشاره به جستوجوی لفظی عبارت علوم انسانی دیجیتال در میان عناوین مقالات، به آماری قابل توجه در این زمینه اشاره نمودند: 4390 عنوان مقاله خارجی و در مقابل تنها 7 مقاله داخلی با موضوع علوم انسانی دیجیتال یافت شد. کتاب‌های متعددی در خارج از کشور راجع به این موضوع تألیف شده است اما در داخل کشور تنها دو کتاب با این عنوان تولید شده است. این تفاوت، نشان از فاصله ما با تولیدات علمی جهانی در این حوزه دارد.
علوم انسانی دیجیتال در دانشگاه‌های خارج از کشور به عنوان یک واحد آموزشی تلقی می‌شود. علاوه بر این، علوم اسلامی دیجیتال نیز در برخی دانشگاه‌ها مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است، از جمله مؤسسه مطالعات تمدن‌های مسلمانان، زیر مجموعه دانشگاه آقاخان در لندن که پروژه‌های متعددی در حوزه علوم اسلامی دیجیتال در دست دارد. این مؤسسه با ایجاد یک شبکه میان مؤسسات و اشخاص برجسته در این حوزه، گامی مؤثر در پیشرفت این موضوع برداشته است. همچنین در دانشگاه براوون نیز پروفسور الیاس محنا سلسله نشست‌هایی در این زمینه برگزار می‌کند، آخرین موضوع این نشست‌ها، شناسایی شبکه اجتماعی راویان بود. از دیگر موارد می‌توان مدرسه حقوق دانشگاه‌هاروارد که پیرامون منابع شریعت، پژوهش‌های دیجیتالی انجام می‌دهند و نیز موسسه روشن در دانشگاه مریلند را ذکر کرد.
تاکنون دو مرکز در ایران در راستای پژوهش‌های علوم انسانی دیجیتال، در دانشگاه شیراز و دانشگاه تهران، تأسیس شده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور نیز، که بیش از سه دهه در زمینه علوم اسلامی و انسانی در حال فعالیت است، اخیراً در پی فراهم آوردن زمینه‌هایی برای تبیین مبانی نظری این حوزه است و بر همین اساس، آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم اسلامی و انسانی دیجیتال را تأسیس نموده است.
در دنیا حدود 23 نشریه تخصصی درباره علوم انسانی دیجیتال وجود دارد.
در ادامه محورهای علوم اسلامی و انسانی دیجیتال را آاقای علیمرادی این گونه بیان کردند:
دیجیتال‌سازی: یکی از عمده‌ترین ویژگی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال، دیجیتال بودن منابع، ابزارها و روش‌های پژوهش آن است. همین ویژگی، سبب پیدایی ظرفیت‌های متنوع در پژوهش، آموزش، و نشر در علوم اسلامی و انسانی شده است.
شبکه: ویژگی شبکه‌ای بودن نیز سبب به وجود آمدن مشارکت در پژو.هش و ایجاد ظرفیت‌هایی برای جمع‌سپاری در آموزش و پژوهش علوم اسلامی و انسانی می‌شود.
هوشمندی: استفاده از قابلیت‌های متن‌کاوی و پردازش‌های هوشمند در طراحی و تولید ابزارهای پژوهشی برای انجام کارهایی که انسان از عهده انجام آن برنمی‌آید، از دیگر ارکان علوم اسلامی و انسانی دیجیتال به شمار می‌رود.
مصورسازی: پردازش مجموعه‌ای بزرگ از منابع و عرضه نتایج در قالب نقشه، گراف و نمودار از دیگر محورهای علوم اسلامی و انسانی است که بر پایه آن، اطلاعات بسیار سودمند بسیار سهل‌تر و روشن‌تر از متن به پژوهشگر منتقل می‌شود.
برخی چالش‌های مطرح در علوم اسلامی و انسانی دیجیتال را که توسط آقای علیمرادی بیان شد:
مالکیت معنوی: مسأله رعایت مالکیت فکری و معنوی و حق نشر صاحبان آثار، در محیط پژوهشگری دیجیتال بسیار دشواتر از شیوه سنتی پژوهش است. ابزارها و امکانات گوناگونی برای محافظت از مالکیت معنوی ایجاد شده است که از آن جمله می‌توان به ایجاد سامانه شناساگر اشیای دیجیتال (DOI) اشاره نمود.
اخلاق در پژوهش: امکان سرقت علمی در انحای گوناگون آن در علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با سهولت و سرعت بیشتر فراهم است. برای کاستن از امکان سرقت علمی، ابزارهایی تولید شده است که از آن میان می‌توان به سامانه سمیم نور اشاره کرد.
چالش مبانی معرفتی ابزارهای پردازش متن: طراحی ابزارهایی بر پایه یک دیدگاه، نتایجی در پی خواهد آورد که برای کسانی که دیدگاهی دیگر دارند مناسب نخواهد بود. از این روی، همواره استفاده از این ابزارها، نگرانی‌هایی به دنبال خواهد داشت.
در جمع‌بندی و صحبت‌های پایانی، آقای دکتر بهرامی، ارتباط دیجیتال با علوم اسلامی و انسانی را از 3 منظر بیان نمودند:
1. فضای دیجیتال به مثابه ابزار علوم اسلامی و انسانی: کسانی که دیجیتال را تنها به عنوان ابزار برای علوم اسلامی و انسانی قلمداد می‌کنند این ارتباط را حداقلی فرض می‌کنند.
2. فضای دیجیتال به مثابه موضوعی که باید به آن پرداخته شود: در این فرض ارتباط دیجیتال با علوم اسلامی و انسانی در یک بستر گسترده و تاثیرگزاری عمیق فرض می‌شود. با این رویکرد، روش پژوهش همچنین موضوعات و نتایج آن در تحقیقات علوم اسلامی و انسانی دچار تحول می‌شوند. به عنوان نمونه با ظهور پدیده ویکی پدیا، فضای دائره المعارف نویسی، امروزه دچار یک تحول اساسی شده است. هرکسی می‌تواند مسئله و موضوع ایجاد کند و تولید متن، بازنگری و اصلاح و همچنین عرضه در این فضا تغییر بنیادین پیدا کرده است.
3. فضای دیجیتال به مثابه رسانه‌ای که باید علوم انسانی و اسلامی را عرضه کند.
در ادامه ایشان مروری بر فعالیت‌های آتی در حوزه علوم اسلامی و انسانی دیجیتال نموده و گفتند: برای تبیین مبانی نظری علوم اسلامی دیجیتال نیاز به مطالعات میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای در مراکز گوناگون شاغل در حوزه علوم اسلامی و انسانی است.
ایجاد دامنه‌های موضوعی خاص در رشته‌های علوم اسلامی و انسانی مانند علوم قرآنی دیجیتال، علم حدیث دیجیتال، فقه دیجیتال، تاریخ دیجیتال و نظایر آن از جمله ضروریات آتی این حوزه شمرده می‌شود.
ایشان در تبیین سیر تکاملی سازمان‌های شاغل در حوزه علوم اسلامی و انسانی گفتند: از ملزومات ادامه حیات سازمان‌های پژوهشی و آموزشی، ایجاد واحدهای علوم اسلامی و انسانی دیجیتال است و این که این سازمان‌ها تبدیل به سازمان‌هایی شوند که فعالیت آنها با استفاده از ابزارها، فنون و شیوه‌های دیجیتال انجام شود و این استفاده تا آنجا پیش رود که جز ابزارها، شیوه‌ها و رسانه‌های دیجیتال برای زمینه‌های فعالیت ایشان وجود نداشته باشد و در این زمان ضرورتی به وجود عنوان دیجیتال برای آن سازمان‌ها نیست؛ بلکه باید سازمان‌های غیر دیجیتال تصریح کنند که غیر دیجیتالند.
ژوهانا دراکر نویسنده، نظریه‌پرداز بصری، منتقد فرهنگی و استاد دانشگاه یوسی‌ال‌ای است. از او تاکنون کتاب‌های متعددی به چاپ رسیده است، از جمله کتابی مهم و مرتبط با موضوع این مصاحبه با عنوان «علوم انسانی_دیجیتال». آنچه در ادامه می‌آید، مشروح گفت‌وگوی «فرهنگ امروز» با این محقق برجستۀ علوم انسانی دیجیتال است.
علوم انسانی دیجیتال به‌دنبال تغییر پارادایم نیست
امیر قاجارگر: ژوهانا دراکر نویسنده، نظریه‌پرداز بصری، منتقد فرهنگی و استاد دانشگاه یوسی‌ال‌ای است. از او تاکنون کتاب‌های متعددی به چاپ رسیده است، از جمله کتابی مهم و مرتبط با موضوع این مصاحبه با عنوان «علوم انسانی_دیجیتال». آنچه در ادامه می‌آید، مشروح گفت‌وگوی «فرهنگ امروز» با این محقق برجستۀ علوم انسانی دیجیتال است.
*********
*ماهیت علوم انسانی دیجیتال چیست و این عبارت تا چه‌اندازه دقیق است؟ چه تفاوتی میان ع.د و محاسبات علوم انسانی وجود دارد؟
من ع.د را این‌طور تعریف می‌کنم: کار در نقطۀ تقاطع روش‌های محاسباتی با مواد اولیه یا پژوهش‌های علوم انسانی. فعالیت‌های روبرتو بوسا نقطۀ شروع فعالیت‌های دیجیتال در علوم انسانی است. او با کمک آی‌بی‌ام موفق شد فرایند ساخت واژه‌نامه‌ای برای آثار توماس آکوئیناس را به‌صورت اتوماتیک درآورد. چنین‌کاری بستگی به این دارد که مواد مورد نیاز را در فرمت دیجیتال در اختیار داشته باشیم که از لحاظ محاسباتی کنترل‌پذیر باشد. همچنین انجام چنین فعالیتی بستگی به ساخت پروتکل‌های جستوجو، طبقه‌بندی و مقایسه دارد که به‌شکلی واضح قابل بیان بوده و بنابراین در فرایندهای قدم‌به‌قدم به‌شیوۀ الگوریتمی انجام‌پذیر است. «محاسبات علوم انسانی» به‌عنوان یک اصطلاح برای شرح این نوع فعالیت محاسباتی قابل جانشینی است. اما علوم انسانی دیجیتال در پنجاه سال گذشته به‌شکل قابل توجهی گسترش یافته است (کار بوسا در نیمۀ دوم قرن بیستم انجام شد). امروز ع.د فعالیت‌های بسیاری را شامل می‌شود، از جمله ساخت منابع اطلاعاتی، مدل‌سازی سه‌بعدی، ترمیم مجازی، تصویرسازی تحلیلی و داده‌کاوی متون، تصاویر، ویدئوها در مقیاس گسترده. به عبارت دیگر، مجموعه‌ای عظیم از ابزارهای فنی و سیستم‌عامل‌ها که در خدمت پرسش‌های انسان‌گرایانه هستند. به‌علاوه، بی‌طرفی مفروض شیوه‌های محاسباتی به بعد انتقادی علوم انسانی قوت بخشیده و به‌واسطۀ فعالیت الگوریتمی و طراحی‌اش، تعصبات فرهنگی، نژادی و جنسیتی را برملا می‌سازد. از دیدگاه آموزشی، من با تأکید بر رابطۀ بین ساختن و تفسیر کردن، بین ع.د و مطالعات انتقادی رسانه تمییز قائل می‌شوم. کسی که خودش را در علوم ع.د دخیل می‌داند، باید در کارهای عملی گوناگونی که به‌واسطۀ ابزار و تجهیزات دیجیتال انجام می‌پذیرد، مهارت و شایستگی داشته باشد و قادر باشد نگاهی انتقادی به نقش و محدودیت‌های آنها در تولید نتایج داشته باشد.
* آیندۀ علوم انسانی دیجیتال را چگونه می‌بینید؟ آیا این شاخه قرار است به دگرگونی در علوم انسانی سنتی بینجامد؟
چه متخصص ع.د باشیم چه نباشیم، هم‌اکنون هم تمام کارهایمان را به‌صورت دیجیتال انجام می‌دهیم. چالش ع.د در واقع این است که آیا می‌تواند شناخت یا الگوهای سودمند و نقادانه‌ای را عرضه کند یا خیر. درحال‌حاضر مزیت‌های استفاده از ع.د در پردازش پیکره‌های بزرگ و استفاده از فرمت داده‌های سازمان‌یافته جهت کامل کردن پژوهش در پروژه‌ها، از جمله نتایج مطلوب و سودمندی است که می‌توان به آن اشاره کرد. اما استفاده از تکنیک‌های جدید تصویربرداری در باستانشناسی به‌منظور بازسازی نسخ آسیب‌دیده از طریق روش‌های چندطیفی و دیگر روش‌های تحلیلی، راه‌های جدیدی را پیش روی ما گشوده که با آنچه در گذشته انجام می‌گرفته، متفاوت است. اما پرسش‌ها هنوز همان نوع پرسش‌هاست. حتی نظریۀ خوانش دور نیز تنها دنباله‌ای بر جامعه‌شناسی ادبیات محسوب می‌شود.
*آیا ابزارهای علوم انسانی دیجیتال در پشتیبانی از پژوهش‌های انسان‌گرایانه سودمند واقع می‌شود؟
به نظر من، بله. اما باید بگویم که پس از چند دهه سرمایه‌گذاری، هنوز هم تا رسیدن به نتیجه‌ای عقلانی در چارچوب کارهای نقادانه و نظری در فهم متون، تصاویر، بناهای تاریخی، اسناد یا دیگر داده‌های علوم انسانی یا تصورمان از تولید و دریافت، تألیف، خوانندگان، اجتماعات کاری و غیره، راه باقی است. این به‌معنای تخطئه ع.د نیست، بلکه به‌معنای بازشناسی توان آن در دستیابی به مواد و به وجود آوردن قالب‌های مورد نظر برای استفاده است. به‌علاوه درک توان تفسیری طرح‌ریزی و نمایش (معناشناسی واسطه، فن بلاغت در تجسم، استدلال‌های ساختاریافته به‌شکل الگوریتم) حوزه‌های کاری مربوط به پژوهش‌های انسان‌مدارانه در سطوح بالاتر است.
* از نظر برخی از دانشمندان، از جمله خود شما، علوم انسانی دیجیتال یک رشته به حساب نمی‌آید. این در حالی است که برخی دیگر آن را یک رشتۀ مستقل می‌پندارند و حتی برخی از دانشگاه‌ها دکترای علوم انسانی دیجیتال را در برنامه‌های خود گنجانده‌اند. آیا این بدان معنی است که ع.د دچار یک بحران هویتی است؟
فکر می‌کنم اینکه مطالعه و توسعۀ ابزار و سیستم‌عامل را جانشین دانشِ داده‌های فرهنگی کنیم، کار بسیار اشتباهی است. فکر می‌کنم برای توجیه (و طراحی) تکنیک‌های عملیات محاسباتی، تخصص و مهارت موضوعی ضروری است. از نظر من، کتابداران، بایگان‌ها، تحلیلگران و طراحان حرفه‌ای، همگی می‌توانند متخصص علوم انسانی دیجیتال محسوب شوند. اما دانشمندان علوم انسانی نیازمند آن هستند تا در یک حوزه یا رشته، به حفظ و انتقال داده‌های فرهنگی بپردازند. دانشجویان رشتۀ انفورماتیک در طی دورۀ دکترای خود، با تمرکز بر تکنولوژی‌های دیجیتال و معانی و پیامدهای آن، کاری شبیه به هر دو این کارها انجام می‌دهند. چنین پژوهشی براساس نظریۀ انتقادی بنا شده است، بدون آنکه به موضوع خاصی در ادبیات، موسیقی، هنر، تاریخ یا دیگر رشته‌ها اختصاص داشته باشد. پژوهشگران این پروژه متخصصان علوم انسانی نیستند، بلکه متخصصان انفورماتیک هستند.
* ضرورت/اهمیت وجود علوم انسانی دیجیتال چیست؟ و چه کمکی به علوم انسانی سنتی خواهد کرد؟ برای مثال، در قرن نوزدهم، فلسفۀ تکنولوژی و بعدها در قرن بیستم، فلسفۀ شبکه برای مواجهه با این پدیده‌های مدرن ظهور کردند.
فکر می‌کنم در بالا به این سؤال پاسخ داده باشم. ما امروزه تمام کارهایمان را به‌صورت دیجیتالی انجام می‌دهیم. هر ابزار، تریبون، واسطه، الگوی فراداده‌ها، برنامۀ نمونه‌خوانی و ساختار داده، یک کنش روشنگرانه است. ما باید ابعاد دیگر روند محاسباتی را آشکار سازیم. علوم انسانی سنتی مستقل از شبکه‌های دیجیتالی که فعالیت‌های روزانه را انجام می‌دهند، به‌سختی می‌تواند روی پای خود بایستد؛ چراکه تمامی این فعالیتها، اعم از نمایه‌های جستوجو، منابع و دیگر کارهای ابتدایی، به‌صورت آنلاین در دسترس قرار می‌گیرند. البته اشتباه است که گمان بریم تمامی داده‌های علوم انسانی آنلاین هستند. اما از طریق روش‌ها و راه‌های دیجیتال است که بسیاری از داده‌های اولیه و ثانویه را پیدا می‌کنیم و مورد استفاده قرار می‌دهیم. فهم این نکته ضروری است که چگونه چارچوب‌بندی و نمایش این داده‌ها برخی چیزها را کنار گذاشته و چیزهای دیگر را وارد عرصه می‌کند. همچنین ضروری است که داده‌های اولیه را در فرمت و شکل اصلی خود حفظ نماییم. داده‌های دیجیتال نه قابل بایگانی شدن هستند و نه نسخۀ کامل و دقیق داده‌های منبع، بلکه تنها جایگزین‌هایی ترمیم‌شده و بهتر هستند. حفظ داده‌های اولیه بیش از گذشته، حیاتی به نظر می‌آید. این به آن دلیل است که توجیه‌های مربوط به هزینه-فایده در مورد واگذاری مجموعه‌هایی که به‌صورت دیجیتال درآمده‌اند، بسیار کوته‌بینانه بوده است.
* برخی از دانشمندان علوم انسانی معتقدند علوم انسانی و فناوری در ذات خود با یکدیگر متفاوت‌اند و اغلب از به کار بردن منابع دیجیتال سر باز می‌زنند. نظر شما در این‌باره چیست؟
فکر می‌کنم این طرز فکر بسیار محدود باشد. مطالعات علم و فناوری، مطالعات انتقادی رسانه و بسیاری از دستگاه‌های نظری که در قرن پیش توسعه یافته‌اند، از ساختارگرایی گرفته تا پسااستعمار، ماتریالیسم‌های جدید، مطالعات جانوری، پیشرفت در مطالعات شناختی، کار در مطالعات انتقادیِ نژادی و زمینه‌های مهم دیگر، نشان داده‌اند که تمام فناوری‌ها از لحاظ فرهنگی پذیرفته شدهاند و باید از یک دیدگاه نظری طراحی و طرز کار آنها را مورد بررسی قرار دهیم.
*کار یک متخصص علوم انسانی دیجیتال چیست؟ درحال‌حاضر چه رشته‌هایی در ع.د شرکت دارند؟
ع.د به رشته یا رشته‌های خاصی محدود نمی‌شود. ع.د اولین‌بار در مطالعات متنی به کار گرفته شد، زیرا اصلاح مواد متنی در قالب‌های دیجیتال نسبتاً آسان بود و حداقل ساختار متن را حفظ می‌کرد. ع.د امروز در تمام رشته‌های علوم انسانی کاربرد دارد. پیروان سبک کلاسیک، پیشگامان اولیۀ این جنبش بودند. کتابخانه دیجیتال پرسئوس گواه جاری و واقعی این فعالیت است. همین که تولید دورنگار و دسترسی به تصاویر از راه دور امکان‌پذیر شد، قرون‌وسطاشناسان که مشتاق دسترسی به مطالب منحصربهفرد بودند، توانستند از محیط‌های شبکه‌ای برای مطالعات خود بهره ببرند. ویرایش انتقادی، از جمله ویرایش انتقادی آثار ویلیام بلیک، والت ویتمن و آرشیوهای روزتی، به‌وسیلۀ تکنیک‌های دیجیتال تقویت و مستحکم شد. فعالیت‌های تاریخی، از جمله توسعۀ پروژۀ الد بیلی، به‌واسطۀ ابزار دیجیتال گسترش یافته‌اند. تحلیل روابط اجتماعی در نامه‌های دالی مدیسون یا مطالعۀ درک از فضا و نقشه‌برداری در دوران باستان در پروژۀ بطلمیوس، همگی نمونه‌هایی از فعالیت‌های عظیم در علم تاریخ هستند که انجام آنها بدون فناوری دیجیتال میسر نمی‌شد؛ فعالیت‌های باستانشناسی، آرشیو دیجیتال کاکو کنیون، کار بر روی میکروفاسیس و تحلیل سنگ‌نگاره‌ها. این فهرست می‌تواند همینطور طویل و طویل‌تر شود. اما یکی از چالش‌های جدی تعیین کردن جایی برای این کار و فهرست‌بندی آن است تا یافتنی و قابل تشخیص باشد. نه‌فقط در کتاب‌هایی که دربارۀ پروژه‌ها چاپ می‌شوند، بلکه به‌عنوان پروژه.
*علوم انسانی دیجیتال و روش‌های تازۀ آن چه چالش‌هایی را برای آکادمی به وجود می‌آورد؟ آیا با این نظر که علوم انسانی دیجیتال «درۀ سیلیکونی آکادمی» است، موافقید؟
حملاتی که به ع.د می‌شود تا حد زیادی ریشه در برداشت‌های غلط دارد. برخی فکر می‌کنند ع.د صرفاً یک فناوری است. ابعاد تفسیرپذیر تکنیک‌های دیجیتال به‌خوبی توسط متخصصان علوم انسانی درک نشده‌اند. این متخصصان می‌خواهند این رشته را به‌عنوان نشانه‌ای از دانشگاه نئولیبرال نشان دهند که برمبنای کارآفرینی و مدیریت اقتصادی اداره می‌شود تا از این طریق آن را تعطیل کنند. اما بیشتر فعالیت‌های ع.د تاآنجاکه من می‌دانم، از روی شور و شوق و کنجکاوی اندیشمندانه و روشنفکرانه انجام می‌گیرند. این را از آن بابت می‌گویم که برای پژوهش‌های ع.د زمان زیادی صرف می‌شود و این در حالی است که بازدۀ آن، خصوصاً در آغاز، آشکار نیست. هیچ‌کس از یک پروژۀ ع.د ثروتمند نشده است. شاید نوشتن مجموعه داستان‌های بچگانه دربارۀ جادو و جادوگری، پول‌سازتر از علوم انسانی دیجیتال باشد. از دید من، استفادۀ کورکورانه از تکنولوژی همان‌قدر احمقانه است که استفادۀ مکرر از نظریۀ انتقادی. هر دو به یک اندازه کلیشه‌ای هستند. اینکه بتوانیم تفکر انتقادی را زنده، پایان‌ناپذیر و لاینحل نگاه داریم، چالشی است که در همۀ زمان‌ها وجود داشته و نمی‌توان تقصیرها را بر گردن تکنولوژی انداخت. همچنین به گمان من، در این مرحله از دورانِ فرهنگی، ما یعنی معلمان و اساتید، وظیفه داریم تا دانشجویانمان را به مهارتهای انتقادی مجهز کنیم تا بتوانند تکنولوژی‌های دیجیتال را از درون فهم کنند، زیرا اگر قرار است که آنها عملکردی مؤثر در فرهنگ پیش‌روی‌شان داشته باشند، باید کارهای ماشین و ساختارهای داده، معماری اطلاعات و پروتکل‌های الگوریتمی را بشناسند.
* مشکل نوشتن و کلمات چیست؟ چرا ع.د بیشتر بر استفاده از تصاویر، ویدئوها و صداها تأکید دارد؟ آیا به نظر شما، آنها برای ارتقای تفکر انتقادی مفیدتر هستند؟
شناخت‌شناسی بصری به‌عنوان یک رشته یا زمینه پیشرفت بسیار کمی داشته است. تصاویر همان کلمات‌اند و نوشتن بصری است. فرم‌های متنی ما ساختار گرافیکی دارند. ما این مسئله را نادیده می‌گیریم. علوم انسانی به‌قدری متن‌محور بوده است که نتوانسته‌ایم فرازبان‌های انتقادی مناسبی برای فهم عملکرد فرم‌های گرافیکی عبارات و تولید دانش به وجود آوریم. زبان و تصویر با یکدیگر در کشمکش نیستند. وظیفۀ ما برقراری تعاملات انتقادی سودمند با هویت چندوجهی ارتباطات، تفسیر و تولید است. تصاویر به‌طرق مختلفی در مقایسه با زبان، ذوالمعانی هستند. فرم‌های بصری به‌صورتی متفاوت از زبان درک و پردازش می‌شوند. وقتی تصاویر و متون در کنار هم ظاهر می‌شوند، مبادلات پیچیدۀ بینامتنی ایجاد می‌کنند. همۀ اینها را باید در تربیت خود برای شناخت محیط‌های رسانه‌ای و ابزارها در فرهنگمان در نظر داشته باشیم. خطرات مصرف ساده‌انگارانه واضح و آشکار هستند.
*آیا ع.د را ابزاری برای سرعت بخشیدن به تحلیل متنی می‌دانید؟ یا علوم انسانی دیجیتال چیزی فراتر از این است؟
استفاده از ع.د برای تحلیل متن در مقیاس گسترده، تنها بخشی کوچک از پتانسیل و کاربرد کنونی آن است. استفاده از ع.د باعث نمی‌شود ما مباحث و آثار بدیهی تولید کنیم. چنین‌چیزی به‌هیچ‌وجه حقیقت ندارد. هیچ اثر هنری، سند، تصویر، متن یا بیان انسانی هرگز بدیهی نیست و اگر می‌خواهیم به درک ابعاد روشنگری ادامه دهیم که از طریق آنها تجربه و فعالیت‌هایمان به‌طور پیوسته اصلاح شود، باید محصول اصلاح‌شدۀ مصورسازی داده و دیگر شکل‌های رابط را در معرض پرسش‌های انتقادی جدی قرار دهیم.
* به‌عنوان یک فرد متخصص در علوم انسانی دیجیتال، برای مطالعه، چه منابعی را برای کسانی که با آن آشنا نیستند، پیشنهاد می‌کنید؟
قصد خودستایی یا فخرفروشی ندارم، اما فکر می‌کنم بعضی از سخنرانی‌های مقدماتی‌ای که دربارۀ ع.د ارائه کرده‌ام، نمای کلی خوبی از ع.د ارائه می‌دهند. همچنین کتاب درسی «علوم انسانی دیجیتال» مقدمۀ خوبی برای آشنایی با این رشته است. کتابی که من به‌همراه همکارانم آنه بوردیک، پیتر لونفلد، تاد پرسنر و جافری اشناپ با عنوان «علوم انسانی_دیجیتال» نوشته‌ایم احتمالاً منسجم‌ترین مقدمه‌ای است که یک شخص می‌تواند در این زمینه پیدا کند. همچنین کتاب‌های راهنمای بسیاری دربارۀ ع.د و مباحث پیرامون آن که توسط جان آنسورث، سوزان شریبمن، ری زیمنس و مت گلد نوشته و منتشر شدهاند، همگی برای کسانی که می‌خواهند به‌صورت جزئی‌تر با علوم انسانی دیجیتال آشنا شوند، مفید خواهند بود.
* آیا مطلب دیگری هست که مایل باشید با ما به اشتراک بگذارید؟
امیدوارم این مطالب مفید واقع شود. من همچنان از انجام پروژه‌های ع.د لذت خواهم برد، اما برخلاف پیشرفت‌های نظریۀ انتقادی، هیچ بینش انتقادی بزرگی سراغ ندارم که از کاربرد آن رشد پیدا کرده و درک ما از یک متن، تصویر، نویسنده، خواننده یا یک اجتماع را تغییر داده باشد. هنوز هیچ پروژۀ علوم انسانی دیجیتالی ندیده‌ایم که به‌واسطۀ استدلال‌هایش به‌وسیلۀ ابزارهای دیجیتال در رشتۀ مادر خود به یک مرجع تبدیل شده باشد. در مقابل، به روش‌هایی فکر کنید که در آن فرم چاپی کتاب‌های ویلیام بلیک یا امیلی دیکنسون می‌بایست در تحلیل آنها لحاظ شود. اینجا جنبه‌های تکنولوژیک تولید قطعاً بخشی از مباحث را تشکیل می‌دهند. می‌خواهم بگویم که عین همین مطلب دربارۀ تولید دیجیتال مباحث نیز صادق است؛ با این تفاوت که در اینجا هنوز شکل این نوع مباحث دقیقاً مشخص نیست. اما نقش ع.د در علوم انسانی تاکنون نقشی فرعی بوده است (دسترسی، جستوجو، تحلیل)، نه یک تغییر پارادایم در اندیشۀ کار ما یا موضوعاتی که مطالعه می‌کنیم. همه با این دیدگاه موافق نیستند و بسیاری ممکن است به‌شدت برضد من استدلال کنند. وقتی به نقطه‌ای برسیم که دانشمند یکی از حوزه‌های علوم انسانی احساس می‌کند مجبور است از یک پروژۀ دیجیتال در بررسی ادبیات آن رشته استفاده کند، آن‌گاه ع.د را چیزی بیشتر از یک سیستم‌عامل یا ابزار خواهیم دید. چنین‌چیزی، به‌جز چند مورد بسیار محدود، هنوز اتفاق نیفتاده است.
پی‌نوشت‌ها:
. Johanna Drucker
. علوم انسانی دیجیتال
. repository building
. Virtual Restoration
. Analytic Imaging
. Critical Media Studies
. multi-spectral
. distant readingنظریۀ فرنکو مورتی درباب مطالعات ادبی
. metadata
. Perseus digital library
. Old Bailey
. Dolley Madison
. Digital Archive of Chaco Canyon
. Micropaleontology
. Visual epistemology
. Remediated production of data visualizations
. Interface
. DH 101 course book
. Anne Burdick
. Peter Lunenf
. Todd Presner
. Jeffrey Schnapp
. Digital_Humanities
. Digital_humanities
. John Unsworth
. Susan Schreibman
. Ray Siemens
. Matt Gold
رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال (Digital humanities) که با نام «محاسبات علوم انسانی» نیز شناخته می‌شود، از روش‌های دیجیتال برای تعمیق بیشتر در موضوع‌های علوم انسانی مانند تاریخ و ادبیات و هنر استفاده می‌کند. علوم انسانی دیجیتال رشته‌ای میان‌رشته‌ای و مناسب کسانی است که در زمینه‌های علوم انسانی، هنر، محاسبات یا فناوری اطلاعات تحصیل کرده‌اند.
رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال دانشجویان را برای جمع‌آوری و تجزیهوتحلیل و تجسم‌بخشیدن به داده‌های علوم انسانی و پردازش اطلاعات دیجیتال آماده می‌کند تا مباحث علوم انسانی را به روشی نوین بتوانند مطالعه کنند. فارغ‌التحصیلان رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال در مشاغل پژوهشی و مشاغل متمرکز بر داده‌ها می‌توانند مشغول کار شوند. در این مقاله، دربارۀ رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال بیشتر سخن خواهیم گفت.
علوم انسانی دیجیتال چیست؟
علوم انسانی دیجیتال رشته‌ای است که تلاقی بین فناوری‌های دیجیتال و فرهنگ و جنبه‌های مختلف جامعۀ بشری را مطالعه می‌کند. این رشته موضوع‌های مهمی مانند تاریخ، فلسفه، ادبیات و زبان‌های مدرن را شامل می‌شود و به‌عنوان رشته‌ای جدید و نوپا قصد دارد زمینه‌های جدیدی برای پژوهش در موضوع‌های یادشده به‌وجود آورد و پرسش‌های مرسوم را به روشی دیگر پاسخ دهد. تحصیل رشته علوم انسانی دیجیتال برای دانشجویان به‌منزلۀ فرصتی است که فرهنگ و زبان و تاریخ را از دریچۀ دیجیتال یا با مهارتهای رایانه‌ای به‌منظور تجزیهوتحلیل داده‌های علوم انسانی بررسی کنند. اگرچه رشته علوم انسانی دیجیتال در همۀ دانشگاه‌ها ارائه نشده، در سال‌های اخیر این رشته کم‌کم محبوب شده است و در مقاطع گوناگون تحصیلی تدریس می‌شود.
مقاطع تحصیلی علوم انسانی دیجیتال
همان‌طور‌که گفتیم، رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال ترکیبی از جنبه‌هایی از علوم انسانی و محاسبات است. برخی از دانشگاه‌های اروپا این رشته را در مقطع کارشناسی ارائه می‌دهند؛ ولی در تعداد کمی از آنها، این رشته به زبان انگلیسی تدریس می‌شود. معمولاً این رشته در مقطع کارشناسی ارشد یا به‌عنوان دوره‌ای پس از کارشناسی ارائه می‌شود. متقاضیان دارای مدرک کارشناسی در رشته‌های هنر و علوم انسانی و کامپیوتر در دورۀ کارشناسی ارشد رشته علوم انسانی دیجیتال می‌توانند به‌راحتی تحصیل کنند. گفتنی است به‌دلیل دیجیتالی‌بودن این رشته، به‌تازگی دوره‌های آموزش آنلاین آن نیز راه‌اندازی شده است. هر دورۀ علوم انسانی دیجیتال با‌توجه‌به کشور و دانشگاه مدنظر منحصربهفرد است؛ اما برخی از دروس در دانشگاه‌های مختلف حتماً ارائه می‌شوند.
دروس مشترک رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال عبارت‌اند از: برنامه‌نویسی برای علوم انسانی (دوره‌های پایتون و یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی آماری) و جمع‌آوری و تجزیهوتحلیل داده‌ها و مقدمات علوم انسانی (شامل موضوع‌های مختلف علوم انسانی به‌ویژه برای دانشجویان دارای تحصیلات فنی). برخی از دانشگاه‌ها محل کار مشخصی مانند موزه و کتابخانه را نیز در‌اختیار دانشجویان علوم انسانی دیجیتال قرار می‌دهند. ناگفته نماند در انتهای دوره، دانشجویان پایان‌نامه‌ای دَه تا دوازده‌هزار واژه‌ای دربارۀ موضوع انتخابی‌شان باید ارائه دهند و از آن دفاع کنند.
درصورت تمایل به تحصیل در رشته علوم انسانی دیجیتال در اروپا، می‌توانید با ما تماس بگیرید یا فرم مشاورۀ رایگان را تکمیل کنید تا مشاوران ما شما را راهنمایی کنند.
دانشگاه‌های ارائهدهندۀ علوم انسانی دیجیتال
رشته علوم انسانی دیجیتال هنوز فراگیر نشده است و بیشتر دانشگاه‌های اروپا آن را ارائه می‌دهند. ازجمله دانشگاه‌های اروپایی ارائهدهندۀ رشته علوم انسانی دیجیتال عبارت‌اند از: دانشگاه فوسکاری ونیز ایتالیا (رشته علوم انسانی دیجیتال و عمومی)، دانشگاه بولونیا ایتالیا (رشته علوم انسانی دیجیتال و دانش دیجیتال)، دانشگاه بارسلونا اسپانیا (رشته علوم انسانی دیجیتال)، دانشگاه UBFC فرانسه (رشته کتاب‌های کم‌یاب و علوم انسانی دیجیتال)، دانشگاه ماستریخت هلند (رشته فرهنگ‌های دیجیتال)، دانشگاه لینیوس سوئد (رشته علوم انسانی دیجیتال)، دانشگاه UHI اسکاتلند (رشته تربیت دیجیتال)، دانشگاه لوزان سوئیس (رشته علوم انسانی دیجیتال) و دانشگاه هلسینکی فنلاند (رشته تنوع زبانی و علوم انسانی دیجیتال).
منابع:
https://www.study.eu/article/study-digital-humanities
Masters Programs in Digital Humanities in Europe 2021
مقدمه
علوم انسانی دیجیتال به شکل‌های جدیدی از فعالیت‌های تحقیقاتی و دانشگاهی اطلاق می‌شود که به دنبال پژوهش، تدریس و انتشار فعالیت‌های مشترک بین‌رشته‌ای و مبتنی بر رایانه است. علوم انسانی دیجیتال چیزی فراتر از رواج ابزار رایانه‌ای و اینترنت است، دیجیتالی شدن مقالات، کتاب‌ها و متون علوم انسانی به معنای علوم انسانی دیجیتال نیست.
علوم انسانی دیجیتال شامل استفادۀ سیستماتیک منابع دیجیتال در علوم انسانی و همچنین بازتاب در کاربرد آن‌هاست. علوم انسانی دیجیتال، ابزار و متدهای دیجیتالی را ارائه می‌دهدکه برای تولید و نشر دانش مورد استفاده قرار می‌گیرند و منابع علوم انسانی صرفا دیگر فقط کلمات چاپ شده نیستند.
با تولید و استفاده از برنامه‌های کاربردی و تکنیک‌های جدید، در علوم انسانی نوع جدیدی از آموزش و پژوهش ممکن شده است.
این رشته در حال حاضر با گسترۀ عظیمی از متدها احاطه شده است. مانند سه بعدی سازی آثار تاریخی، تولد مقالات و رسانه‌هایی که فقط به صورت دیجیتال تولید می‌شوند، تحلیل داده (Data analysis)، ضبط داده (Data capture)، ساختارسازی داده (Structuring)
از جمله ابزار این رشته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
Hypertext, hypermedia, visualization ((بصری سازی, information retrieval, data mining (داده کاوی), statistic, text mining (متن کاوی), digital mapping, research tools (ابزار جستوجو)
در ادامه به معرفی برخی از ابزارهای علوم انسانی دیجیتال در رشته‌های مختلف پرداخته شده است.
تاریخ دیجیتالی
این رشته در برگیرندۀ گسترۀ وسیعی از اطلاعات و امکانات و ابزار است که برخی از کاربردهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
امکان پژوهش موضوعی در حجم عظیمی از منابع و آرشیوها
داده‌کاوی و ساخت ماشین‌های یادگیرنده از طریق داده‌های تاریخی
استفاده از ابزارها و تکنولوژی‌های جغرافیایی و فضایی برای درک تعامل محیطی و مردمی
مدل‌سازی سه بعدی فضاها و ساختمان‌های تاریخی و ...
در لینک برخی از پروژه‌های صورت گرفته در خارج از کشور را ملاحظه می‌فرمایید:
1. سایت Histography، درواقع یک جدول زمانی است که حوادث 14 میلیون سال را نشان می‌دهد (از ابتدا تا سال 2015)، این سایت وقایع مختلف را از سایت Wikipedia به صورت اتوماتیک دریافت کرده و خود را به روزرسانی می‌کند. کاربران می‌توانند تاریخ را بر اساس دسته‌بندی‌های مختلف از جمله: ادبیات، جنگ‌ها، موسیقی، شورش‌ها و ... در این جدول زمانی مشاهده کنند.
http://histography.io/
2. پروژه Repulic of letters توسط دانشگاه استنفورد و با همکاری دانشگاه آکسفورد و دیگر موسسات، راه‌اندازی شده است. این سایت، یک سایت بصری سازی پویای تاریخی است که کاربران می‌توانند در آن مکاشفه و جستوجو کنند. به این منظور ابتدا مراحل آماده‌سازی اولیه داده‌های مورد مطالعه صورت گرفته است و بصری سازی شدهاند، سپس امکان بررسی فرضیه‌ها و پاسخ به سوالات پژوهشگران تا حدی فراهم آماده است.
http://republicofletters.stanford.edu/
3.Digital Scholarship Lab، ارائهدهندۀ پروژه‌های خلاقانۀ علوم انسانی دیجیتال است که برای پژوهش و تدریس در دانشگاه ریچموند و دیگر جاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله پروژه‌های انجام شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
http://dsl.richmond.edu
الف) American Panorama: اطلسی است برای نشان دادن تاریخ آمریکا در قرن 21 که شامل نقشه‌های مختلف مانند جمعیت متولد شدگان خارجی (به تفکیک کشورهای مختلف و امکان گزارش‌گیری و نمایش گزارشات روی نقشه)، نقشه کانال‌های مختلف در سال‌های 1860-1820 (با امکان گزارش‌گیری‌های مختلف، از جمله مواد سازنده کانال، نوع و میزان کالاهای جا به جا شده از طریق این کانال و ...)و دیگر نقشه‌ها و داده‌هاست.
http://dsl.richmond.edu/panorama
ب) Hidden Pattern of Civil War: این پروژه، اطلاعات و داده‌های مربوط به بحران‌ها، برده‌داری و موارد مرتبط دیگر در دوران جنگ داخلی با تاکید بر ریچموند و ویرجینیارا جمع‌آوری کرده و به صورت نقشه و متن اراءه داده است و از ابزار دیجیتال برای ارائه الگوهایی بصری برای سهولت تحقیق و بررسی استفاده کرده است که باعث ظهور جلوه‌های مختلف از این دورۀ دراماتیک در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و نظامی گشته است. به عنوام مثال بازارهای برده‌فروشی را با نقشه نشان می‌دهند و یا نقشه‌هایی برای نشان دادن ازدواج، برده‌داری و یا رهایی در زمان جنگ داخلی طراحی نموده‌اند.
http://dsl.richmond.edu/richmond3d/
زبانشناسی رایانشی و ادبیات الکترونیکی (دیجیتالی)
زبانشناسی رایانشی حوزه‌ای میان رشته‌ای است که می‌کوشد با بهره‌گیری از روش‌های آماری و قاعده‌بنیاد، به مدل‌سازی زبان طبیعی بپردازد. به شکل سنتی امر زبانشناسی رایانشی توسط دانشمندان کامپیوتری صورت می‌گرفت که در حوزه پردازش یک زبان خاص توسط کامپیوتر تخصص لازم را کسب کرده بوند. امروزه زبان‌شناسان رایانشی به عنوان اعضای گروه‌های میان رشته‌ای به فعالیت می‌پردازند که اعضای این تیم‌ها می‌توانند شامل زبان‌شناسان (به شکل خاص در زمینه زبانشناسی همگانی تخصص دارند)، کارشناسان زبان (افرادی با پیش زمینه و تا حدی دارای مهارتهای عملی مرتبط با پروژه مورد نظر)، و دانشمندان علم کامپیوتر باشند.
ادبیات دیجیتالی بر خلاف تصور، ادبیات کاغذی نیست که به صورت دیجیتال بازنشر می‌شود بلکه به صورت دیجیتال متولد شده است و هدف آن است که از روی کامپیوتر مطالعه شود و از ظرفیت‌های کامپیوتری بهره‌مند گردد. انواع مختلفی از ادبیات دیجیتالی وجود دارد. از جمله آنها hypertext، انیمیشن‌های کامپیوتری، ادبیات تصویری دیجیتالی، ادبیات آزمایشی ویدئویی و انواع ادبیاتی است که از طبیعت قابل برنامه‌ریزی کامپیوتر بهره می‌برند و به وسیله کامپیوتر آثاری پویا و متقابل تولید می‌کنند و یا با رویکردی ترکیبیاتی یا تولیدی، انواع متن‌ها و ادبیات صوتی را به وجود می‌آورند، همینطور آنهایی که با بهره بردن ازبلاگها و شکل‌های دیگری از ارتباطات شبکه‌ای، انجمن‌های نوشتار جمعی و نشریههایی را راه‌اندازی می‌کنند.
با ابزارهای علوم انسانی دیجیتال می‌توان مسائل مختلف و تغییرات فرهنگی را با استفاده از «بیگ دیتا» سنجید و با دورخوانی به جای خوانش دقیق یک متن، می‌توان سنجید که نوشته‌ها بر چه واژگانی تأکید دارند و این واژگان چه جریان‌هایی را نشان می‌دهند. در واقع با تحلیل پیکره‌های دیجیتالی می‌توانیم فرهنگ و روحیات غالب یک پدیده یا دوران را از نظر آماری و علمی بررسی کنیم.
لینک برخی از نمونه‌ها را ملاحظه می‌نمایید:
1. Poem Viewer، یک ابزار تحت وب آزمایشگاهی است که تحت نظارت دانشگاه اکسفورد تهیه شده و در حال حاضر در حال تکمیل شدن است، شعرهای موجود در پایگاه داده این سایت توسط نمودارها، رنگ‌ها و علائم مختلف بصری سازی شدهاند و امکاناتی برای افزودن شعر به پایگاه داده این سایت وجود دارد.
http://ovii.oerc.ox.ac.uk/PoemVis/index.html
2. پایگاه داده‌های زبان فارسی به منظور ایجاد مجموعه‌ای بزرگ از پیکره‌های گوناگون زبان فارسی امروز طراحی شده است و در آن متن‌های برگزیده ادبی، علمی، هنری، سیاسی و مانند اینها از گونه‌های نوشتاری و گفتاری فارسی وجود دارد. این سامانه امکان جستجوی واژه‌ها، ترکیب‌ها، باهمایی‌ها و بررسی بسامد آنها را به همراه گزارش‌های آماری متنوعی از متون فراهم می‌کند. افزون بر اصل متن‌ها و واژه‌های به کاررفته در آنها، معنی، مقوله دستوری، آوانگاشت و ریشه یا (بنواژه) بسیاری از واژه‌ها نیز در پایگاه وجود دارد.
http://pldb.ihcs.ac.ir/
3. ALCIDE ابزاری است تحت وب، برای تحلیل زبان و مطالب در محیط دیجیتالی که جهت کمک به پژوهش‌های علوم انسانی در تحلیل داده‌های ادبیاتی و یا تاریخی در حجم بالا.
گزارش‌هایی که می‌توان از این ابزار دریافت کرد، بسامد کلمات کلیدی، جغرافیای مطلب، بسامد اشخاص نام برده در متن، جستوجو در کل متن، جدول زمانی متون و ... می‌باشد.
http://celct.fbk.eu:8080/Alcide_Demo/
4. این پروژه مجموعه‌ای بسیار کامل از اختصارات را درخود جای داده است و در واقع پلتفرمی برای آموزش الکترونیکی در دانشگاه زوریخ می‌باشد، طراحی منحصر به فرد این برنامه، جستوجوی اختصارات را هم از طریق متنی و هم از طریق عکی برای کارکترهایی که قابل خواندن و تشخیص نیستند مهیا می‌کند.
http://www.adfontes.uzh.ch/5231.php
علوم قرآنی و اسلامی دیجیتال
اشاعه فرهنگ غنی اسلام، تسهیل دستیابی به منابع و متون اصیل دینی و نیز سرعت بخشیدن به امر کاوش و پژوهش در حوزه علوم اسلامی با بهره گیری از فناوری اطلاعات و به کارگیری امکانات رایانه‌ای از اهداف این رشته می‌باشد.
1. این سایت ارائه دهندۀ نفل قول‌های کتاب مقدس با استفاده از ابزارهای مختلف و امکانات گوناگون است. از جمله این ابزارها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
جست‌و جو در کتاب مقدس بر اساس شاخص‌های مختلف
کتابخانه:
1. این سایت کتابخانۀ دیجیتالی است که متن‌های لاتین قدیمی را شامل می‌شود که برای مقایسۀ زبانی در دوران قدیم بسیار کارآمد می‌باشد. امکان جستوجوی تمام و یا قسمتی از متن، اطلاعات و یا نویسنده را داراست.
http://www.digiliblt.uniupo.it/index.php
2. این اپلیکشن به بیش از 500 کتابخانه در جهان وصل است که هر یک از آنان شامل نسخه‌های خطی قرون وسطی دیجیتال است که می‌توان به صورت رایگان از آنها استفاده کرد. این اپلیکشن دسترسی به این منابع را تسهیل کرده و آنها را ترویج می‌دهد.
http://digitizedmedievalmanuscripts.org/app/
برخی از ابزار دیجیتال مناسب پژوهش‌های مختلف
نرم افزارهای کیفی:Nvivo, Atlas.ti, Maxqda, Qualtrics
نرم‌افزارهای کمی: Spss, Stata, GNU PSPP, R and R Studio
ابزار کتابشناختی: Zotero, EndNote, Mendeley, ReadCube
برخی از پایگاه‌های داده و بانک مقالات مربوط به علوم انسانی
پایگاه‌های داده در خارج از کشور
1. این کتابخانه و پایگاه اطلاعاتی به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که در راستای موضوعات مورد تحقیق خود، از هر موضوع و هر فرمتی را جستوجو کنند. وجود چکیده‌های حرفه‌ای و شاخص‌های مشخص و تکنولوژی‌های خلاقانه، جستوجو با دقت بالا و خروجی با کیفیت برتر را برای هر نوع پژوهشی مهیا می‌کند. این پایگاه داده برای هر کسی از دانش‌آموزان تا اساتید در رشته‌های متعدد مناسب می‌باشد.
http://www.proquest.com
2. EBSCO پایگاه داده تحقیقاتی، ژورنال الکترونیکی، اشتراک مجلات، کتاب‌های الکترونیکی و ارائهدهندۀ خدمات کتابخانه‌ای است و پیشرو در بالا بردن سطح کیفی مطالب با استفاده از تکنولوژی و پلتفرم‌های بصری است. این پایگاه مجهز به ابزار قدرتمند همه‌کاره برای جستوجو و تحقیق در تمام منابع کتابخانه‌ای می‌باشد. مطالب و ابزار تکنولوژی قدرتمند این پایگاه برای تحقیق در هر زمینه و هر سطحی مناسب است.
https://www.ebsco.com
3. EMERALD پایگاه داده، بانک مقالات، ناشر و بانک مجلاتی است که امکان جستوجو را با ابزاری سریع و قدرتمند فراهم می‌نماید.
http://www.emeraldinsight.com
علاوه بر این سازمان‌های دیگری را جز زیرمجموعه خود دارد مانند crossref، که خدمات تحقیق و توسعه و به اشتراک‌گذاری زیرساخت‌های مناسب برای جوامع علمی را ارائه می‌دهند. بر اساس ابرداده‌های (metadata) جمع‌آوری شده و استفاده از تکنولوژی‌های استاندارد وب، ابزار متن‌باز و سرویس‌هایی را برای کمک به ناشران عضو و حل مشکلات آنان و رسیدن به بهترین راه‌حل‌های ممکن تولید نموده‌اند. از جمله خدمات آنان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
الف. Cited-by: این سرویس مثل برعکس لینک دادن به منبع است، به این معنی که پژوهشگر می‌تواند افرادی که در مقاله و نشریات خود به مقاله و یا اثر آنها لینک داده است را پیدا کند.
https://www.crossref.org/services/cited-by
ب. Crossmark: این سرویس به خوانندگان امکان سریع و راحت دسترسی به محتویات به روز را می‌دهد به این معنی که آنان با یک کلیک می‌توانند آیا محتویات مطلب مورد نظر، به‌روز، تصحیح و یا حتی رد شده است یا خیر.
https://www.crossref.org/services/crossmark
ج. Metadata Delivery: ابرداده‌ها را به روشی معین برای این سرویس فرستاده، همه را با هم تجمیع کرده و برای استفاده موتورهای جستوجو، بانک‌های اطلاعاتی، پایگاه‌های داده‌ای و ... آماده می‌نماید.
https://www.crossref.org/services/metadata-delivery
4. jstor: این پایگاه امکان دسترسی برای مقالات آکادمیک،کتاب و دیگر منابع را در 75 رشته مختلف فراهم می‌کند.
این پایگاه به کشف طیف وسیعی از مطالب علمی توسط پلتفرم قدرتمند تحقیق و آموزش می‌کند.
https://www.jstor.org
از ویژگی‌های این پلتفروم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
امکان دسترسی در هر زمان
امکان دانلود متن کامل مطالب بدون هیچ‌گونه محدودیت
استفاده از ابزار جدید برای جست‌و جوی مطالب مرتبط*
دارای ویژگی‌های شخصی سازی و امکان ذخیره‌سازی مرحله به مرحله کار پژوهشگر
ارائه دهندۀ طرح کلی برای شروع یک مقاله و نحوۀ نوشتن و تهیه آن
امکان جستوجوی مطالب فایل آپلود شده توسط کاربر
Text Analyzer*: جست و جوی مقالات و کتاب‌ها برای پیداکردن مطلب مشابه از طریق آپلود فایل
https://www.jstor.org/analyze
5. Elsevier: یک شرکت جهانی تجزیه و تحلیل اطلاعات است که به موسساتت، حرفه‌ای‌ها در علوم پیشبردی و مراقبت‌های بهداشتی کمک می‌کند. در تمامی زمینه‌ها دارای مقالات و منابع مختلفاست ولی در زمینۀ علوم پزشکی و بهداشتی قوی‌تر می‌باشد.
پایگاه‌های داده در داخل کشور
پایگاه‌های خوب و قدرتمندی هم در داخل کشور، ارائهدهندۀ مقالات و منابع علمی هستند که در زیر به بعضی از آنها اشاره شده است:
1. پرتال جامع علوم انسانی: وجه تمایز پرتال جامع علوم انسانی با سایر پایگاه داده‌های مشابه، دسته بندی موضوعی داده‌های علمی در آن می‌باشد که در قالب بیش از 3200 موضوع، حوزه‌های مختلف علوم انسانی را شامل می‌شود. مزیت دیگر پرتال جامع علوم انسانی دسترسی آسان و رایگان مخاطبان به منابع پرتال جامع علوم انسانی می‌باشد.
http://www.ensani.ir
2. پایگاه مجلات تخصصی نور: پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)در مهرماه سال 1384 به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در راستای تسهیل و ترویج امر پژوهش و با هدف ایجاد بزرگ‌ترین بانک مجلات تخصصی علوم اسلامی و انسانی پایه ریزی گردید.
http://www.noormags.ir
3. پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی: همواره این پایگاه سعی نموده است که منابع علمی را با دو ویژگی "جامعیت و روزآمدی" به همراه سرویس‌ها و خدمات ویژه و کارآمد در جهت اشاعه فرهنگ تحقیق و پژوهش به صورت دسترسی آزاد (Open Access) در اختیار محققان و دانش‌پژوهان قرار دهد.
http://fa.projects.sid.ir
4. بانک اطلاعات نشریات کشور: هدف این پایگاه ایجاد مرجعی کامل و کارآمد از نشریات کشور در اینترنت، به منظور رفع نیاز محققین و علاقمندان و معرفی عناوین متنوع و بعضا مهجور نشریات و بسترسازی برای حضور موثر این رسانه دیرپا در صنعت نو پای اطلاع رسانی کشور است.
http://www.magiran.com
رابرت گریلی، 2018
ترجمه: الهام سروندی
قلمرو علوم انسانی دیجیتال می‌تواند گیج کننده باشد. ما با پروفسور کنستانس کروپتون، که کرسی تحقیقات در علوم انسانی دیجیتال دانشکده هنر کانادا برعهده‌ی ایشان است، نشستی داشتیم و از او خواستیم تا به ما در توضیح این قلمرو کمک کند.
علوم انسانی دیجیتال چیست؟
در علوم انسانی دیجیتالی، ما از کامپیوترها برای کمک به دانش علوم انسانی استفاده می‌کنیم. فناوری دیجیتال به ما این امکان را می‌دهد که سؤالاتی را بپرسیم و یا به آنها پاسخ دهیم که در نبود فناوری نمی‌توانستیم به آنها بپردازیم. به عنوان مثال یک فرد به تنهایی نمی‌تواند 5000 کتاب نوشته شده در قرن نوزدهم را بخواند، اما ما می‌توانیم از الگوریتم‌هایی برای جستجوی الگوها و گرایش‌ها استفاده کنیم تا به ما در درک بهتر جابجایی‌های فرهنگی و نوآوری‌های رخ داده در آن دوره کمک کنند.
ما همچنین می‌توانیم از تصویر سازی دیجیتالی برای نشان دادن ارتباط بین افراد استفاده کنیم که بیان آن به صورت نوشتاری دشوار خواهد بود. ما می‌توانیم نمایشگاه‌های دیجیتالی ایجاد کنیم که موارد نادر و غیرمعمول را بصورت آنلاین گرد هم آورند، و این شامل مواردی است که هرگز نمی‌توانستند در دنیای واقعی در کنار یکدیگر به نمایش درآیند.
چرا مطالعه‌ی علوم انسانی دیجیتال مهم است؟
تاریخ علوم انسانی نشان دهنده مقابله این علوم با سؤالات پیچیده‌ای است که زندگی روزمره ما را تشکیل می دهند، مانند چگونگی کاهش اثرات بیگانه هراسی یا نژادپرستی یا چگونگی تضمین یک دموکراسی شکوفا. مهم است که دیدگاه علوم انسانی درزمینه توسعه فناوری، هوش مصنوعی و رسانه‌ای ارائه شود، اما آوردن ابزارهای دیجیتالی برای پاسخ به سوالات علوم انسانی نیز مهم است. علوم انسانی - و هنرها به طور کلی، که شامل تاریخ، فلسفه، مطالعات ادبی، ارتباطات، هنرهای زیبا و موارد دیگر می‌شوند - به ما در درک تاریخ و چگونگی ایجاد تغییرات مؤثر کمک می‌کنند. استفاده از ابزارهای دیجیتالی برای تحقیقات علوم انسانی و استفاده از تحقیقات علوم انسانی برای توسعه دنیای دیجیتال بسیار موثر است.
پروفسور کروپتون و دانشجویانش برای کشف تاریخ یکی از ناهنجاریهای کانادا، نمودارهای شبکه پویا ایجاد کردند.
به دانشجویان علاقمند به علوم انسانی دیجیتال چه توصیه‌هایی می‌کنید؟
اگر می‌خواهید چیزهای جدیدی کشف کنید، این قلمرو بسیار خوب است. توصیه من به کسانی که درباره علوم دیجیتال کنجکاو هستند این است که هنگامی که مهارتهای تحقیق هنری و علوم انسانی شما را جلب می‌کند، تحمل خود را بالا ببرید و به سمت تکرار متمایل شوید . یک کلاس علوم انسانی دیجیتال (DH) بردارید، به کارگاه برید و به تیم تحقیقاتی استاد دانشگاهتان بپیوندید.
چرا دانشگاه اوتاوا یک مکان عالی برای کار در این زمینه است ؟
اینجا شهری شگفت انگیز است. دانشگاه اوتاوا پیشگام در این زمینه است - یکی از اولین آزمایشگاه‌های علوم انسانی دیجیتال در کانادا در این دانشگاه ایجاد شد. این دانشگاه انواع فعالیت‌های عالی علوم انسانی دیجیتال، از جمله یک دوره کوتاه در مقطع کارشناسی، تعدادی سخنرانی و کارگاه‌های آموزشی به میزبانی کتابخانه را دارا می باشد. اکثر دانشگاههایی که برنامه‌های علوم انسانی دیجیتالی را ارائه می‌دهند، آنها را فقط به دانشجویان مقطع ارشد و دکتری اختصاص داده اند، اما دانشگاه اوتاوا این فرصت را به شما می‌دهد که موضوع را در سطح کارشناسی نیز مطالعه کنید. علاوه بر این، اوتاوا میزبان و خانه همه انواع مؤسسات و رویدادهایی است که فرصت‌های بسیار خوبی را برای دانش آموزان برای انجام کارهای دیجیتالی مربوط به علوم انسانی ارائه می‌دهند. از جمله این فعالیتها شامل کتابخانه و بایگانی کانادا، موزه علوم و فناوری کانادا، تیم‌های استارتاپی و موارد دیگر است. همه انواع هم افزایی عالی علوم انسانی دیجیتال در اینجا وجود دارد.
پروفسور کروپتون معتقد است که علوم انسانی دیجیتال می‌توانند به ما در درک گذشته کمک کند تا به طور مؤثر حال را تغییر داده و در نتیجه آینده بهتری ایجاد کنیم
| کشور | دانشگاه | رشته |
| Finland | Helsinki | Linguistic Diversity and Digital Humanities |
| United Kingdom | King's College London - Faculty of Arts & Humanities | Digital Humanities |
| Växjö, Sweden | Linnaeus University | Arts in Digital Humanities |
| Bologna, Italy | University of Bologna | Digital Humanities and Digital Knowledge (DHDK) |
| Pavia and Milan, Italy | University of Pavia | Human-centered Artificial Intelligence |
| Leuven, Belgium | KU Leuven | Digital Humanities |
| Daliburgh, United Kingdom | University of the Highlands and Islands | Digital Pedagogy |
| Venice, Italy | Ca' Foscari University of Venice | Digital and Public Humanities |
| Jönköping, Sweden | Jönköping University | Learning, Digitalization, and Sustainability |
| Helsinki, Finland | University of Helsinki | Linguistic Diversity and Digital Humanities |
| Växjö, Sweden | Linnaeus University | Digital Humanities |
| Lausanne, Switzerland | University of Lausanne Faculty of Arts | Digital Humanities |
| Lausanne, Switzerland | University of Lausanne Faculty of Theology and Religious Studies | Digital Humanities |
In the Master's Program in Linguistic Diversity and Digital Humanities (LingDig), you get an understanding of the nature and diversity of human language and the theoretical and digital tools for working with language and speech. You may also focus on digital methods in other fields within humanities or on human cognition and artificial intelligence. The Program offers five fields of specialization: Cognitive Science, Digital Humanities, General Linguistics, Language Technology and Phonetics.
Our course in Digital Humanities brings digital theory and practice to the study of human culture: from history, English and music to museums, digital publishing and more. Digital technology provides many new opportunities and challenges to those working with textual, visual or multimedia content. Using critical theory, case studies and hands-on project-based exercises, our course studies the history and current state of digital knowledge production, exploring theoretical and practical challenges in modelling, curating, analysing and interpreting digital representations of human culture in all its forms, past and present.
Are you interested in cultural heritage as well as digitalization? Digital humanity is an interdisciplinary field of study that represents a bridge between the arts and humanities to information technology. It further stretches beyond academia, mainly through collaboration with the cultural heritage sector.
The international degree program in Digital Humanities and Digital Knowledge (DHDK) offers a cross-disciplinary curriculum designed to foster close connections between humanities and the sciences of representation and processing of information and knowledge.
Joint Master’s Degree in Human-centered Artificial Intelligence (Joint Degree) is offered by the University of Milan, the University of Milan-Bicocca, and the University of Pavia. The Application Period starts from 27 March until 31 October 2023.
Digital Humanities is a young field of research, focused on the use of computational techniques to support research in the Humanities, Social and Behavioral Sciences. One of the key drivers of the field is the recent availability of large digital repositories within many areas of the Humanities, Social and Behavioral Sciences. These repositories offer the prospect of applying computational visualization, querying, and analysis techniques, leading to the discovery of new knowledge and insights. The field also applies new digital techniques to enhance approaches, processes, skills, and methods developed and applied in the Humanities, Social and Behavioral Sciences. This includes the use of digital techniques in instructional sciences, the use of digital games in social sciences, or the use of digital techniques in online publishing.
This MEd Digital Pedagogy course is designed to support the professional development of individuals working in education and training at either tertiary or higher education levels, specifically in the contemporary digital environment. The intention is to strengthen and enhance participants' understanding of digital educational issues, whilst raising their professional profiles.
This innovative master’s degree in Digital and Public Humanities offers you a multidisciplinary study program focused on knowledge integration and the development of the advanced transversal skills required for the exploitation of the interconnections between the humanities and computer science.
Are you interested in digitalization transformations in society and sustainable learning and communication? Do you want to be a frontline change agent in the design of current and future education? This program is based on frontline research in digitalization and education. In close collaboration with society, you will apply research to diverse educational settings, where the analytical focus will be on sustainable and ethically defendable learning designs. The programme works at the intersection of media, communication, and language from the perspectives of social sciences, the humanities as well as science, technology, engineering, and mathematics (STEM) education. The area covers how digitalization processes can be implemented in sustainable and responsible ways.
In the Master's Programme in Linguistic Diversity and Digital Humanities (Previously: Linguistic Diversity in the Digital Age), you may deepen your understanding of the nature and diversity of human language and the theoretical and digital tools for working with language and speech.
Digital humanities is an inter-disciplinary field of study that represents a bridge between the arts and humanities and information technology. It further stretches beyond academia, mainly through collaboration with the cultural heritage sector. This two-year master Program in digital humanities is suitable for individuals who want to work with technology to devise creative solutions in a range of humanities application areas at cultural heritage institutions, public agencies, international organizations and private companies. The program aims to build a general ability to understand and apply digital methods as well as create applications and practical solutions in working places, resorting to interdisciplinary approaches and cross-sectoral collaboration. This Program in digital humanities is closely linked to the research at Linnaeus University, its Digital Humanities Initiative as well as the institute, connected to a large number of international universities through the iSchools organization.
Digital Humanities is a young field of research, focused on the use of computational methods in the Humanities, Social and Behavioural Sciences. This includes the use of digital analysis and visualisation techniques in e.g. (art) history, languages, instructional sciences, the use of digital games in social sciences or the use of digital technologies in the sector of museums, archives and libraries.
Are you interested in digitalization transformations in society and sustainable learning and communication? Do you want to be a frontline change agent in the design of current and future education? This program is based on frontline research in digitalization and education. In close collaboration with society, you will apply research to diverse educational settings, where the analytical focus will be on sustainable and ethically defendable learning designs. The programme works at the intersection of media, communication, and language from the perspectives of social sciences, the humanities as well as science, technology, engineering, and mathematics (STEM) education. The area covers how digitalization processes can be implemented in sustainable and responsible ways.
This 120-credit Master course offered jointly in the Faculty of Letters, the Faculty of Social and Political Sciences and the Faculty of Theology and Religious Sciences offers, from an interdisciplinary perspective, theoretical and methodological knowledge aimed at building an informed perspective. and criticism of the uses of digital technologies and related discourses, as well as computer skills adapted to the needs of the human and social sciences. The knowledge and know-how acquired during this training integrate a reflection on the challenges of digital cultures into a disciplinary course.
This 120-credit Master’s course, offered jointly by the Faculty of Arts, Faculty of Social and Political Sciences, and Faculty of Theology and Sciences of Religions, offers an interdisciplinary approach to theoretical and methodological
Специальность «Информационный менеджмент»: описание дисциплины, требования к профессии | ВШБИ
24 بهترین درجه‌های کارشناسی ارشد که در علوم انسانی دیجیتال 2024
رشته تحصیلی علوم انسانی دیجیتال | مقاطع تحصیلی و دانشگاه‌های اروپایی ارائه‌دهنده | سیم آخر
15 Best Master Degrees in Digital Humanities in Europe for 2024
Специальность «Информационный менеджмент»: описание дисциплины, требования к профессии | ВШБИ
