در پنجاه سال گذشته بروز تحولات گسترده در زمینه کامپیوتر و ارتباطات، تغییرات عمدهای را در عرصههای متفاوت حیات بشری به دنبال داشته است . انسان همواره از فن آوری استفاده نموده و کارنامه حیات بشریت مملو از ابداع فن آوریهای متعددی است که جملگی در جهت تسهیل زندگی انسان مطرح شده اند. در سالیان اخیر، فن آوریهای اطلاعات و ارتباطات که از آنان به عنوان فن آوریهای جدید و یا عالی، یاد می‌شود، بیشترین تاثیر را در حیات بشریت داشتهاند . دنیای ارتباطات و تولید اطلاعات به سرعت در حال تغییر بوده و ما امروزه شاهد همگرائی آنان بیش از گذشته با یکدیگر بوده، بگونهای که داده و اطلاعات به سرعت و در زمانی غیرقابل تصور به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده کنندگان قرار می‌گیرد . بدون شک مهمترین و در عین حال بزرگترین پیشرفت در زمینه فن آوری اطلاعات و ارتباطات به ابداع "وب" توسط " تیم . برنرزلی " در اواخر سال 1980 در CERN، برمی گردد . به منظور آشنائی با جایگاه واقعی "وب "، کافی است به ضریب نفوذ آن پس از ابداع توجه گردد. پس از ابداع هر فن آوری، مدت زمانی بطول می‌انجامد تا فن آوری مورد نظر در مقیاس عمومی مورد استفاده قرار گیرد( ضریب نفوذ) . مثلا" تلفن پس از 74 سال، رادیو پس از 38 سال، کامپیوترهای شخصی پس از 16 سال، تلویزیون پس از 13 سال و "وب " پس از 4 سال، موفق به جذب پنجاه میلیون استفاده کننده شدهاند .
فن آوری اطلاعات و ارتباطات، بدون شک تحولات گستردهای را در تمامی عرصههای اجتماعی و اقتصادی بشریت به دنبال داشته و تاثیر آن بر جوامع بشری بگونهای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه اطلاعاتی است . جامعهای که در آن دانائی و میزان دسترسی و استفاده مفید از دانش، دارای نقشی محوری و تعیین کننده است .
شاید تاکنون سوالات متعددی در رابطه با فن آوری اطلاعات و ارتباطات برای شما مطرح شده باشد:
فن آوری اطلاعات و ارتباطات چیست ؟
تفاوت فن آوری اطلاعات با فن آوری اطلاعات و ارتباطات چیست ؟
آیا انباشت سخت افزار و یا نرم افزار، دستیابی به اینترنت و تعداد تلفنهای سلولی، نشان دهنده استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات می‌باشد؟
ضریب نفوذ اطلاعات و دانش در یک جامعه به چه میزان است و جایگاه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در این زمینه چیست ؟
جایگاه ابزارها، اهداف، زیرساختها و عوامل انسانی در فن آوری اطلاعات و ارتباطات چیست ؟ آیا می‌شود یک ابزار را به عنوان یک هدف مطرح و آن را به عنوان یکی از شاخصهای استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار داد ؟
چرا با این که سالهای زیادی است که از سخت افزار و یا نرم افزار استفاده می‌شود، از چنین واژهای تاکنون استفاده نمیگردید، به عبارت دیگر استفاده از واژه "فن آوری اطلاعات و ارتباطات " در عصر حاضر نشاندهنده چه واقعیتی است ؟
ارتباط فن آوری اطلاعات و ارتباطات با توسعه چیست ؟
شکاف و یا فاصله دیجیتالی چیست و چه عواملی باعث ایجاد و یا تشدید این فاصله می‌شوند ؟ وظیفه هر یک از ما در کاهش این فاصله چیست ؟
آیا برای کاهش شکاف دیجیتالی می‌بایست در فرهنگ و نوع نگاه ما، تغییری داده شود ؟
برای حرکت به سمت یک جامعه مبتنی بر اطلاعات به چه امکانات و یا زیرساختهائی نیاز می‌باشد ؟ اولویتها در این رابطه چیست ؟
آیا ایجاد زیرساخت ارتباطی برای استفاده از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات به تنهائی کافی است ؟
شرط لازم و کافی به منظور استفاده عموم شهروندان یک جامعه از دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات چیست ؟
جایگاه توسعه منابع انسانی به منظور استفاده سودمند از دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات چیست ؟
جایگاه تولید محتوی به زبان استفاده شده در هر جامعه چیست و مختصات آن در فن آوری اطلاعات و ارتباطات به چه صورت مشخص می‌گردد؟
آیا برای آشنائی و استفاده از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات به اطلاع رسانی خاصی نیاز است ؟
استراتژی ملی فن آوری اطلاعات و ارتباطات به چه صورت می‌بایست تدوین گردد و آیا در این رابطه به یک مدل خاص و متناسب با شرایط بومی هر کشور نیاز است ؟
نحوه بررسی و ارزیابی میزان موفقیت برنامههای ملی فن آوری اطلاعات و ارتباطات به چه صورت است ؟
استراتژی حرکت به سمت یک جامعه مدرن اطلاعاتی به چه صورت می‌بایست تدوین گردد؟ آیا بدون وجود یک استراتژی مشخص و جامع، امکان حرکت مثبت در این راستا وجود دارد ؟
جایگاه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در جهت افزایش سواد عمومی دیجیتال، ارتقاء سطح دانش عموم شهروندان یک جامعه، افزایش ضریب نفوذ اطلاعات و تولید علم چیست ؟
و سوالات بسیار فراوان دیگر !
قطعا" در این مقاله نمیتوانیم به تمامی پرسشهای فوق پاسخ دهیم ولی قصد داریم با بررسی فن آوری اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در توسعه به نوعی فضائی را ایجاد نمائیم که شاید لزومی به پاسخ صریح به اکثر سوالات فوق نباشد و هر خواننده بتواند پاسخی شایسته برای آنان را پیدا نماید .
اطلاعات و دانش
تعاریف متفاوت اطلاعات ( Information ) از زوایای مختلف :
تعریف اطلاعات از لحاظ نظری : اطلاعات ( Information ) به هر نوع داده جمع آوری شده با استفاده از روشهای مختلفی نظیر : مطالعه، مشاهده، شایعه و سایر موارد دیگر اطلاق می‌گردد. در واژه "اطلاعات"، بار معنائی از قبل تعریف شدهای در رابطه با کیفیت، معتبر بودن و یا صحت داده وجود نداشته و امکان برخورد با اطلاعات معتبر، غیرمعتبر، واقعی، نادرست، صحیح و گمراه کننده، وجود خواهد داشت .
تعریف اطلاعات از منظر تئوری اطلاعات : اطلاعات دربردارنده یک معنی خاص خصوصا" در ارتباط با پیشگوئی احتمالی از داده است .در تعریف فوق، میزان معنی و محتوای ارائه شده توسط اطلاعات مورد توجه قرار می‌گیرد.مثلا" پیامی که به ما اعلام می‌نماید:"فردا خورشید طلوع می‌نماید " دارای حجم اندکی محتوای اطلاعاتی است در حالیکه یک پیام در رابطه با روز قیامت، شامل حجم بالائی از اطلاعات است . در تعریف ارائه شده از منظر تئوری اطلاعات، همانند تعریف ارائه شده قبلی، توجه خاصی به کیفیت و یا ارزش اطلاعات نمیگردد .
تعریف اطلاعات از منظر علم اطلاعات و فن آوری اطلاعات :علم اطلاعات و فن آوری اطلاعات با اطلاعات به عنوان داده جمع آوری شده، ذخیره شده، بازیابی شده، پردازش شده و ارائه شده سروکار دارد . در تعریف فوق نیز به مواردی همچون اعتبار، کیفیت و ارزش اطلاعات به صورت جانبی، توجه می‌گردد.
در تعاریف فوق، توجه خاصی به کیفیت و یا ارزش اطلاعات نشده است . در مقابل اطلاعات از واژهای دیگر و با نام " Knowledge " استفاده می‌شود که می‌توان آن را معادل " دانش " در نظر گرفت . " دانش "، بر خلاف اطلاعات، دارای بار معنائی مختص به خود بوده که توسط فرد و یا افرادی کارشناس و بر اساس بررسی و مطالعه انجام شده بر روی اطلاعات معتبر، حاصل می‌شود. اطلاعات معتبر، به خودی خود مفید و قابل استفاده می‌باشند ولی قادر به پیشگوئی نتایج نمیباشند. برخی اطلاعات معتبر نظیر قیمت یک کالا و یا خدمات و یا برنامه زمانبندی پروازهای هوائی، مستقیما" قابل استفاده می‌باشد، ولی برخی اطلاعات دیگر نظیر داده هواشناسی و یا داده مربوط به آنتی بیویتکها صرفا" زمانی مفید و معتبر می‌باشند که در ابتدا توسط کارشناسان متخصص ( دارای دانش لازم ) استفاده وپس از بررسی و آنالیز دادههای اولیه، نتایج استخراج و در اختیار عموم علاقه مندان جهت استفاده قرار گیرد.در بطن دانش همواره آنالیز و نتیجه گیری نهفته است در حالی که، اطلاعات در بهترین وضعیت استنتاج استقرائی را به دنبال خواهد داشت . بنابراین حداقل از لحاظ فلسفی، شایسته و منطقی است که ظهور " جوامع مبتنی بر دانش " را در مقابل " جوامع اطلاعاتی "، ترویج نمود . در جوامع مبتنی بر دانش، آموزش و فراگیری به عنوان فرآیند کسب دانش مطرح بوده تا در مرحله بعد، امکان ایجاد دانش فراهم می‌گردد ( ترکیب و آنالیز قیاسی ) .
از لحاظ تاریخی، دستیابی به اطلاعات از طریق رسانههای چاپی ( کتاب، روزنامه، مجله ) حاصل می‌گردید در حالی که فراگیری دانش از طریق مدارس و دانشگاهها بدست می‌آمد . امروزه، فن آوری اطلاعات و ارتباطات افقی جدید در رابطه با تولید و عرضه اطلاعات را ارائه نموده است و می‌بایست بطور همزمان امکانات موجود را در جهت فراگیری و ایجاد دانش، سازماندهی و به خدمت گرفت . ما می‌بایست در مرحله اول با بهره گیری از امکانات موجود موفق به فراگیری دانش بوده تا در ادامه امکان تولید، میسر گردد. بدیهی است با استفاده مناسب از دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات، می‌توان به سرعت اقدام به فراگیری دانش و در نهایت تولیدعلم نمود . شاید از زاویه فوق، بتوان مهمترین رسالت فن آوری اطلاعات و ارتباطات را ایجاد زیرساخت و بستر مناسب برای فراگیری و تولید علم در نظر گرفت . در جوامعی که توانستهاند زیر ساخت مناسبی ( صرفا" زیرساخت ارتباطی مورد نظر نمیباشد ) در رابطه با فن آوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد نمایند، شرایط مناسب برای استفاده از "دانش " فراهم و میزان تولید دانش در اینگونه جوامع ارتباط مستقیمی با زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات آنان دارد.
استفاده مناسب از دانش و بکارگیری آن در تمامی عرصههای زندگی و در نهایت تولید دانش، ارتباط مستقیمی با توسعه دارد .
دانش و توسعه
همانگونه که در بخش قبل اشاره گردید، بین استفاده و تولید دانش با توسعه ارتباطی مستقیم وجود دارد . قطعا" در جوامع توسعه یافته برآیند استفاده از دانش مثبت بوده و در ادامه با توجه به زیرساختها و سیاستهای تدوین شده، امکان تولید دانش فراهم می‌گردد .
"درآمد سرانه "، یکی از شاخصهای مهم به منظور سنجش میزان موفقیت برنامههای توسعه است که همواره در آمار اعلام شده توسط سازمانها و نهادهای دولتی به آن استناد تا میزان موفقیت برنامههای توسعه، نشان داده شود. به منظور آشنائی با تاثیر دانش بر توسعه و در نهایت افزایش درآمد سرانه شهروندان یک جامعه، دو کشور غنا و کره جنوبی را بررسی می‌نمائیم . بر اساس مستندات بانک جهانی، چهل سال قبل، میزان درآمد سرانه دو کشور کره جنوبی و غنا معادل یکدیگر بوده است . در حالی که امروزه درآمد سرانه کرهایها، شش مرتبه بیشتر شده است . به عبارت دیگر شهروندان کره جنوبی شش برابر نسبت به شهروندان غنائی ثروتمندتر شده و یا مردم غنا نسبت به مردم کره جنوبی شش برابر فقیرتر شدهاند . بر اساس بررسی انجام شده، بیش از پنجاه درصد نابرابری فوق، به استفاده موفقیت آمیز کرهایها در رابطه با فراگیری و استفاده از دانش برمی گردد. استفاده موثر و موفقیت آمیز از دانش، عامل اصلی شکوفائی و موفقیت اقتصادی در برخی کشورهای آسیائی بوده که از آن به عنوان "معجزه اقتصادی "، نام برده می‌شود. استفاده از سایر امکانات نظیر جادهها، ساختمانها، ماشین آلات کمتر از سی درصد سهم داشته است .از دیگر نمونههای موجود در این رابطه و نقش دانش و توسعه می‌توان به "انقلاب سبز " در آسیا اشاره نمود. در این رابطه با استفاده از روشهای پیشرفته اقدام به ارتقاء سطح دانش و آگاهی افراد گردید و استفاده کنندگان با به کارگیری اندوختههای خود توانستند حرکتی عظیم و تحولی گسترده را در جامعه خود باعث گردند .در گذشته دانش ( برای توسعه ) از طریق کارشناسان و ارتباط مستقیم با فراگیران به آنان منتقل می‌گردید . بدیهی است در چنین مواردی میزان سرمایه گذاری محدود به قیمت و تعداد کارشناسان مورد نظری بود که می‌بایست رسالت انتقال دانش به مخاطبان خود را انجام دهند. هندوستان، یکی از کشورهای موفق در این زمینه بوده که از رسانههای ارتباط جمعی نظیر رادیو و تلویزیون برای نشر دانش استفاده نموده است . رادیو، تلویزیون و تلفنهای ثابت از جمله عناصر موجود در زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات،می باشند( کانالهای نشر اطلاعات ) . انقلاب سبز، اولین تجربه موفقیت آمیز در زمینه استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آسیا می‌باشد .
افزایش و ارتقاء سطح دانش و آگاهی شهروندان یک جامعه دارای دستاوردهای بسیار مثبتی می‌باشد و شاید برخی از دستاوردهای به دست آمده در مرحله اول محسوس و یا ملموس نباشند( مثلا" ارتقاء سطح دانش شهروندان یک جامعه در رابطه با یک بیماری خاص که به دنبال آن کاهش ویا ریشه کنی بیماری را به دنبال خواهد داشت ، ارتقاء سطح دانش شهروندان یک جامعه در رابطه با حوادث رانندگی که کاهش تصادفات و حوادث رانندگی را به دنبال خواهد داشت ) . ارتقاء سطح دانش تاثیر مستقیم و مثبتی بر کیفیتت زندگی شهروندان یک جامعه را به دنبال داشته و شرایط مناسبی را برای توسعه همه جانبه فراهم می‌نماید.
مهمترین رسالت فن آوری اطلاعات و ارتباطات، ارائه امکانات و زیر ساخت لازم برای تولید و توزیع دانش می‌باشد . بدیهی است از زاویه فوق و با توجه به ارتباط مستقیم استفاده و تولید دانش در یک جامعه با توسعه، می‌توان به اهمیت و جایگاه واقعی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در ارتباط با توسعه همه جانبه بیشتر واقف گردید.
در بخش دوم این مقاله با تمرکز بر روی فن آوری اطلاعات و ارتباطات و ارائه تعاریف متفاوت از آن به بررسی زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات، خواهیم پرداخت .
فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT )
تفاوت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT) با فن آوری اطلاعات ( IT )، چیست ؟ در فن آوری اطلاعات و ارتباطات، دستگاهها و فن آوریهای ارتباطی دارای جایگاهی خاص بوده و از عناصر اساسی به منظور استفاده از مزایا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات، محسوب می‌گردند. در ادامه با تعاریف متفاوت ICT، بیشتر آشنا می‌شویم :
در اوایل سال 1990 به مجموعه سخت افزار، نرم افزار، شبکه و صنایع مرتبط به آنان، فن آوری اطلاعات ( IT ) گفته می‌شد. در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT )، تاکید و محوریت بر روی جنبه ارتباطی می‌باشد، بگونهای که ارتباطات به منزله یک "باید" مطرح بوده که فن آوری اطلاعات بدون وجود آن امکان ارائه سرویسها و خدمات را دارا نمیباشد .
فن آوری اطلاعات و ارتباطات،واژهای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و یا برنامه نظیر: رادیو، تلویزیون، تلفنهای سلولی، کامپیوتر، نرم افزار، سخت افزارهای شبکه، سیستمهای ماهواره اری و نظایر آن اطلاق شده که سرویسها،خدمات و برنامههای متعددی به آنان مرتبط می‌گردد( کنفرانس از راه دور، آموزش از راه دور) .
فن آوری اطلاعات وارتباطات اغلب در یک مفهوم و جایگاه خاص مورد بررسی کاربردی دقییق تر قرار می‌گیرد نظیر : فن آوری اطلاعات وارتباطات در آموزش، بهداشت، کتابخانهها و غیره .
فن آوری اطلاعات و ارتباطات، به مجموعه امکانات سخت افزاری، نرم افزاری، شبکهای و ارتباطی به منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات، گفته می‌شود .
همگرائی بین کامپیوتر و ارتباطات، فن آوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می‌دهد .( پیوند بین کامپیوتر و بهره برداری از تمامی قابلیتهای آن خصوصا" پردازش و ذخیره سازی داده با امکانات متعدد ارتباطی ) .
با این که تکنولوژیهای مرتبط با کامپیوتر به نوعی در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می‌گرفت، ولی پتانسیلهای گسترده آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال 1980 بر همگان آشکار گردید : تحول در صنعت نیمههادیها ( ترانزیستور، مدارات مجتمع، میکرو تراشهها )، کوچک و ارزان شدن کامپیوترها را به دنبال داشت . متعاقب این تحول عظیم، امکان استفاده از کامپیوتر در ابعاد بسیار گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گردید( کافی است به اطراف خود نگاهی داشته باشیم!) . دومین تحول عمده، ارتباط کامپیوترها با یکدیگر و بر پاسازی شبکههای کامپیوتری است . در ادامه با استفاده از فن آوریهای متعدد مخابراتی و ارتباطی، امکان اتصال و ارتباط بین شبکههای کامپیوتری، فراهم گردید .تحولات فوق، زمینه انقلاب عظیم اطلاعاتی در عصر حاضر و ظهور فن آوریهای متعدد اطلاعات و ارتباطات را ایجاد نموده است .
مهمترین ویژگی فن آوری اطلاعات و ارتباطات، نحوه ذخیره سازی، پردازش و دستیابی به اطلاعات است .
به مجموعه فن آوریهائی که امکان ذخیره سازی، پردازش، ارائه و انتقال اطلاعات را از طریق محیطهای انتقال فراهم می‌نماید، اطلاق می‌گردد.
فن آوری اطلاعات و ارتباطات به جایگاه برجسته اطلاعات، دستگاههای ذخیره سازی و پردازش اطلاعات و دستگاههای انتقال و دستیابی به اطلاعات تاکید دارد . بدیهی است در این راستا، علاوه بر پتانسیلهای مخابراتی، رسانههائی دیگر نظیر رادیو و تلویزیون نیز در فهرست وسایل ارتباطی ( کانال نشر و توزیع اطلاعات )، قرار خواهند گرفت . زیر ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مرحله اول نیازمند وجود یک زیرساخت اطلاعاتی است که در آن تمامی دستگاهها و وسایل ارتباطی نظیر تجهیزات مخابراتی، رادیو و تلویزیون قرار خواهند گرفت . زیرساخت اطلاعاتی به منزله فونداسیون زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات، مطرح بوده که امکان ارائه سرویسها و خدمات اطلاعاتی را با کیفت مطلوب، فراهم می‌نماید. بر همین اساس می‌توان فن آوری اطلاعات و ارتباطات را مشتمل بر سه بخش اساسی زیر در نظر گرفت :
زیرساخت اطلاعات
فن آوریهای اطلاعات
کاربردهای اطلاعات
Information Infrastructure : II
Information Technologies : IT
Information Applications :IA
زیر ساخت اطلاعات ( II )
در زیرساخت اطلاعات، هدف ایجاد و گسترش امکانات زیر می‌باشد :
شبکهها و سرویسهای مخابراتی
تکنولوژیهای انتقال
سوئیچینگ و روتینگ
دستیابی و عرضه
ارتباطات چند رسانهای ( صوت، تصویر )
شامل :
- شبکههای موبایل، بدون کابل
- شبکههای فیبر نوری
- سیستمهای ماهواره ای
- سیستمهای سخن پراکنی
- ترکیب ( تلفیق) مخابرات با سیستمهای چند رسانهای
- ارتباطات محلی با سرعت بالا
- ارتباطات شهری، منطقهای و ملی با سرعت بالا
فن آوری اطلاعات ( IT )
در فن آوری اطلاعات، موارد زیر مورد توجه قرار می‌گیرد :
ذخیره سازی اطلاعات
پردازش و ارائه اطلاعات
سیستمهای عامل
زبانهای برنامه نویسی
مهندسی پروتکلها
نرم افزارهای کاربردی
شامل :
- پروتکلهای شبکه
- شبکههای ذخیره سازی داده
- فن آوریهای رمزنگاری و امنیتی
- سخت افزار( کامپیوترهای شخصی، سرویس دهندگان و ... )
- طراحی بانکهای اطلاعاتی
- زبانهای ارائه محتوا در وب نظیر HTML,XML
- تشخیص و پیشگیری از حملات
کاربردهای اطلاعات ( IA )
در کاربردهای اطلاعات، موارد زیر مورد توجه قرار می‌گیرد :
ارائه خدمات
اشتراک دانش
مدیریت عمومی
سرویسهای اجتماعی
راه حلهای تجاری
تولید و نشر محتوا
شامل :
- آموزش
- فرصتهای اقتصادی و تولید درآمد
- توسعه روستائی
- بهبود سلامت شهروندان نظیر استفاده از درمان راه دور
- امنیت و مونیتورینگ مسائل زیست محیطی
- مدیریت اقتصادی و دولتی
- کتابخانههای الکترونیکی
- تجارت الکترونیکی
- بانکداری الکترونیکی
- آموزش الکترونیکی
- و ...
همانگونه که ملاحظه می‌شود برای هر یک از بخشهای سه گانه در فن آوری اطلاعات و ارتباطات، محدوده خاصی در نظر گرفته شده است ولی در عمل تعیین دقیق این محدوده، امری دشوار و گاها" غیرممکن است. مثلا" برنامههای نرم افزاری در بخش فن آوری اطلاعات قرار گرفته ولی امکان پیاده سازی آنان در زیر مجموعه کاربردهای اطلاعات ( IA ) نیز وجود خواهد داشت .همچنین ارتباطات چندرسانهای در زیر مجموعه زیرساخت اطلاعات ( II ) قرار گرفته شدهاند ولی امکان پیاده سازی برخی از ویژگیهای مالتی مدیا در زیرمجموعه فن آوری اطلاعات ( IT )، نیز وجود دارد.
علیرغم عدم وجود محدودهای مشخص و شفاف برای هر یک از عناصر موجود در بخشهای سه گانه زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات، می‌توان با لحاظ نمودن وزن بکارگیری امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در هر یک از بخشها، به یک مرزبندی خاص دست یافت :
عناصر زیرساخت اطلاعات ( II )، نیازمند استفاده از تجهیزات و امکانات فیزیکی گستردهای نظیر سیستمهای سوئیچینگ، روتینگ، شبکهای گسترده از خطوط تلفن ثابت، سیار و شبکههای رادئوئی، می‌باشند . در این رابطه و به منظورانجام عملیات و مدیریت زیرساخت فیزیکی متشکل از عناصر و تجهیزات سخت افزاری،می بایست از سخت افزار و نرم افزارهای متعددی استفاده شود. با طراحی و پیاده سازی زیرساخت اطلاعات ( بستر ارتباطی )، امکان ارتباط دستگاههای مختلفی نظیر تلفنهای ثابت، تلفنهای سلولی، دستگاههای بدون کابل، کامپیوترهای شخصی و سرویس دهندگان به شبکه فراهم و آنان قادر به استفاده از سرویسها و خدمات مختلفی می‌باشند.ارتباط با زیرساخت اطلاعاتی ( ارتباطی ) ممکن است مستقیما" (از طریق شبکه ایجاد شده) و یا با استفاده از تجهیزات خاصی نظیر مودم، کارتهای ISDN، خطوط DSL و یا دستگاههای بدون کابل، ایجاد گردد. معمولا" برای سنجش میزان شکاف دیجیتالی بین جوامع فقیر و ثروتمند، به تنوع، تعداد و کیفیت وسایل ارتباطی به زیرساخت، استناد می‌گردد . بدیهی است با فرض ایجاد زیر ساخت اطلاعات، بدون وجود دستگاههای ارتباطی ( از بعد کمی و کیفی)، امکان استفاده مطلوب و بهینه از زیر ساخت و درنهایت بهره مندی از دستاوردها و پتانسیلهای ارائه شده در بخشهای فن آوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات، وجود نخواهد داشت . دستگاههای ارتباطی ( نظیر تلفنهای ثابت، سلولی ) به عنوان شرط لازم برای ورود به بزرگراههای اطلاعاتی مطرح می‌باشند. بدیهی است تنوع، کیفیت و مقرون به صرفه بودن دستگاههای ارتباطی، گزینههای متعددی را به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی در اختیار متقاضیان، قرار می‌دهد .امکان دستیابی آحاد جامعه به منابع اطلاعاتی، یکی از عناصر اصلی سیا ست گذاری در زمان تعریف استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات در هر جامعه می‌باشد .
در زیر مجموعه فن آوری اطلاعات ( IT )، از سخت افزارهای متعددی نظیر سرویس دهندگان، ایستگاههای کاری و برخی کامپیوترهای بزرگ به همراه دستگاههای ذخیره سازی مختلفی، استفاده می‌گردد( نظیر استفاده از کامپیوترهای داخلی که مسئول سرویس دهی به سایر عناصر موجود در بخش فن آوری اطلاعات بوده و یا سرویس دهندگان خارجی که مسئولیت ارائه سرویسهای داده نظیر اینترنت را بر عهده دارند) . علیرغم استفاده گسترده از عناصر سخت افزاری در زیر مجموعه فن آوری اطلاعات، نرم افزار حضوری چشمگیرتر داشته و اکثر عملیات نسبت داده شده به این بخش مستلزم استفاده از نرم افزار می‌باشد.
هدف عمده در بخش کاربردهای اطلاعات، ارائه سرویسها و خدمات گسترده به منظور افزایش کارائی و بهره وری در ابعاد متفاوت اجتماعی در یک جامعه اطلاعاتی است . در این رابطه با توجه به نقش محوری و حمایت بخش زیرساخت اطلاعات و دستاوردهای بخش فن آوری اطلاعات، امکان ارائه سرویسها و خدمات متنوع، گسترده و پویائی در بخش کاربردهای اطلاعات، فراهم می‌گردد . در بخش کاربردهای اطلاعات، علیرغم استفاده از سخت افزار، محور عملیات و هسته اساسی را طراحی و پیاده سازی نرم افزار تشکیل می‌دهد .
همانگونه که ملاحظه می‌شود، در زیرساخت اطلاعات علیرغم استفاده از نرم افزار، سخت افزار حضوری برجسته دار داشته و این وضعیت در بخشهای فن آوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات، برعکس می‌باشد . پس از ایجاد هر یک از بخشهای سه گانه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، زیر ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد و امکان ارتباط آن با سایر بخشها به منظور نیل به توسعه همه جانبه وجود خواهد داشت . در این راستا لازم است که تلاش لازم در خصوص ایجاد سه بخش اشاره شده به صورت مستمر، سیستماتیک و هدفمند، دنبال شود . بدیهی است تعلل در هر یک از بخشهای فوق، امکان استفاده از مزایا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات را عملا" با مشکل مواجه می‌نماید. در برخی از کشورها با توجه به جایگاه گسترده تجهیزات سخت افزاری و ارتباطی در ایجاد زیر ساخت اطلاعات، تمامی تلاش انجام شده در جهت توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، محدود به این بخش بوده و به سایر بخشها ( فن آوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات ) کمتر توجه می‌گردد . فراموش نکنیم که زیرساخت اطلاعات، صرفا" بستر ارتباطی و گزینههای متعددی را به منظور استفاده از دستاوردها و مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار شهروندان یک جامعه قرارداده و می‌بایست تلاش مضاعفی در جهت توسعه سایر بخشها و یا ایجاد زیرساختهای جانبی دیگر نیز صورت پذیرد .مثلا" بدون وجود یک زیر ساخت قانونی، امکان استفاده از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مواردی همچون تجارت الکترونیکی، وجود نخواهد داشت .
استراتژیهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه
به موازات استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ابعاد حیات بشری، جهان به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه اطلاعاتی است . امروزه امکان دستیابی به اینترنت و استفاده از منابع اطلاعاتی در تمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می‌نماید و جوامع مختلف هر یک با توجه به زیرساختهای متعدد ایجاد شده از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده می‌نمایند. ایجاد زیرساختهای ارتباطی، قانونی و تربیت نیروی کار آشنا با فن آوری اطلاعات و ارتباطات، نمونههائی از تلاش انجام شده در این خصوص است . رشد شکاف دیجیتالی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، جوامع شهری و روستائی، شهروندان ماهر و آموزش دیده و فاقد مهارت، جای هیچگونه شک و تردیدی در رابطه با تدوین استراتژیها و تبعیت از سیاستها و رویکردهای مناسب برای نیل به یک جامعه مدرن اطلاعاتی را باقی نگذاشته است . تمامی کارشناسان و سیاستگذاران کشورهای متفاوت به این موضوع اذعان نمودهاند که فن آوری اطلاعات و ارتباطات دارای پتانسیل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است . در این راستا اکثر کشورها، استراتژیهای خاصی را به منظور توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، تدوین نمودهاند .
عناصر کلیدی به منظور تدوین استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات :
ایجاد یک مدل ( چارچوب ) برای استراتژی ملی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات
ایجاد آگاهی لازم در سطوح متفاوت جامعه در خصوص پتانسیلها و مزایای متعدد فن آوری اطلاعات و ارتباطات
ایجاد و توسعه زیر ساخت مخابراتی ( بدون وجود یک زیرساخت ارتباطی مناسب، امکان استفاده اندکی از دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات وجود خواهد داشت )
امکان دستیابی عموم شهروندان جامعه به زیرساخت ارتباطی و استفاده از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات
توسعه منابع انسانی ( بدون وجود افراد آموزش دیده و ماهر، امکان استفاده از فرصتها و مزایای ارائه شده توسط فن آوری اطلاعات وارتباطات، وجود نخواهد داشت )
ایجاد و توسعه زیرساخت قانونی ( بدون وجود مجموعه قوانین مشخص، امکان استفاده از فرصتها و مزایای ارائه شده توسط فن آوری اطلاعات و ارتباطات نظیر تجارت الکترونیکی، وجود نخواهد داشت )
ایجاد و توسعه محیط مناسبب برای فعالیتهای تجاری و اقتصادی ( سرمایه گذاری تجاری، ایجاد استانداردهای فنی، پرداخت الکترونیکی )
ایجاد و توسعه محتوا متناسب با زبان ملی هر کشور
ایجاد، توسعه و حمایت از صنایع مرتبط با فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( امکانات سخت افزاری، نرم افزاری، شبکه، مخابراتی )
مونیتورینگ و سنجش مستمر میزان استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارزیابی موفقیت استراتژیها و سیاستهای تعیین شده
