مجوز نرم افزار یک ابزار قانونی (معمولاً از طریق قانون قرارداد، با یا بدون مواد چاپی) است که بر استفاده یا توزیع مجدد نرم افزار حاکم است. بر اساس قانون کپی رایت ایالات متحده، همه نرم‌افزارها در هر دو شکل کد منبع و کد شیء دارای حق نسخه‌برداری هستند، مگر اینکه آن نرم‌افزار توسط دولت ایالات متحده توسعه داده شده باشد، که در این صورت نمی‌تواند دارای حق چاپ باشد. نویسندگان نرم‌افزارهای دارای حق چاپ می‌توانند نرم‌افزار خود را به مالکیت عمومی اهدا کنند که در این صورت نیز مشمول حق چاپ نمی‌شود و در نتیجه نمی‌توان مجوز دریافت کرد.
یک مجوز نرم‌افزار معمولی به دارنده مجوز، معمولاً یک کاربر نهایی، اجازه استفاده از یک یا چند نسخه از نرم‌افزار را به روش‌هایی می‌دهد که در غیر این صورت، چنین استفاده‌ای به طور بالقوه نقض حق نسخه‌برداری از حقوق انحصاری مالک نرم‌افزار تحت حق چاپ است.
نسخه دوم GNU General Public License طی پانزده سال استفاده توانسته است به موفقیتی فراتر از مرزهای انتظار دست یابد. با روحیه همکاری و اعتمادی که این مجوز پدید آورد، جامعه جهانی کاربران وسازندگان توانستند گستره فوق‌العاده‌ای از نرم‌افزارهای رایگان را انتشار دهند. اصل بنیادین احترام به حقوق کاربران در همکاری‌ها کم‌کم از حیطه نرم‌افزار فراتر رفته و کوشش‌های خلاقانه و علمی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
موفقیت GPL بیشتر به خاطر اصل اساسی طراحی آن است: پاسداری از آزادی کاربران در تلاش‌های فردی یا جمعی برای ساخت نرم‌افزار مورد نظر. برای آن که GPL را به آینده ببریم، باید از طریق فرصت‌ها و مخاطراتی که در فناوری‌ها و دیگر حیطه‌های قانونی عصرمان موجودند، چنان این مجوز را بهینه سازیم که اصل اساسی مذکور محفوظ بماند.
مکانیسم قانونی هسته GPL بر مبنای copyleft به معنای عدم پایبندی به کپی‌رایت (Copywrite) است که ملزم می‌کند نسخه‌های تغییریافته نرم‌افزارهای تحت GPL نیز باید تحت همین مجوز عرضه شوند. حتی امروزه هم مانند سال ۱۹۹۱، کپی‌لفت جزیی اساسی است که از محدود کردن مشترکات نرم‌افزارهای رایگان جلوگیری می‌کند. اما محیط امروزین متنوع‌تر و پیچیده‌تر شده است. بنابراین کارایی کامل یک کپی‌لفت مستلزم اقدامات و پیشگیری‌های قانونی بیشتری است. البته انجام چنین اقداماتی تحت تاثیر موفقیت دیگری است: رویکرد جهانی به اصول نرم‌افزارهای آزاد. امید و پیش‌بینی ما بر آن است که توزیع‌کنندگان نسخه سوم GPL از تمام نقاط جهان و شامل تمام سازندگان، توزیع کنندگان و دیگر حوزه‌های کاربری باشند.
در تمام سال‌هایی که مشغول کار روی بازبینی GNU GPL فعلی بودیم، پاسدار آزادی‌ها و حقوق مسلم کاربران نرم‌افزارهای رایگان نیز بودیم. همچنین همه کوشش خود را برای جلوگیری از پیامدهایی به خرج دادیم که به‌طور غیرعمدی به این آزادی‌ها لطمه می‌زنند. تا زمانی که مطمین هستیم پیش‌نویس ما (در صورت قبول) هیچ‌گونه پیامد پیش‌بینی‌نشده‌ای به زیان آزادی ندارد، می‌توانیم مطمین باشیم که اوضاع تغییری نخواهد کرد.
حصول اطمینان از این موضوع، یکی از نقاط مهم در نظرات عمومی است. برای روشن‌کردن این اصل نیز باید کارکرد نرم‌افزاری را در نظر گرفت که برای استفاده عمومی در سرورهای شبکه طراحی شده است. با وجود نیازها و نگرانی‌هایی که در این بخش وجود دارد و نیز گروه‌های مختلفی که در برابر یکدیگر مواضع ناهمگون و کاملا مستحکمی اتخاذ کرده‌اند، ما تصمیم گرفته‌ایم از افزودن بند الزامات استفاده عمومی برای نسخه‌های تغییریافته در خود GPL صرف‌نظر کنیم. در عوض شرایط لازم برای مجوزهای متعددی را فراهم کرده‌ایم که از طریق یک دیدگاه پیشرفته نیز با GPL سازگاری دارند. بنابراین به توسعه‌دهندگان اختصاصی یک محدوده عمل دادیم تا در میان شرایط لازم برای استفاده عمومی از کدهای خود حق انتخاب نیز داشته باشند. از روی عمد از هرگونه کوششی که منجر به جدایی سازندگان و کاربران نرم‌افزارهای رایگان از یکدیگر گردد، اجتناب نموده‌ایم.
اگرچه فناوری کامپیوتر از سال ۱۹۹۱ تاکنون تغییرات بسیاری داشته است، اما این تغییرات آن قدر اصولی نبوده که ما را به بازبینی GPL وادار نمایند. البته نگرانی‌های مربوط به GPL منحصر به فناوری نیست، بلکه بخش عمده آن به خاطر صیانت از آزادی‌های کاربران است. مسلما پیشرفت‌های فناوری طی پانزده سال گذشته با وجود آن که آزادی‌های جدید و بسیاری را فراهم کرده، تهدیدهای جدیدی را نیز متوجه آزادی‌های ما کرده است. البته تغییرات اساسی چندانی در فناوری کامپیوتر رخ نداده که ما را ناگزیر به تغییر در مجوزهای خود کند.
اما آن‌چه چالش‌های اصولی را در برابر جامعه نرم‌افزارهای رایگان مطرح می‌کند، در واقع تغییر در قانون است نه تغییر در فناوری کامپیوتر.
مهم‌ترین این تغییرات استفاده نا‌آگاهانه و گاهی مغرضانه از قانون ثبت انحصاری امتیازنامه نرم‌افزار (Patent) بوده است. این امتیازنامه‌های نرم‌افزاری تهدیدی برای هرگونه پروژه نرم‌افزاری رایگان و حتی نرم‌افزارهای اختصاصی و یا سفارشی محسوب می‌شوند. چنانچه امتیازنامه نرم‌افزاری به دست فردی بیفتد که هیچ‌گونه وابستگی و تعلق خاطری به برنامه ندارد، ممکن است برنامه مذکور آسیب ببیند و یا حتی نابود شود.
ما در زمره معدود کسانی بودیم که در سال ۱۹۹۱ به اهمیت مشکل امتیازنامه نرم‌افزاری پی بردیم. البته در آن زمان به نظر می‌رسید این مشکل تنها گریبانگیر یک کشور خواهد شد؛ یعنی ایالات متحده. اما امروزه اوضاع بسیار متفاوت است و دیگر کشورها با تبعیت از ایالات متحده برای نرم‌افزارها نیز دست کم چند گروه امتیازنامه یا گواهی ثبت صادر کرده‌اند. این تغییر موضع جهانی در قانون ثبت انحصاری امتیازنامه نرم‌افزاری سبب آسیب‌ها و ناعدالتی‌های گسترده‌ای شده است.
در سال ۱۹۹۱ نسخه دوم GPL یگانه سدی بود که به دفاع در برابر مشکل قانون ثبت انحصاری امتیازنامه نرم‌افزاری برخاست و با تصریح این موضوع در بخش هفت خود، به بررسی ابعاد این مشکل پرداخت. اما کار به جایی رسید که اواخر دهه ۱۹۹۰ مفسران به خاطر کم کاری در مناقشه امتیازنامه‌ها از GPL انتقاد می‌کردند. امتیازنامه خود یک برنامه نمی‌تواند از آن در برابر تهدید قوانین ثبت انحصاری امتیازنامه نرم‌افزاری محافظت به عمل آورد. تنها راهکار واقعی برای مشکل قوانین ثبت انحصاری امتیازنامه نرم‌افزاری، از میان بردن آن‌هاست. ما می‌توانیم در برابر این تهدیدها محافظت‌های لازم را به عمل آوریم. این کار با همراهی برخی شرکای ما در توسعه برنامه برای استفاده از امتیازنامه در برابر دیگران انجام می‌گیرد.
بر خلاف نسخه دوم GPL که بیشتر بر مجوزی ضمنی و مجازی تکیه داشت، نسخه سوم برای پوشش‌دهی هر گونه حقوق انحصاری که برنامه‌سازان ایجاد می‌کنند، یک مجوز صریح تهیه نموده است.
به علا‌وه نسخه سوم در قالب طرحی محدود نیز به مقابله امتیازنامه‌ای با کسانی می‌پردازد که به تخاصم و دشمنی برخاسته‌اند. پیش‌نویس ما از نسخه سوم این حقیقت را آشکار می‌سازد که ما در مجوز خود به خاطر وجود اشکال گسترده مقابله به‌مثل، از ابراز همبستگی خود با دیگر اعضای جامعه نرم‌افزاری رایگان خودداری کرده‌ایم. به نظر ما، نظریه‌پردازان مقابله به‌مثل امتیازنامه‌ای برای (Patent Retaliation) نفی دسترسی به نرم‌افزارهای رایگان زیاده‌روی کرده‌اند.
در این زمینه ما تصمیم گرفتیم غیر از مواردی که حفظ آزادی نیاز به مبارزه دارد، از رهنمودهای عمومی خود در مورد محدودیت آزادی پیروی کنیم. ضمنا از این پس تنها مجوزهایی صادر خواهند شد که پیش‌بینی‌های لازم برای تکمیل آن‌ها مثبت باشد.
فناوری‌هایی که حقوق سنتی کاربران را در کارهای مشمول قانون کپی رایت محدود می‌نمایند، معمولا با عنوان "مدیریت محدودیت‌های دیجیتال" یا "مدیریت حقوق دیجیتال" به اختصار (DRM) خوانده می‌شوند. این فناوری‌ها نیز تهدید دیگری برای نرم‌افزارهای رایگان به حساب می‌آیند.
اصولا به خاطر محدودکردن حقوق کاربران، پذیرش DRM در تضاد اساسی با روح جنبش نرم‌افزار رایگان تلقی می‌شود. نرم‌افزارهای غیر‌رایگانی که DRM را پیاده‌سازی می‌کنند، به سادگی مانند زندانی هستند که کاربران در آن‌ها از حقوق خویش بی‌بهره مانده‌اند؛ در صورتی که اگر DRM نبود، قانون این حقوق را برای ایشان مسلم و محفوظ می‌شمرد. هدف ما به عنوان کارکردی اجتماعی، محو DRM است و هر چیز دیگری جز پیروزی در این راه به معنای رها کردن آزادی نرم‌افزار در سراشیب زوال خواهد بود.
نرم‌افزار رایگان، نرم‌افزاری است که برای آزادی‌های اساسی کاربران احترام قایل شود و پذیرش این موضوع برای جنبش گامی مثبت خواهد بود. چرا که در راستای گسترش آزادی است. شرکت‌هایی که با اعمال DRM کاربران آزاد را از دستیابی به اطلاعات دیجیتالی محدود‌شده بازمی‌دارند، حتی به دنبال آن هستند تا با تغییر نرم‌افزارهای رایگان آن‌ها را به صورت ابزارهایی در جهت مقید کردن کاربران درآورند. ما به هیچ وجه نباید چنین عملی را تحمل کنیم؛ فقط به این دلیل که ابزار جنگی آن‌ها در واقع نسخه‌ای از نرم افزار تحت مالکیت ماست.
امید است روزی احترام سنتی قانون کپی رایت به حقوق فردی کاربران اعاده شود و کاربرد DRM دیگر روا نباشد. ضمن آن که ما نسخه سوم GPL را برای آن طراحی کرده‌ایم تا جلو سوءاستفاده از نرم‌افزارهای رایگان گرفته شود. تکثیر نادرست مجوز نرم‌افزارهای رایگان هم چالش دیگری است که پیش روی جامعه نرم‌افزارهای رایگان قرار دارد. البته ما نمی‌توانیم GPL را با تمام این مجوزها سازگار کنیم. نسخه سوم GPL برای کاهش ناسازگاری مجوزها طراحی شده و به توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد کدهای حایز شرایط GPL و دیگر کدها را با یکدیگر تلفیق نمایند. امید است بتوانیم توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای رایگان را به استفاده از GPL در مجوزهای نرم‌افزارها تشویق کنیم. به طور کلی ما برای قانع ساختن توسعه‌دهندگانی که شرایط کپی‌لفت را دارند، مصمم هستیم.
با این حال طرفداران مجوز کامل غیر کپی‌لفت به خاطر کوتاه کردن دوره تجاری‌سازی نرم‌افزارها، در عمل بحث قربانی شدن حمایت‌ها و گسترش آزادی را پیش می‌کشند. به نظر ما در صورتی که چنین طرح‌هایی حاکم شوند، نرم‌افزارهای آزاد ممکن است خیلی آسان به نرم‌افزارهایی غیر‌رایگان تبدیل شوند. این دیدگاه از سال ۱۹۹۱ به بعد پیشرفت‌های زیادی داشته است.
همچنین نگرانی‌های تجاری هرگز اولویت نخست ما نبوده است. اما درباره این موضوع نیز بررسی‌ها و تاملاتی داشته‌ایم. از نظر ما هرگز تناقضی بین صیانت از آزادی‌های کاربران و مجاز شمردن کاربرد تجاری نرم‌افزارها وجود ندارد. البته در سال ۱۹۹۱ تردیدهایی وجود داشت، اما ما از همان زمان ثابت کرده‌ایم در مقایسه با تمام نرم‌افزارهای رایگانی که امتیازنامه غیر کپی‌لفت دارند، فقط یک مجوز کپی‌لفت می‌تواند پایه و اساس مجموعه بزرگ‌تری از نرم‌افزارهای تجاری سودمند را شکل دهد؛ زیرا برای صیانتی پایدار از آزادی‌های کاربران طراحی شده است. نگرانی‌های تجاری بعد از بحث آزادی‌ها در اولویت دوم ما قرار دارد، اما مهم این است که GNU GPL در عین احترام به آزادی، تجارت را به‌بستر موفقیت سوق می‌دهد. با وجود این ما باز هم قصد نداریم با انجام‌دادن کارهای تلفیقی بین این دو مداخله کنیم.
اساس کار GPL بر مبنای اعطای مجوزی فراتر از نیازهای قانون کپی‌رایت است. به عنوان یک مجوز کپی‌لفت، نخستین هدف GPL دفاع از یک دسته آزادی‌ها برای تمام کاربران نرم‌افزار است. به همین دلیل GPL برخی شرایط را تا حدودی که برای حفظ آزادی لازم است، در مجوز لحاظ می‌کند. ما همانند بخشی که به DRM اختصاص‌داده شده‌است، بخش‌هایی از مجوز را اصلاح نموده‌ایم و با افزودن شرایط جدید و معینی توانسته‌ایم در برابر پیشرفت‌های خطرناک واکنش نشان دهیم. این شرایط جدید به دقت طراحی‌شده و مستقیما بر مکانیزم آزادی نظارت دارد تا آزادی به زیان خودش مورد استفاده قرار نگیرد.
به طور کلی، ما به این نتیجه رسیده‌ایم که تغییرات انجام شده در نسخه سوم GPL پیچیدگی مجوز را افزایش داده است. مایل بودیم نسخه را مطابق خواست کسانی بسازیم که از ما GPL ساده و کوتاه‌تری می‌طلبیدند. اما ناچار بودیم اولویت را به ساخت نسخه‌ای بدهیم که نیازهای لازم را برآورده سازد. ما نیز به ساده‌بودن مجوز ارج می‌نهیم، لیکن رعایت سادگی نباید با اصل صیانت از آزادی‌های کاربران تداخلی داشته باشد.
ما مشتاقانه از تمام کسانی که معتقدند GPL می‌تواند پاسدار آزادی باشد، دعوت می‌کنیم نظریات خود را به صورت خلاصه برای ما بفرستند و چگونگی انجام‌پذیر بودن نظراتشان را شرح دهند.
پی نوشت :
DRM یا Digital Rights Management واژه‌ای عمومی است که به هر فناوری اطلا‌ق می‌شود که دسترسی به نرم‌افزار، موسیقی، فیلم یا هر داده دیجیتالی دیگر را منوط به رعایت و اعمال تعدادی قاعده از پیش تعریف‌شده می‌نمای
منبع:http://www.academist.ir /س
