نوشتهی دکتر عبدالرحمن عالم.
نویسنده هدف از نوشتن کتاب را دانستن نظریات نخستین فیلوسفان یونان باستان و بعد از آن آگاهی از وضع و حال اجتماعی – سیاسی شهر دولتها، شرایط تاریخی خاص یونان و مکتبهای دوره یونانی گری می‌داند.
و هدف عمده از تألیف آن، تهیه کتابی به عنوان کتاب درسی دانشجویان علوم سیاسی بوده است.
الف – زمینه جویی: در حدود 2000 سال پیش از ← بالاترین ارگان حاکم: شورای ریش سفیدان یا رئیسان خانوادهها بود یعنی از زمانی که نظام اولیهی این سرزمین رو به انحطاط گذاشت. پس از آن در نتیجه جنگها و گسترش تجارت ← ارگانهای طبقاتی حکومت پدیدار شدند.
- فرهنگ یونانی در آتن در زمان پریلکس بارور شد. روند توالی حکومتها در آن: پادشاهی ← آرشید کراسی ← ستمگری یا تیرانی ← دموکراسی. ب: جغرافیایی طبیعی – سیاسی یونان: یونانیها نتوانستند فدارسیونهای کار واحد ایجاد کنند← بدلیل زهنیت مبتنی بر شهر دولت.
طبقات اجتماعی آتن:
1- شهروندان
2- بردگان
3- متیک یا گروه بیگانگان.
اشتغال به کار فکری در خور طبقات بالا و کارو زخمت وظیفه طبقات پایین بود.
تفاوت بردگی آن با بردگی سده 19 و 20: در آتن با وجود آنکه برده نوعی مالکیت محسوب می‌شد، اما تحت حمایت قانون بود.
و در آن آزادی عمده بیان زیادی داشتند. (دیوان سالاری آتن در سطوح پایین به طور عمده از بردگان دولتی تشکیل شده بود). در آتن دین سبب تقسیم وفا داریها نمیشد← دین و دولت جدا نبودند.
- مفهوم بیگانه بودن و تعلق داشتن ← سیمای جدایی ناپذیر یونان بود. کانون اصی وفاداری آتنی ← شهر دولت بود.
ج – دموکراسی: 1- برابری ← در اندیشه یونان برابری سیاسی بود. ← رابطه ایی صمیمی و شخصی که از خودکامگی دولت جلوگیری می‌کرد. – برابری اقتصادی وجود نداشت، اما جامعه همه آنها که وظیفه مدنی خود را انجام می‌دادند، امکان فعالیت سیاسی گسترده را فراهم می‌کرد. – در شهر – دولت دور یا نزدیک بودن به آن ← عامل موثر در مشارکت شهروندان بود. – دموکراسی در آتن هرگز به معنای حاکمیت اکثریت نبود. بلکه به معنای حق همه مهم برای مشارکت در زندگی عمومی و شرکت در گذاردن قوانین اساسی و اجرای قوانین بود.
- قانون کیفری که گراف پارانومون نامیده می‌شد، : علیه اقدامات غیر قانونی یا جرایم تدوین شده بود.
- اقتدار دور قانون و آزادی در طرح و تدوین و مدیریت و اجرای آن یافتند ← در نتیجه عدم تعارض میان اقتدار و آزادی.
نهادهای سیاسی آتن: پایه اصلی نهادها ← محلی یا الکنریا. اختیارات الکنریا:
1- بیشتر قوای عالی دولت
2- اقتدار قوه قانونگذاری
3- نظارت بر سیاست خارجی
4- نظارت بر قوه مجریه.
« شورای 500 نفری یا بود کارگزار حکمران دائمی بود که در فاصله بین اجلاسها انکنریا کار می‌کرد.
دمها : گروه نامزدهای شورای انتخاب می‌کردند.
دم: ناحیه انتخاباتی ← واحد حکومتی محلی. شورای 500 نفری تحت نظارت الکنریا بود.
الف – اندیشه سیاسی از سومنطها: فلسفه غرب در سده 6 پیش از میلاد، در فرهنگ یونان ریشه زد: مردم ایونی (در غرب ایدیه) نخستین کسانی بودند که جرأت کردند، حوادث اسرارآمیز و امور پیچیده جهان را با طبیعت تفسیر کنند. نخستین فیلسوفان پیش از هر چیز تحت تأثیر پیچییدگی ظاهری و یا غیر عقلانی اولین جهان بودند.
الف) مکتب ملطی : نخستین مکتب: در نظریه پردازی در مورد جهان: - بنیان گذار: طاسی ملطی: «می خواست و جلد مادی هستی را ثابت کند» - ماهیت مکتب: ماجرا جویان، اکتشافی، خودگرایانه. - فلسفه ملطی: نخستین فلسفه ماده گرایی که در آن هستهای اولیه دیالکتیک دیده می‌شود. – ماده اصلی یا اولیه جهان ← طالسی این ماده را آب می‌دانست.
- ب) – مکتب متافیزیکی: بناینگذار ← پیساکورایی یا (فیثاغورس) بود. نخستین متفکری بود که برای نخستین بار فلسفه را به چیزی تبدیل کرد که می‌توان آن را دین یا شیوه زندگی نامید. وی به تناسخ ارواح یا تولد دوباره اعتقاد داشت.
- از نظر پیراکوراس بهترین و عالی‌ترین شکل تطهیه و پالایش روح← فلسفه و ریاضیات. پالایش جان ← با جستجوی دانش و خروسندی بدست می‌آید. از جمله عقاید آنها: عقد اصلی چیزها نه گوهر مادی بکله اصل انتزاعی عدد است.
- اعداد در خویشتن خود نخستین اند. – اعدد عناصر اولیه صطیف اند. عدالت ← در صورتی که دولت از اجرای برابر ترکیب یافته باشد. – اصل پیاگوراسی «اموال میان دوستان مشترک است» را پیش در آمد لموکنیسم افلاطون تفسیر کرده اند. – قائل به طبقات سه گانه ← 1- دوستداران خود، 2- دوستداران افتخار، 3- دوستداران منفعت – کارکردها و فواید مکتب پیاگوراس :
1- تشکیل دولت بر حسب اعتقادات دینی خود.
2- عقاید آنها پیش از همه منافع آرشیدکرای و تمایلات آنها را که بازگشت به «عضد ضایی» فرمانروایی مطلق را خواستار بودند.
سه اصل جهان بینی پیاگوراسیها: 1- اخلاق، 2- دین، 3- دانش، گردهماییهای پیاگوراسی ← سوندریا خوانده می‌شد.
پ)– مکتب تغییرات پیاپی: بنیانگذار← هراکلیتوس ← نخستین فیلسوفی که در یونان تغییر و دگرگونی را اصول حاکم بر همتی شناخت. یونانیها وقتی در خط تفکر سیاسی قرار گرفتند که به اصول دگرگونی یا تغییر در هستی اعتقاد یافتند.
- چون به افسردگی زندگی را می‌نگریست به فیلسوف گریان نامدار شد.
1- از نظر وی عنصر و ماده اصلی جهان← آتنی است.
- می‌گفت: تنها یک چیز ثابت و برقرار است و آن قانون است. دو اصل مهم: 1- اصل وحدت یا جمع اصزار 2- اصل نسبت اخلاقی. – معروف‌ترین نظریه هرالکتیوس ← همه چیز در حال حرکت است.
ت)- مکتب الئاس ← بنیانگذار ← پارمیندس اهل الئا. – نخستین منطقی بوده می‌توان او را نخستین فیلسوف در معنای جدید دانست. او معتقد بود ثبات و تغیر ناپذیری طبیعت واقعی چیز است و تغیر دگرگونی اوهام ناشی از حواس است. – ارسطو بسیار تحت تأثیر عقل گرایی پارمیندس بود.
ث) – مکتب المتیت: راه حل ستیزنظری ثبات در برابر تغیر المتیتها ارائه کردند. بنیانگذار ← لیوسیپوس بود.
نظریه المتیت بدست دموکریتوس بیان کامل یافت. ← درخشانیترین چهره ماتریالیسم عهد باستان – به پدر عهم شهرت یافت.
- دموکرایتوس در توجیه ساختمان جهان در چارچوب نگاه به طبیعت نظریه اتی رابط داد. او به 2 اصل معتقد بود:1- اتم و دیگری 2- پوکه.
اندیشه سومنطقی: آنها بیشتر از جهان هستی یا طبیعت به تفکر و طبع انسان توجه داشتند. و در آموزشهای آنها فرد اهمیت و عظمت و اندیشه سیاسی به قدر کافی رشد و تحول یافت تا فلسفه اصالت فرد را آشکار مطرح کند.
- سوفسطها از خارجیهایی که در آتن می‌زیستند و متیک نامیده می‌شدند. (دارای برابری اجتماعی و محروم از امتیازات و حقوق سیاسی. سوفسطها ← تکیه بر واقعیت ← مشاهدات آنها ← نظریه پردازی به روش ← تجری استقرایی
بزرگترین سوفسط: پروتاگوراس ← انسان معیار همه چیز است. سنجاگرا ← هیچ قانون مطلقی وجود ندارد. – باورهای اخلاقی کاملاً ذهنی اند. – اما در حفظ قانون و نظم که پایهی جامعهی تمدنی است، کار ویژه سودمندی دارند.
گورچیاس: یورش به فلسفه طبیعی می‌برد ← عدم توجه به فلسفه اخلاقی و سیاسی ← فقط اسنان قابل بررسی است.
اوج فلسفه او: تلاش در جهت اثبات ناممکن بودن وجود ← هیچ چیز وجود ندارد.
پدر خواندهی فلسفه سیاسی غرب و بنیان گذار اخلاق نظری متأثر از تحولات اقتصادی و نگرشهای فلسفی نیمهی سده پنجم. دو مسئله مهمی که سقراط برای فلسفه به ارث گذاشت: 1- فضیلت 2- دولت خوب. بنیان گذار شالوده خوگرایی یونان ← سقراط روش سقراط← دیالکتیک یا جدل ← روش استدلال قیاسی.
آموزه دو دانش :
الف 1- صوری 2- راستین
ب – فضیلت ← مبتنی بر دانش و متنی بر عقیده ← فضیلت قائل آموزشی هم هدف.
دموکراسی از نظر سقراط: سقراط دموکراسی آتن راسنهت مورد حمله قرار داد. دموکراسی آتن ← گله گوسفندان است ← حکمرانی جهل و خودپرستی. اعتقاد سقراط ← حاکمیت آرشیوکراسی ← (عامه مردم از دانش دورند). اعتراض به فرمانروایی مجلس حاکم ← الکنریا.
آموزه تخصصی تکن کارها ← افلاطون در جمهور آورد – واگذاری حکومت به آنانکه عمیق‌ترین خردمندی را دارند. ← عالی‌ترین فضیلت را دارند. – سقراط هم محافظه کار بود هم تغیر طلب تند. – سوفسطها قانون را در خدمت فرمانروا می‌دانستند، اما سقراط آن را حاکم بر فرمانروا.
وی نخستین نظام بزرگ اندیشه سیاسی را بوجود آورد.
منشأ تفکر سیاسی اروپا ← در نوشته‌ها افلاطون – نخستین مکتب و مدرس بزرگ فلسفی ← آکادمی افلاطون.
جمهور ← شرح جامعه ایی رویایی است و می‌خواهد انسان را منشأ همه چیزها معرفی کند. – افلاطون نظام دموکراتیک آتن را مورد حمله قرار داد ← زیرا بر اصل پرلکیسی (حکومت آماتورها و غیر متخصصها) مبتنی است. جهور غالباً کوشش افلاطون برای ← تعریف عدالت – اعتقاد به وجود نیروهایی سه گانه : 1- اشتها 2 (بزرگترین طبقه ) 2- روحیه (کمتر از طبقه اشتها) 3 – عقل (کوچکترین طبقه)
اجتماعی که تنها به خاطر اشتها یا نیازهای مادی وجود دارد، اصولاً دولت نیست بلکه یک جوکرانی مجلل است.
تربیت در جمهور← پایه و اساس مسائل آتن ← نا کاملیی نظام – تعلیم و تربیت که باعث حکومت ناشایستگان شد.
- به تعلیم و تربیت زنان توجه ویژه ایی داشت. کونیست در جمهور ← هدف آن بیشتر از آنکه اقتصادی باشد، سیاسی واضعی است. برای حفظ وضع موجود و جلوگیری از تغییرات اجتماعی است و با کمونیسم مارکس دارای اختلاف است. مقصود افلاطون آن نیست که حکومت را برای ایجاد برابری ثروت به کار برد بلکه او ثروت را مساوی می‌کند تا عدادی تخریب دستگاه حکومت را از بین ببرد.
- افلاطون دربارهی حکومت خواهان میانه روی است. شکلهای حکومت دموکراسی و اولیگارشی با هم مغایر هستند ولی افلاطون از ترکیب میان این و بهترین حکومت قابل عمل را بوجود آورد. (تلاش برای برقراری میان عقل و عدد)
هدف افلاطون در قوانین ← شکل دومین دولت بهتر ار که قابل عمل هم هست مشخص کند. – در جامعه مورد نظر وی قانون باید جای اقتدار گرایی فیلسوف شاه جمهور را بگیرد.
ارسطو: افلاطون او را عقل مبهم آکادمی می‌نامید. آثار ارسطو بر 4 دسته تقسیم می‌شود:
1- کتابهای منطقی ← ارغنون (مجموعه اینها)
2- کتابهای علمی
3- کتابهای صنایع (شعر و خطاب)
4- کتابهای فلسفی (اخلاق سیاست، مابعدالطبیعه).
روش ارسطو: نخستین دانشمند علم سیاست. ← هر دولتی بهتر از بی دولتی است و اعتقاد به اصلاح تدریجی دولت داشت. در علوم طبیعی و اجتماعی ← روش بررسی تکاهی
روش استقرار← شناخت مسائل اجتماعی. – اصلم به سنتهای پیشین ← در مجموع سیاست میانه روی ← مانع خیال بافی در سیاست. افلاطون کلیات را ← مثل نامید. از نظر ارسطو وجود چیز 1 به 4 علت بستگی داشت: 1- هیولا یا استعداد انفعالی شدن 2- صورت 3- مبدأ حرکت 4- غایت ← علت غایی از همه مهم تر است.
منشأ و هدف دولت در فلسفه ارسطو: امتیازات اخلاقی دولت (امکان زندگی بهتر و کامل شدن) از مزایایی مادی آن مهم تر است. هدف دولت از نظر وی ← کمال و سعادت انسان است و هدف جامعه سیاسی در بهتری زیستن است.
- انسان بیرون از دولت موجودیت انسانی ندارد. شکلهای گوناگون دولت از دید ارسطو: از نظر ارسطو قانون اساسی یک قانون اصلی به منظور توزیع قدرت و تعیین حقوق و مزایا است. در صورتی که امتیازات و قدرب توزیع شود عدالت به دست می‌آید و آنجا که مشارکت انسانها نابرابر است پس توزیع قدرت و امتیازات هم نابرابر می‌شود. اصل عدالت توزیعی از نظر ارسطو به معنای تقسیم قدرت و امتیازات به ارزندهای است که دموکراتهای رایکال خوان آن هستند.
تقسیم بندی ارسطو از دولتها: بر حسب توانایی آنها در دست یابی به عدالت است از نظر ارسطو اشکال قانون اساسی یا حکومت شامل: پادشاهی، (بهترین شکل حکومت) آرشیو کراسی، پولیتی می‌باشد (بدترین شکل حکومت) – همیشه جدال سیاسی بر سرقدرت سیاسی بین دارندگان مالکیت و تودهای بی مالکیت وجود داشته است. – قانون اساسی ← تعیین کننده ساختار حکومت و توزیع قداست و بازتاب شیوه زندگی شهروندان می‌باشد. در جهان عملی میزان اولگیارشی بودن و یا دموکراتیک بودن بستگی به توزیع ثروت، گستردگی توانایی سنی و موقعیت طبقات دارد. – ارسطو بیشتر دموکراسی نمایندگی را قبول داشت.
- از نظر ارسطو، سعادت راستین با فضیلت است و فضیلت هم در میانه روی است. بهترین نوع زندگی ← سرپایه میانه روی است.
- ارسطو طبقه متوسط مسلط را عامل ثبات می‌دانست.
دولت آرمانی یا کمال مطلوب ارسطو: از نظر ارطو زندگی خوب 3 جزء دارد: 1- خوبیهای خارجی 2- خوبیهای جسمی 3- خوبیهای روح و هر سه برای سلامت انسان لازم است. – فقط خوبیهای روح هدف واقعی بشر را تشکیل می‌دهد. از نظر ارسطو کمال دولت ← که وظایف و کار ویژهای خود را انجام دهد و به هدف خود برسد.
- دولت نه خیلی بزرگ و نه ضعیف کوچک باشد. مهم‌ترین وظیفه قانونگذار ← صفات را چنان در شهروندان ارتقا بخشد که به همه امکان دست یافتن به زندگی بهتر داده شود. نظام تربیتی باید برای همه باشد.
تاریخ یونان باستان به چند دوره تقسیم می‌شود:1- دوره شهر – دولتها 2- دوره تسلط مقدونیه (عصر یونانی گریی یا هلیسم) و با الحاق معربه روم از بین می‌رود. 3- امپراتوری روم (بندگی و نظم – با حمله قومهای مرکزی و شمالی اروپا به روم از میان رفت).
مکتبهای منفی دوره یونانی گری: مباحث اخلاقی را مهم تر از مباحث فلسفی می‌دانستند. – با اعلام برابری همه انسانها بر دوره جهانی وطنی را دارد. مکتب اپیکوری ← بنیانگذار ← اپیکور این مکتب هدف انسان را ← دست یافتن به شادی و سعادت فردی می‌دانست. – به زندگی پس از مرگ عقیده ایی نداشتند.
- اخذ لذتهای روحانی و سعادت به دور از مشارکت و کارهای عومی – اعتقاد به خودپسندی به طبع انسانها و اینکه خودپسندی ← یگانه قانون طبیعی است. لذت← نبودن درد جسم و نگرانی در جان – فلسفه نفی گرایی – نامه دیگر فلسفه اپیکوری ← فلسفهها ماده گرایی تکاملی – احساس ← وسیله شناخت حقیقت این مکتب هرگز مدعی انقلابی بودن نداشت و انسان را در اصل دارای طبع اجتماعی نمیدانست
- مکتب سیر ناسیسم چه بود؟ بنیانگذار ← آریستا بورن – احساس ناشی از خواس پایه رفتار انسان. لذت بعنوان هدفی اخلاقی است – انسان خردمند باید آرزوهایش را محدود کند. هر دو مکتب اپیکودی و سیرناسیسم ← لذت را هدف زندگی انسان می‌دانند. سیر ناسیتها درد جسمی را بدتر از درد روحی اما اپیکوریها درد روحی را بدتر از درد جسمی می‌دانستند.
مکتب لکی : بنیانگذار ← کراستی – ما ترض علیه سهر دولت از نظر اینها تفاوت انسانها در خردمندی ولی جزوی است.
- شهر دولت منانع رشد بشر می‌شود. اعتقاد به زندگی در آوارگی – بی اعتنایی نسبت به چیزهای خوب جهان معصف‌ترین لکی ← آتیشن تند – دیوگند ← خود را سگ نامید.
مکتب شک: بنیانگذار ← میزو گوهرین ملنفد ← تحقیق و جستجوی حقیقت و محرک ← شناخت حقیقت.
علت محبوبیت ← افکار غیر منفی را برای رفع نگرانیهای انسان مطرح کرد. شک گرایی منفی به نوعی جزم گرایی است.
- همه چیز به عقیده انسان بستگی دارد و هیچ چیز به کل درست نیست. بی تفاوتی نسبت به چیزی بیرونی.
- همه چیز را نمیتوان اثبات کرد (در برابر عقیده ارسطو).
مکتب رواقی: بنیانگذار ← زنو – شهر دولت به کل یک اشتباه تاریخی است. مکتب رواقی گلچینی از مکتب کلبی است. – تأکید به اصل برابری انسانها. – دولت فراگیرباید سراسر جهان را تحت نظارت داشته باشد.
- ضمیر و نیکی در هماهنگی با طبیعت است. دو نوع قانون : 1- قانون طبیعی 2- قانون عقلی – قوانین اساسی باید طبق آداب و رسوم جامعه باشد.
نخستین مبارزات اجتماعی که در روم اتفاق افتاد ← ستیز میان برده داران و بردگان بود. – پانیتوس و سیرو فلسفه رواقی را بازسازی کردند و آن را برای رومیان قابل قبول نمودند. سنکا ← مفهوم خدمت را به کل رد نکرد، اما تفاوت بسیاری میان فلسفه رواقی سیروکه بر ارزش حکومت خوب تأکید کرد و نظر سنکا که حکومت را فقط ضروری دانست زیرا که انسان را سریر می‌دید وجود دارد.
- در قانون طبیعی فلسفهی رواقی همه انسانها برادر دانسته شدند. متفکران روم ← نظام حقوقی شان تأثیر مهمی به هر سنهای سعب اروپا گذاشت. – 1- همیت اندیشه سیاسی روم ← دین و اخلاق جدا شد و قانون را متعلق به اقتدار سیاسی برتر دانست. مفهوم رومی قانون ← بزرگترین سهم روم در اندیشه سیاسی است.
2- جدا شدن فرو از دولت: رومیها دولت را نهادی ضروری دانستند ← دولت شخصی حقوقی است که باید در چارچوب حدود تعیین شده قانونی کار کند. خود نیز شخص حقوق است که منافعی دارد و دولت باید از آن حمایت کند.
آگوسیتن قدیس: نخستین فلسفه تاریخ را بیان کرد. – اق تقدم ایمان سر عقل پشتیبانی کرد. – نوعی زندگی نامهی خود نوشت درون نگرانه را ابداع کرد ایده بزرگ آگوستین قدیس ← ایمان بر عقل حاکم است. مشهورترین شهر:
شهر خدا: تارخ را فرایندی خطی و هدف مند توصیف می‌کند. افلاطون بر آگوستین تأثیر گذار بوده است.
وظیفه حکومت ← تأمین نظم – حکومت تیرانی با ثبات بهتر از دومکراسی بی نظم است.
سنی توماس آ:ونیاس: ← معروف‌ترین سده میانه : مهم‌ترین اثر ← مرض الهایت هدف ← فلسفهای ارائه دهد تا به حسب آ« همه ضربههای هستی را به خلوند ربط دهد.
فلسفه سیاسی سن توماس: به نظر وی درباره طبیعت بستگی داشت. طبیعت هدفدار است. تصویری که او از طبیعت داشت، مثلثی به صورت سلسله مراتبی می‌باشد. و خلفا در بالاترین مرتبه است. و پست‌ترین موجودات در قاعده آن قرار دارند.
مسئولیتها، حقوق و وظایف همه موجودات بنا به جایگاه آن در سلسله مراتب تعیین می‌شود. مقصد همه آنها دست یافتن به کمال نوع خود است. هدف نهایی انسان ← رستگاری روحش. سن توماس با نظر آکوستین مخالفت کرد و نظر ارسطو را پذیرفت که انسان، حیوانی تو سیاسی. آلوکنیاس بنیادهای اندیشه سیاسی ارسطو را پذیرفت.
جن توماس آلوکیناس تشکیل یک دولت رفاه را پیشنهاد کرد. تا بتواند این دولت رفاه شرایط زندگی شهروندان را فراهم کند.
وظایف دولت رفاه : 1- تأمین رفاه رحیمانی مردم 2- تأمین تکامل روحانی مردم
آکونیاس نسبت به دموکراسی پیشنهاد شده ارسطو خوش بین نبود. بلکه معتقد بود همه انسانها برابرند و همه می‌توانند تعقل کنند. بهترین حکومت ← پادشاهی محدود یا ترکیبی از پادشاهی – آریستوکراسی و دموکراسی است.
حکومت و پادشاه: از نظر وی قدرت و اختیارات حکومت کردن مشروط است – شاهان همیشه مسئول فرمانروایی نیستند.
- تا زمانی که فرمانروا اقتدار کافی نداشته باشد، نمیتواند به وحدت لازم برسد.
- برای جلوگیری از ستمگری پادشاه نباید، ستمگر کشی کرد. بلکه برای عزل باید از ابزارهای حقوقی و قانونی استفاده کرد.
قوانین چهارگانه: 1- قانون ابدی یا مشیعت الهی
2- قانون طبیعی یا بازتاب تدریجی مشیعت در عقل
3- قانون الهی یا احکام دین
4- قانون بشری یا به کار بستن قانون طبیعی در زندگی
- شکست تحقیرآمیز بوینفاس هشتم در سالهای پایانی سده چهاردهم از نیروهای پادشاهی ملی خبر از پایان یک دوره و آغاز دوره دیگر داد. نتیجه نهایی ← نابود شدن وحدت مسیحی مورد خواست نظریه کلازیوسی بود.
- پاپ نه تنها اختیارات غیر دینی خود را از دست داد، بلکه به هنگام اصلاحات مذهبی، بخشی بیشتر اختیارات روحانی خود را از دست داد. – پاپ در مبارزه با ناسیونالیسم نیز نتوانست به حمایت روحانیت وابسته به خود متکی باشد. – پاپ در مبارزه با شاهان باخت اما در مبارزه علیه اعضای ناراضی سازمان خود برد.
نظریههای پیشنهادی مارسیلیوپا دوآ، ویلیام اوکام، جان ویلکیف، یان هوس و بقیه آنها در مورد اصول بنیادی معینی توافق داشتند. ← ( اقتدار دنیایی و روحانی به مردم متعلق دارد).
- لاینبیتر از هوشمندان و دانایان فلسفه غرب دیده در سدههای میانه داشت.
- سوسیالیستهای حنفی از جمله کول، نیز از سدههای میانه الهام می‌گرفت.
- سوسیالیسم حنفی عصر حاضر جهان غرب تا حد زیاد برآمده از نظام صنفی سدههای میانه است.
- مهم‌ترین مفهوم سدههای میانه ← عدالت.
- دومین سهم متفکران سیاسی سده میانه ← عرف اجتماع اصل و اساس قانون است.
- مردمان سده میانه همچنین قانون را برتر می‌دانستند.
- حقوقدانهای سده میانه اجتماع یا مردم را منبع نهایی حقوق موضوعه دولت می‌دانستند.
- مفهوم دیگر ← شاه نایب خداست.
- سهم دیگر ← اصول قرارداد اجتماعی. – در بهترین شکل حکومت ← همه اعضای اجتماع سیاسی شرکت دادند.
- جهانی گرایی – سیاست اقتصاد، الهیات با یکدیگر آمیخته و ترکیب شده بودند.
