هدف دوره
تببین و تحلیل مسائل نوپای اقتصادی در بستر اینترنت
شرح دوره
ظهور همزمان صنعت ارتباطات، شکل‌گیری شرکت‌های چندملیتی، فضای مشترک ارتباطی بر بستر اینترنت، ساختارها و نهادهای اقتصادی را دگرگون ساخته است. اقتصاد دیجیتال با تنوع و تشدید رقابت در بازارهای محلی، ملی و جهانی، اقتصاد خرد را باز تعریف نموده و به عنوان اقتصاد پنجم مطرح شده است. از این رو عدم درک این اقتصاد و بازار جدید می‌تواند به بحران‌های فراگیر برای دانشجویان اقتصاد و مدیریت منجر شود.
فهرست مطالب
قطعاً اقتصاد دیجیتال بر بستر رقومی، شبکه‌ای، تعاملی، بازخوردی، غیرمرکزی و الگوریتمی جدید علاوه بر ساختار و نظام‌های اقتصادی، هم در روش‌های فرایندی و تراکنش‌های مالی و اداری و هم در شکل خدمات اقتصادی کار بدیعی است که می‌تواند به عنوان متن درسی و کتاب راهنما برای آشنایی با اقتصاد دیجیتال منبعی مناسب تلقی شود تا بستر دوفضایی‌شده اقتصاد جدید را شرح دهد. امروزه اقتصاد پنجم جهان را اقتصاد دیجتال می‌دانند و به مرور زمان بسیاری از کسبوکارها، امور مالی و بانکی و تبادلات مالی به این فضا وارد خواهند شد. ظهور همزمان صنعت ارتباطات، شکل‌گیری شرکت‌های چندملیتی، فضای مشترک ارتباطی بر بستر اینترنت، اتصال دیوایس‌ها به کالاها، انبارهای نگهداری کالاها، فروش و خدمات پس از فروش و اتصال دیوایس‌ها، همه پدیده‌های مرتبط با بازار و کسب‌وکار مثل فرایندها، ساختارها، نهادهای اقتصادی، اطلاعات و حتی آدم‌ها را دگرگون ساخته است؛ همچنین تنوع و تشدید رقابت در بازارهای محلی، ملی و جهانی در کنار شکل‌گیری شبکه‌های توزیع‌شده در قالب مثلاً اسنپ حمل‌ونقل، اسنپ غذا و پوشاک و انواع اسنپ‌های جدید مرتبط با اقتصاد زندگی، شبکه‌ای جدید را گسترده که اقتصادهای خرد گذشته را به چالش کشیده است. عدم درک اقتصاد و بازار جدید می‌تواند به بحران‌های فراگیر بازارهای جدید منجر شود.
کتاب اقتصاد دیجیتال با یک مقدمه شروع می‌شود و سپس در قالب چهار بخش شامل چهارده فصل موضوع بررسی می‌شود و با نتیجه‌گیری نهایی به پایان می‌رسد. در مقدمه طرح یک مسئله صورت گرفته و جایگاه اقتصاد دیجیتال تبیین شده است. در بخش اول تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی در سه فصل ارائه گردیده است. در بخش دوم درباره موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال مثل بهره‌وری مجازی، کار مجازی، پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال همراه با رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال و موضوع مهم ایمنی و امنیت اقتصادی دیجیتال در قالب فصول چهارم تا هفتم بحث کرده‌ایم.
بخش سوم کتاب به موضوع ظرفیت‌های جدید اقتصاد دیجیتال در حوزه رایانش ابری، فناوری بلاک چین و ارزهای مجازی و رمز ارزها، بازار کار اقتصاد دیجیتال و بانکداری الکترونیک اختصاص دارد که در فصول هشتم تا یازدهم تحلیل و تبیین شده‌اند. در بخش چهارم که شامل فصول دوازدهم تا چهاردهم می‌شود روی مباحث مرتبط با ایران و اقتصاد دیجیتال تمرکز شده و مباحثی همچون چالش‌های اقتصاد دیجیتال، کسب‌وکارهای دیجیتال و اقتصاد مقاومتی در اقتصاد دیجیتال ایران بررسی شده است. در نتیجه‌گیری پایانی تلاش کرده‌ایم تصویری از نظام یکپارچه اقتصادی دیجیتال، نه به عنوان یک اقتصاد جدا از اقتصاد آنالوگ، بلکه به عنوان یک نظام اقتصادی دو فضایی به‌هم‌پیوسته و یکپارچه ارائه دهیم.
با توجه به تأثیر شناختی مفاهیم و ابتکارهای اعمال شده در ساختار و طبقه‌بندی آنها، در بخش نخست کتاب حاضر با عنوان «تاریخچه، مفاهیم و مهارت‌های کلیدی» بر این موضوعات تمرکز می‌شود. در این بخش، سه فصل ارائه شده است که هر کدام بر یک جنبه مهم شناختی اقتصاد دیجیتال اختصاص دارد. در فصل اول «تاریخ اقتصاد دیجیتال»، خصوصاً مواجهه معرفت‌شناختی با اقتصاد دیجیتال، بررسی می‌شود. ما در این فصل، اقتصاد دیجیتال را به عنوان انقلاب صنعتی چهارم تحلیل و بر روند تغییر در مفهوم عملیاتی اقتصاد دیجیتال تمرکز کرده‌ایم. همچنین رویکردی مناسب را برای ارزیابی اقتصاد دیجیتال در شرایط جاری برگزیده‌ایم که خصوصاً بر ماهیت در حال انتقال اقتصاد دیجیتال و تغییر تمرکز از زیرساخت به دربرگیری دیجیتال توجه دارد.
در فصل دوم با عنوان «مفاهیم کلیدی اقتصاد دیجیتال» مجموعه گسترده‌ای از مفاهیم شامل: اقتصاد اطلاعاتی، اقتصاد الکترونیکی، اقتصاد اینترنتی، اقتصاد شبکه‌ای، اقتصاد دیجیتال، اقتصاد مبتنی بر همکاری، اقتصاد وبی، اقتصاد اپ، اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد اشتراکی و اقتصاد هوشمند به بحث گذاشته شده است. همان‌طور که در مباحث قبل اشاره شد، این تعاریف و طبقه‌بندی‌های درونی آن، یکی از مهمترین پیشران‌های شناختی اقتصاد دیجیتال و زمینه‌ساز مواجهه خاص و سیاست‌گذاری تخصصی کشورها در مورد اقتصاد است.
در فصل سوم به «مهارت‌های اقتصاد دیجیتال» پرداخته‌ایم. هدف از این فصل نشان دادن مهارت‌های ضروری برای ورود به بازار کار به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر کاهش شکاف اقتصاد دیجیتال در جهان است. علی‌رغم فقدان معیارهای عمومی برای اقتصاد دیجیتال، داده‌های موجود اجازه می‌دهد تا به نتیجه‌گیری مناسب دست یابیم.
در فصل مهارت‌های اقتصاد دیجیتال، عرضه و تقاضای نیروی کار و شکل‌های جدید آن، چالش‌های عرضه و تقاضای نیروی کار، صلاحیت‌های جدید در بازار کار، بازمهندسی نظام آموزشی در جهت انطباق با بازار کار و بازتعریف رتبه‌بندی شغلی در بازار کار اقتصاد دیجیتال را مورد بحث قرار داده‌ایم که همه این موارد به کاهش چالش‌ها و آمادگی بیشتر برای توسعه اقتصاد دیجیتال منجر می‌شود.
بخش دوم این کتاب، «موضوعات مهم اقتصاد دیجیتال» و از جمله مهمترین آنها را مورد کاوش قرار می‌دهد. این بخش متشکل از چهار فصل است. در ابتدای این بخش با عنوان «بهره‌وری مجازی و ظهور اقتصاد جدید» به تعریف بهره‌وری، شاخص‌ها و سطوح آن، نقش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در رشد بهره‌وری، رویکردهای نظری بهره‌وری و فناوری اطلاعات و ارتباطات، الگوهای رشد بهره‌وری، کار دوفضایی، الگوریتم‌ها، هوش مصنوعی، رباتیک و اینترنت اشیا پرداخته‌ایم و در نهایت نشان داده‌ایم که چگونه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، تقویت‌کننده و تسریع‌کننده بهره‌وری‌اند.
فصل پنجم کتاب با عنوان «پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی اقتصاد دیجیتال» به مجموعه مهمی از پروتکل‌ها و استانداردهای جهانی در حوزه‌های اینترنت اشیا، صیانت از داده‌ها، فناوری هوش مصنوعی و رباتیک، بلاکچین و پروتکل‌های رمز ارزها اختصاص دارد. با توجه به خلأهای موجود در محیط قانونی کشور در حوزه اقتصاد دیجیتال، توجه به این پروتکل‌ها اهمیت مضاعف دارد.
در فصل ششم، «رویکردها و چالش‌های حقوقی اقتصاد دیجیتال» بررسی شده است. در این فصل، خصوصاً بر رویکردهای قانونگذاری، مسائل مالی و بانکی، رقابت و انحصار، حقوق مصرف‌کننده، مسائل حقوقی روندهای نوین، چالش‌های حقوقی و قانونی اقتصاد اشتراکی، مسائل حقوقی اینترنت اشیا و اینترنت همه اشیا، چالش‌های قانونی داده‌ها، بزرگ داده‌ها و داده‌های باز و زیست‌بوم قانونی اقتصاد دیجیتال ایران تمرکز شده است و در نهایت ظرفیت‌ها و چالش‌های قوانین و مقررات اقتصادهای دیجیتال موضوع بحث بوده‌اند.
«ایمنی و امنیت در بازار برخط»، عنوان فصل هفتم کتاب است که در این فصل ابتدا به تبیین مفهومی و گونه‌شناسی بازار برخط می‌پردازیم و سپس ساختارها و فرایندهای ایمنی، پروتکل‌های امنیتی، نرم‌افزارهای ضد تقلب و استانداردهای جهانی ایمنی بازار برخط را بررسی می‌کنیم و مشخصاً شش استاندارد تخصصی ایزو شامل: نظرات مصرف‌کننده آنلاین، فناوری اطلاعات، پوشاک و پرو دیجیتال، تجزیه‌وتحلیل دیجیتال و تجزیه‌وتحلیل وب، خدمات مالی و مدیریت شماره شناسایی شخصی و بانکداری و خدمات مالی تلفن همراه را تحلیل می‌نمائیم.
بخش سوم این کتاب به «ظرفیت‌های جدید در اقتصاد دیجیتال»، از جمله موارد اشاره شده قبل اختصاص دارد. در این بخش، در فصل هشتم، به «رایانش ابری و تأثیرگذاری اقتصادی آن» پرداخته شده است؛ مفهوم رایانش ابری، سیر تکاملی آن، ویژگی‌ها، مدل‌ها و کاربردهای مختلف آن در بنگاه‌های کوچک و متوسط، سازمان‌های عمومی و دولت بررسی و در نهایت، اهمیت و اثرگذاری آن در حوزه اقتصاد تحلیل شده است. سپس، در فصل نهم، «فناوری بلاکچین و ارز مجازی» را مطالعه کرده‌ایم که دو پدیده مهم تأثیرگذار بر نظام‌های اقتصادی از جمله نظام اقتصادی کشور ایران و همچنین نظام پولی و بانکی‌اند. با توجه به پیچیده بودن فناوری بلاکچین، در طول این فصل تلاش شده است خواننده به زبان ساده با روش کار بلاکچین آشنا شود. همچنین به کاربرد بلاکچین در قراردادهای هوشمند و آینده این فناوری توجه شده است. درخصوص ارز مجازی نیز، پس از معرفی این ارز، به گونه‌شناسی ارزهای مجازی و مقایسه پول الکترونیک با ارز مجازی پرداخته‌ایم و سپس، بیتکوین به عنوان پیشروترین ارز مجازی تحلیل شده است.
در فصل دهم، «بازار کار اقتصاد دیجیتال» مورد نظر بوده که طی آن الگوهای جدید کار، مزایا و معایب مدلهای جدید کار و روابط شغلی، پلتفرم‌های کار دیجیتال، توسعه کارآفرینی دیجیتال، مدل کسب‌وکار باز، اپلیکیشن‌های کسب‌وکار و توسعه استانداردهای انطباق در بازار دیجیتال بررسی شده است. این فصل، از نظر آشنایی با یکی از مهمترین جنبه‌های توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور ایران اهمیت دارد.
در فصل یازدهم، که آخرین فصل از بخش سوم کتاب است، «بانکداری الکترونیک و روندهای آینده» بررسی شده است. هدف از این فصل، صرفاً بازتاب بانکداری خصوصی نیست، بلکه مهم‌تر از آن، بیان تأثیر فناوری‌های نوظهور مؤثر بر بانکداری، خصوصاً فناوری بلاکچین و تأثیر آن بر نظام پولی و خزانه‌داری کشور است. این فصل متشکل از مباحثی درخصوص فناوری‌های اصلی مؤثر بر آینده بانکداری الکترونیک از جمله رایانش ابری، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، اتوماسیون مبتنی بر فرایندهای رباتیک، فناوری‌های دفتر کل تسهیم‌شده و اینترنت اشیا می‌باشد. سپس، به نقش فناوری‌های مرکززدا بر آینده بانکداری الکترونیک، مدیریت نقدینگی و آینده دفاتر کل در بانکداری تجاری پرداخته‌ایم.
فصل دوازدهم به «چالش‌های اقتصاد دیجیتال در ایران» اختصاص دارد. در این فصل ابتدا به مهمترین چالش‌های اقتصاد ایران پرداخته‌ایم که تورم، رکود و رشد اقتصادی ناپایدار، اشتغال و معضل بیکاری، وابستگی اقتصادی به نفت و اقتصاد تک‌محصولی، عدم شفافیت و فساد اقتصادی و مدیریت اقتصادی ناکارآمد، موارد تحلیل شده‌اند. سپس، دیجیتالی شدن اقتصاد و چالش‌های اقتصادی در ایران تبیین شده‌اند که ذیل آن اثر دولت الکترونیک، خدمات و محتوای دیجیتال بر اقتصاد، داده‌های باز، بزرگ‌داده‌ها و مسئله شفافیت اطلاعات در اقتصاد دیجیتال، اینترنت اشیا، اینترنت همه اشیا و خودکارسازی فرایندهای اقتصادی، هوشمندسازی و خودکارسازی، ضرورت توسعه توانمندی برای تغییر محیط کاری، مهارت‌های نرم و سخت در کاهش بیکاری و توسعه اشتغال دیجیتال به نحو کاربردی و راهبردی بررسی شده‌اند.
در فصل سیزدهم به «کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی» پرداخته‌ایم. در این فصل ابتدا کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی وضعیت‌شناسی و سپس، کسب‌وکارهای خرده‌فروشی آنلاین و فروشگاه‌های اینترنتی ایرانی، کسب‌وکارهای مبتنی بر حمل‌ونقل، کسب‌وکارهای حوزه مواد غذایی و رستوران‌ها و فین‌تک ایرانی بررسی شده‌اند. در ادامه درباره کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی از نگاه مسئله‌شناسی بحث کرده‌ایم که فهرستی منسجم، پرتعداد و کارآمد را دربر میگیرد. این فصل، راهکارهایی را برای زیست‌بوم کسب‌وکارهای دیجیتال ایرانی ارائه می‌کند که برای فعالان این حوزه یا علاقه‌مندان به آشنایی با کسب‌وکارهای دیجیتال و ارتباط آن با زمینه اجتماعی ایران راهگشا خواهد بود.
فصل چهاردهم به «اقتصاد دیجیتال مقاومتی» اختصاص دارد. در این فصل ابتدا به اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری و همچنین از نگاه متخصصان و اندیشمندان پرداخته شده است. سپس، برنامه‌ها و راهبردهای اقتصاد مقاومتی دیجیتال مورد تحلیل قرار گرفته و در نهایت درباره راهکارهای مقاوم‌سازی اقتصاد دیجیتال در ایران بحث شده است.
این کتاب با یک جمع‌بندی به پایان می‌رسد که در آن «نظام یکپارچه اقتصاد دیجیتال؛ سیاست‌ها، ساختارها و روندها» مورد بحث قرار گرفته است. یافته‌های ما نشان می‌دهد اقتصاد دیجیتال در مسیر دستیابی به رونق اقتصادی جایگاهی ویژه و رو به رشد دارد. همچنان که نسبت رو به افزایش ارزش اقتصاد دیجیتال به کل اقتصاد در جهان، تعادل اقتصادی سنتی را دستخوش تحول جدی کرده است، وضعیت این تناسب نیز در نظام اقتصادی ایران تأثیر مهمی خواهد داشت. اگرچه اثبات این اثرگذاری از طریق مباحث اقتصاد کلان امکان‌پذیر است، اما جایگاه عملی آن را باید در کوچک‌ترین نهاد اقتصادی، یعنی خانواده، مورد توجه قرار داد. بنابراین، بهره‌مندی خانواده ایرانی از آورده اقتصاد دیجیتال و درک اثر عینی آن بر بزرگ شدن اقتصاد خانواده، باید هدف اصلی اقتصاد دیجیتال یکپارچه و عدالت‌محور در کشور باشد.
تعریف اقتصاد دیجیتال چیست (+ مقاله و مثال) | متمم
کتاب اقتصاد دیجیتال، تألیف دکتر عاملی و حاجی جعفری
اقتصاد دیجیتال یا اقتصاد دیجیتالی (Digital Economy) از جمله اصطلاحاتی است که طی دهه‌ی اخیر، به شکلی گسترده رواج یافته و به این علت که بر سر تعریف آن هم، اتفاق‌نظر وجود ندارد، تقریباً به جای هر واژه‌ی مرتبط با تکنولوژی به کار می‌رود.
از افزایش فروش موبایل تا رشد مصرف ترافیک اینترنتی، از بررسی تعداد سایت‌های فعال تا تعداد پلتفرم‌های دیجیتال، همگی زیر عنوان توسعه اقتصاد دیجیتال مورد بحث قرار می‌گیرند.
این درس، به تعریف اقتصاد دیجیتال و بررسی دقیق‌تر مصداق‌ها و ویژگی‌های آن – به صورت بسیار خلاصه و مقدماتی – اختصاص داده شده است.
چه کسی اصطلاح اقتصاد دیجیتال را رواج داد؟
تعریف اقتصاد دیجیتال
اقتصاد دیجیتال به عنوان انقلاب صنعتی چهارم
تفاوت انقلاب دیجیتال با اقتصاد دیجیتال چیست؟
چند مثال برای درک بهتر مفهوم انقلاب دیجیتال، اقتصاد دیجیتال و تحول دیجیتال
مقاله در مورد اقتصاد دیجیتال (+ فایل PDF برای دانلود)
تقریباً همه‌ی منابع، بر این نکته اتفاق نظر دارند که نخستین کاربرد جدی اصطلاح اقتصاد دیجیتال به کتاب اقتصاد دیجیتال یا Digital Economy نوشته‌ی دان تاپسکات بازمی‌گردد.
او در سال ۱۹۹۵ کتاب اقتصاد دیجیتال را تالیف و در ۱۹۹۶ آن منتشر کرد.
اما شاید برایتان جالب باشد که حتی با ورق زدن و مطالعه این کتاب ۴۰۰ صفحه‌ای هم، با تعریفی مشخصی از اقتصاد دیجیتال مواجه نمی‌شوید.
البته قطعاً تحلیل‌های مطرح شده در این کتاب، بسیار ارزشمند و راهگشا هستند.
اما اگر بخواهید بر اساس حرف‌های تاپسکات در کتاب اقتصاد دیجیتال در مورد اقتصاد دیجیتال صحبت کنید، تنها می‌توانید توصیف زیر را به کار ببرید:
ظاهراً اقتصاد جدیدی شکل گرفته است.
در این اقتصاد، کسب و کارها از فناوری اطلاعات استفاده می‌کنند.
فناوری اطلاعات هم به عملیات آنها کمک می‌کند و هم زمینه‌ای برای رشد آنها فراهم می‌کند.
ضمن اینکه کسب و کارها، بهتر و سریع‌تر به یکدیگر متصل می‌شوند.
به این اقتصاد جدید، اقتصاد دیجیتال یا Digital Economy می‌گوییم.
تعریف اقتصاد دیجیتال از نگاه دان تاپسکات
نیکلاس نگروپون بنیان‌گذار لابراتوار رسانه دانشگاه MIT هم، تقریباً همزمان با تاپسکات، کتابی تحت عنوان Being Digital منتشر کرد و در آن این اقتصاد جدید را با یک جمله‌ی ساده اما مهم توصیف کرد:
جهان جدید، جهانی است که در آن، بیت‌ها جای اتم‌ها را گرفته‌اند.
نگروپون
تعریف اقتصاد دیجیتال
اگر چه تعریف واحدی از اقتصاد دیجیتال وجود ندارد، اما شاید تعریف توربان از اقتصاد دیجیتال در کتاب تجارت الکترونیک (Electronic Commerce) نقطه‌ی شروع مناسبی باشد:
اقتصاد دیجیتال که به آن اقتصاد اینترنت (Internet Economy) هم گفته می‌شود، اقتصادی است که پایه‌ی آن بر تراکنش‌ها / تعامل‌های اینترنتی گذاشته شده است.
بخش عمده‌ای از این تعامل‌های اینترنتی، از جنس تجارت الکترونیکی هستند.
البته اقتصاد دیجیتال، شامل شبکه‌های ارتباطی دیجیتال کابلی و وایرلس (از جمله اینترنت و اینترانت، اکسترانت و VANها) و نیز کامپیوترها، نرم افزارها و سایر ابزارهای فناوری اطلاعات هم می‌شود.
البته با وجودی که رأی و نظر توربان، در حوزه‌ی تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال مهم و تاثیرگذار است، اما لازم است تاکید کنیم که بسیاری از صاحب‌نظران، ترجیح می‌دهند برخلاف توربان، اقتصاد دیجیتال را بزرگ‌تر از اقتصاد اینترنت در نظر بگیرند.
یکی از این صاحب‌نظران، کلاوس شواب است. همان کسی که بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد (اجلاس داووس) بوده است.
او اقتصاد دیجیتال را چهارمین موج بزرگ صنعتی شدن جهان می‌داند.
تعریف اقتصاد دیجیتال به عنوان انقلاب صنعتی چهارم
کلاوس شواب، در کتاب خود تحت عنوان انقلاب صنعتی چهارم (The fourth industrial revolution) که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، نگاه متفاوت و عمیق‌تری به اقتصاد دیجیتال دارد.
البته اگر اینجا هم به دنبال تعریف دقیق اقتصاد دیجیتال باشید، ناامید خواهید شد.
اما حرف‌های شواب می‌تواند تصویر نسبتاً شفافی از مفهوم اقتصاد دیجیتال به دست دهد.
کتاب انقلاب صنعتی چهارم - نوشته کلاوس شواب
شواب برای اینکه اقتصاد دیجیتالی را به عنوان چهارمین انقلاب صنعتی معرفی کند، ابتدا سه انقلاب قبلی را به صورت بسیار مختصر مرور می‌کند:
انقلاب صنعتی اول
این انقلاب در قرن‌های هجدهم و نوزدهم (حدوداً بین سال‌های ۱۷۶۰ تا ۱۸۴۰) شکل گرفت. ساخت راه آهن و اختراع موتور بخار را نماد‌ها و محرک‌های اصلی این اولین انقلاب صنعتی می‌دانند.
با موج اول انقلاب صنعتی، کارخانه‌ها شکل گرفتند و نیروی مکانیکی به کمک نیروی انسانی آمد تا حجم تولید، افزایش یابد.
انقلاب صنعتی دوم
موج دوم انقلاب صنعتی، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وجود آمد.
اختراع برق، اختراع روش تولید انبوه، درک مفهوم خط تولید و تقسیم کار، کارخانه‌های امروزی را به وجود آوردند.
عموم مردم، وقتی از صنعت حرف می‌زنند، معمولاً دستاوردهای انقلاب صنعتی دوم را در ذهن دارند.
انقلاب صنعتی سوم
این انقلاب را میتوان انقلاب دیجیتال یا انقلاب کامپیوترها نامید.
جریانی که با اختراع نیمه رساناها و ارزان شدن هزینه‌ی تولید و کاهش ابعاد ترانزیستورها و ساخت کامپیوترها شکل گرفت و بعداً با کوچک‌تر شدن کامپیوترها و به وجود آمدن اینترنت و اختراع موبایل، رشد کرد.
نه تنها کلاوس شواب، بلکه اغلب صاحب‌نظران تکنولوژی، اختراع کامپیوتر و اینترنت و تجهیزات مخابراتی را، به عنوان بخشی از اقتصاد دیجیتال در نظر نمی‌گیرند. می‌شود تصور کرد که انقلاب دیجیتال روی داده باشد اما اقتصاد دیجیتال تا مدت‌ها بر مبنای آن شکل نگیرد. اقتصاد دیجیتال، جهان دیگری بود که در بستر انقلاب دیجیتال و پس از آن به وجود آمد. همان‌طور که نرم‌افزار، صنعت متفاوتی بود که البته در دامن سخت‌افزار رشد کرد. ا
انقلاب صنعتی چهارم (اقتصاد دیجیتال)
پس از توسعه‌ی ابزارهای دیجیتال و فراگیر شدن آثار انقلاب دیجیتال، موج دیگری آغاز شد که آن را میتوان انقلاب صنعتی چهارم یا اقتصاد دیجیتال نامید.
کلاوس شواب، برخی از روندهایی را که موجب شکل گیری و توسعه اقتصاد دیجیتال شد به شرح زیر فهرست می‌کند:
ارزان شدن و فراگیر شدن موبایل – در حدی که از حالت یک ابزار کمکی، به وسیله‌ای فردی و ضروری تبدیل شد.
سنسورها – از همه‌ی انواع آن – کوچک‌تر و ارزان‌تر شدند و می‌شد روی انسان‌ها و وسایل آنها انواع گیرنده‌ها و حسگرها را نصب کرد.
هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی در حدی رشد کرد که استفاده از آن در کاربردهای متعارف هم، توجیه اقتصادی پیدا کرد.
شواب توضیح می‌دهد که اگر چه در ظاهر بسیاری از این دستاوردها و روندها از قبل وجود داشتند، اما ظهور و بروز سه ویژگی باعث شد که اقتصاد دیجیتال متولد شود و رشد کند:
سرعت پیشرفت و عرضه‌ی محصولات و اختراعات جدید، ناگهان سیری صعودی پیدا کرد.
دسترسی به تکنولوژی از یک حوزه‌ی جغرافیایی یا یک طبقه اجتماعی خاص فراتر رفت.
تکنولوژی، به جای اینکه مانند گذشته، ابزاری در خدمت سیستم‌ها باشد، خود خالق سیستمهای جدیدی شد.
کلاوس شواب در اینجا حرف اندرو مکافی را نقل و تایید می‌کند که: حق داریم دوره‌ی جدید را دومین عصر ماشینی شدن (Second Machine Age) بنامیم.
[ درس مرتبط: اندرو مکافی کیست؟ ]
تفاوت انقلاب دیجیتال با اقتصاد دیجیتال چیست؟
تفاوت انقلاب دیجیتال با اقتصاد دیجیتال چیست؟
هرگاه دیدیم همان کارهای قدیمی، همان فرایندهای قدیمی، همان عملکرد‌های قدیمی، با استفاده از ابزارهای دیجیتال انجام می‌شوند، ما صرفاً با انقلاب دیجیتال مواجه هستیم. بسیاری از کشورهای در حال توسعه، تکنولوژی دیجیتال را در این سطح تجربه می‌کنند.
اما هرگاه دیدیم کارها و خدماتی انجام می‌شود و ارزش‌هایی ایجاد می‌شود که قبلاً وجود نداشته و عملاً به واسطه‌ی تکنولوژی خلق شده‌اند، خصوصاً هر گاه دیدیم ساختارهای سنتی در حال ضعیف شدن و نابود شدن هستند و ساختارهای دیجیتال جای آنها را میگیرد (نه اینکه ساختار دیجیتال، صرفاً ابزار آنها شود) اقتصاد دیجیتال را تجربه کرده‌ایم.
نباید تجارت الکترونیک (جابجایی و معامله در بستر دیجیتال) را با اقتصاد دیجیتال اشتباه بگیریم. تجارت الکترونیک، مهم و ضروری است. اما خوب است به خاطر داشته باشیم که تجارت الکترونیک حتی قبل از اینترنت هم وجود داشته است. دستاورد واقعی تکنولوژی دیجیتال، اقتصاد دیجیتال است.
پیشنهاد مهم:
پیشنهاد می‌کنیم حتماً در این مرحله، درس تحول دیجیتال را مرور کنید و تمرین آن را هم حل کنید.
قطعاً به درک بهتر این بحث کمک خواهد کرد.
در آنجا خواهیم دید که بحث تحول دیجیتال زیر مجموعه‌ی انقلاب دیجیتالی است و وارد حوزه‌ی اقتصاد دیجیتال نمی‌شود.
عملاً اقتصاد دیجیتال، یک اتفاق کلان در عرصه‌ی اقتصاد ملی و جهانی است. اما تحول دیجیتالی، یک برنامه‌ی تغییر سازمانی است.
چند مثال برای درک بهتر انقلاب دیجیتال، تحول دیجیتالی و اقتصاد دیجیتال
قطعاً می‌دانیم که تفکیک بین انقلاب دیجیتال و اقتصاد دیجیتال، کاملاً دقیق و مکانیکی نیست. نمی‌توانیم تغییرات و تحولات و بحث‌ها را به صورت صفر و یک، در یک گروه یا گروه دیگر قرار دهیم.
اگر بر این تقسیم بندی تاکید می‌شود، صرفاً از این جهت است که ذهن ما بازتر شود و به جای درک اقتصاد دیجیتال به هیجان زدگی در اثر انقلاب دیجیتال قانع نشویم.
بنابراین مثال‌های زیر را با در نظر گرفتن توضیحات فوق (اینکه مرزبندی‌ها کاملاً صلب و شفاف نیست) بخوانید.
اینکه کامپیوترها و لپ‌تاپ‌های امروز خانه‌ی ما، از سوپرکامپیوترهای دهه‌ی قبل، قدرتمند‌تر هستند، از جمله دستاوردهای انقلاب دیجیتال است.
اینکه واقعیت مجازی و واقعیت افزوده به عنوان یک ابزار در اختیار ما قرار گرفته است، نمونه‌ای از اثرات انقلاب دیجیتال است.
اینکه در شرکت خود، فرایند حسابداری یا مدیریت منابع انسانی را به صورت نرم افزاری انجام می‌دهیم، مصداقی از تحول دیجیتالی است. چون از دستاوردهای انقلاب دیجیتال برای تغییر و تحول سازمانی استفاده کرده‌ایم.
به وجود آمدن فیس بوک، اینستاگرام، شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های اجتماعی و نرم افزارهای پیام رسان، مصداق اقتصاد دیجیتال است. این‌ها با تکیه بر دستاوردهای دیجیتالی، فعالیتی جدید، صنعتی جدید و اقتصادی جدید ساختند و جایگزین برخی فعالیتهای سنتی شدند. مکانیزم‌هایی برای کسب و کار و درآمدزایی به وجود آمد که قبل از این وجود نداشت و قابل تصور هم نبود.
به وجود آمدن پول دیجیتالی (مانند Bitcoin و Ethereum و Dogecoin) بخش مهمی از اقتصاد دیجیتالی است. چون قبلاً انقلاب دیجیتالی و ریاضیات، ابزار و مدلی به اسم Blockchain (زنجیره بلوک‌ها) را اختراع کرده بودند.
گوگل، بینگ، یاهو و سایر موتورهای جستجو، بخشی از اقتصاد دیجیتال هستند. چون فعالیت جدید، لایه‌های عملیاتی جدید و کسب و کارها و مدلهای درآمدی جدیدی ایجاد کرده‌اند که قبلاً وجود نداشته‌اند. آنها بیش از آنکه ابزاری برای فرایند قدیمی باشند، یک پارادایم جدید ایجاد کرده‌اند.
کسی که برنامه نویس است یا در سطحی بالاتر، Developer است و می‌تواند یک سایت یا سیستم نرم افزاری طراحی کند، فعال دوره انقلاب دیجیتال است. اما اگر بتواند به سازمانی برود و به آنها کمک کند که از توانایی او برای دیجیتالی کردن فرایندها (نه فقط سایت زدن) استفاده کنند، وارد جهان تحول دیجیتالی شده است. همین فرد یا افراد اگر یک پلتفرم جدید (مثلاً یوتیوب، آمازون، گوگل، علی بابا و eBay) راه اندازی کنند، وارد بازی اقتصاد دیجیتال شده‌اند.
چند مقاله در مورد اقتصاد دیجیتالی
با کمی جستجو در وب و سایت‌های مختلف، می‌توانید انبوهی گزارش و مقاله در مورد اقتصاد دیجیتال بیابید.
اما از آنجا که بسیاری از این گزارش‌ها از جنس محتوای تبلیغی هستند و از سوی دیگر، برخی گزارش‌های ارزشمند هم چندان شناخته شده نیستند، در اینجا چند گزارش و مقاله اقتصاد دیجیتال را برای شما انتخاب کرده‌ایم.
همه‌ی این مقاله‌ها انگلیسی هستند و عموماً در یک یا دو سال اخیر منتشر شده‌اند. اما کلمات و اصطلاحات ساده‌ای دارند و درک آنها – حتی برای کسانی که زبان انگلیسی آنها چندان قوی نیست – دشوار نخواهد بود.
برنده شدن در رقابتهای اقتصاد دیجیتال (برای بانکها)
مطلبی که شرکت Accenture تحت عنوان Winning in the digital economy تنظیم و منتشر کرده‌اند، ساده اما دقیق است.
این گزارش در قالب یک استعاره (دنیای جدید، کفش جدید) کوشیده است فضای بانک و بانکداری در اقتصاد دیجیتال و مدلهای کسب و کار جدید مناسب این فضا را مرور کند.
دانلود فایل PDF مقاله رقابتهای اقتصاد دیجیتال (گزارش ۲۲ صفحه‌ای)
برندگان و بازندگان اقتصاد دیجیتالی
این گزارش توسط نشریه کسب و کار‌هاروارد (Harvard Business Review) تنظیم شده و عنوان اصلی آن رقابت در سال ۲۰۲۰ است.
نکات بسیار متنوعی را می‌توانید در این گزارش ببینید. اما شاید یکی از جذاب‌ترین آنها، طبقه بندی صنعتهای مختلف بر اساس میزان دگرگونی بر اثر توسعه اقتصاد دیجیتال است.
صنعت ارتباطات و رسانه در رأس صنایعی است که طبق گزارش‌هاروارد باید در انتظار تحولات بنیادین باشد و پس از آن، صنعت مالی و حوزه تکنولوژی قرار گرفته‌اند.
حوزه‌های خدمات تخصصی و صنعت آموزش در رده‌های بعدی قرار دارند.
پژوهش حاضر با هدف مطالعه و رصد تغییرات آینده خدمات تجارت الکترونیک (شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران) از طریق آینده پژوهی انجام شده است. به همین منظور، ابتدا با روش مطالعات اسـنادی و کتابخانـه‌ای، روندهای موثر در آینده خدمات تجارت الکترونیک شناسایی گردیدند. با استفاده از روش نظرخواهی از خبرگان، آینده محتمل خدمات تجارت الکترونیک (شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران) در قالـب ارائه کامل خدمات تجارت الکترونیک، ارائه مـوازی خدمات تجارت الکترونیک، ارائه مکمل خدمات تجارت الکترونیک و ارائه سـایه‌ای خدمات تجارت الکترونیک، تعریف شـد.
هدف از انجام این پژوهش کشف انواع آینده پیش رو خدمات تجارت الکترونیک (شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران) می‌باشد. در این مطالعه رویکرد آینده پژوهی، اکتشافی می‌باشد. در نهایت بر اسـاس نتایج بدسـت آمده از بررسـی دیدگاه‌هـای تعدادی از صاحـب نظران این حوزه و نظر اجماعی خبرگان، به اولویت بندی انواع سناریوها در این حوزه (ارائه کامل خدمات تجارت الکترونیک، ارائه مـوازی خدمات تجارت الکترونیک، ارائه مکمل خدمات تجارت الکترونیک و ارائه سـایه‌ای خدمات تجارت الکترونیک) خواهیم پرداخت.
۱-مقدمه
گسـترش فزاینـده فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، به ویژه شـبکه جهانی اینترنت و آثار چشـمگیر آن در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، و لزوم سـرمایه‌گذاری وسـیع و هدفمند در جهت بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های ناشـی از آن در جهت پیشـرفت همه جانبه کشور و ارائه خدمات گسترده و مفیـد به اقشـار گوناگون مردم از طریـق امکانات فضای مجـازی، همچنین ضرورت برنامه‌ریزی و هماهنگی مسـتمر به منظور صیانت از آسیب‌های ناشی از آن، ضـرورت مطالعـات آینده‌پژوهـی و آینده نگاری در حـوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی را جهت شـناخت آینده و برنامه‌ریزی کارآمد و اثربخش برای آن، ایجاب می‌نماید. یکی از مهمترین مقولات در جامعه اطلاعاتی، مسئله خدمات الکترونیک است. خدمت الکترونیک به معنای فراهم کردن شرایطی است که نهادها بتوانند خدمـات خـود را به صورت شـبانه روزی و در تمـام ایام هفته به شـهروندان ارائـه کنند. صاحب‌نظـران بر این امر توافـق دارند که سـرمایه‌گذاری‌هایی که در خصـوص فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام می‌شـود، باید به دقت تنظیم، اندازه‌گیـری و کنترل شـود. پروژه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، دارای ویژگی‌های خاصی از جمله ریسـک بالا، بازگشت سرمایه محدود، ناملموس بودن نتایج، دارا بودن هزینه‌ها و منافع پنهان‌اند (محامدپور و ثقفی، ۱۳۸۷ ). از یک منظر میتوان ارائه خدمات با کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات را به ترتیب به سـه دسته اصلی خدمات الکترونیک، خدمات دیجیتال و خدمات مجازی، دسته‌بندی نمود. خدمات فضای مجازی، پیشرفته‌ترین نوع خدمات در این حوزه اسـت که اشـکال قبلی را نیز در بر میگیرد. بر همین اسـاس برای سـرمایه‌گذاری هدفمند در زمینـه خدمات فضای مجازی، ابتدا با این مسـئله مواجه هستیم که آینده ارائه این نوع خدمات در ایران، چگونه خواهد بود؟ بنابراین با آینده‌پژوهی در این حوزه می‌توانیم برنامه‌های خدمات فضای مجازی را به دقت تنظیم، اندازه گیری و کنترل نماییم.
به طور خاص، تجارت الکترونیکی و دیجیتالی به عنوان یکی از مباحث مهم فناوری اطلاعات و ارتباطات، مورد تاکید کارشناسـان بوده و با سـرعت در حال جایگزین شدن تجارت سـنتی است، و بسـیاری از کشـورها، بهره‌مندی از آن را سـرلوحه استراتژی‌های بازرگانی خود قرار داده اند. خرید و فروش و تبادل هر گونه کالا، خدمات و یا اطلاعات از طریق شـبکه‌های رایانه‌ای یا انجام مبادلات تجاری در یک قالب الکترونیکی، از تعاریفی است که برای تجارت الکترونیکی بیان شده اسـت. در نظام داد و سـتد الکترونیکی، سـرعت، دقت، صحت، کنترل آمار و ارقام و استفاده صحیح از فرم‌های استاندارد مربوطه، بسیار حائز اهمیت است. کسب و کار الکترونیکی، مدلهای جدید کسب و کار را توصیف می‌کند و اجرا و هماهنگی فرایندهای کلیدی کسب و کار را در خلال استفاده گسترده از کامپیوترها، فناوری ارتباطات، فناوری شبکه وکامپیوتری کردن داده‌ها، در بر میگیرد . پذیرش کسـب و کار الکترونیکی، به شـرکت‌ها اجازه می‌دهد تا فرایندهـای تجاری خود را جهـت خرید، فروش و فعالیتهای درونی، بهبود بخشـند(۲۰۰۵, EBC)؛ بنابراین کسب و کار الکترونیکی، این امکان را برای کسـب و کار تأمین کرده که بتوانند در حین تخصصی شـدن امور و تفکیک زنجیـره ارزش، در قالب یکپارچه سـازی زنجیره تامیـن و عرضه، راهبرد مشتری محوری و روابط الزم برای آن را دنبال کنند. بـا توجه به گسـترش کاربرد فنـاوری اطلاعات و ارتباطـات در اقتصاد و بازرگانی در سـطح بین‌المللی و اسـتفاده آن توسط کشورهای طرف معامله ایران، و با عنایت به مزایای آن، اسـتفاده از این فناوری‌ها تحت عنوان تجارت و کسـب و کار الکترونیکی، اجتناب‌ناپذیر اسـت. در این شـرایط و با دستور کار قـرار گرفتن عضویت ایـران در WTO، به‌کارگیری تجارت الکترونیکی در ایران، امری حیاتی در عرصه تجارت بین‌الملل برای شرکت‌های صادراتی اسـت (سـجادی امیری و دیگران، ۱۳۹۱ :۵۶-۴۳)؛ اما آنچـه باید مدنظر قرار گیرد، آن است که هر سازمانی که توجه الزام را به تجارت الکترونیکی نداشته باشـد، در کوتاه مدت، با کاهش سـودآوری، و در بلند مدت با احتمال حذف حیات خود روبرو می‌شود.
۲- آینده پژوهی؛ ممکن، محتمل و دلخواه
آینده‌پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش‌هایی است که با واکاوی منابع، الگوها، و عوامل متغیر یا ثابت، به تجسّم آینده‌های بالقوّه و برنامه ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده‌پژوهی بازتاب نحوه زایش واقعیّت «فردا» از دل تغییر یا ثبات امروز،است.آینده‌پژوهی معادل عبارت لاتین «Futures Study» است. واژه جمع Futures به این دلیل بکار رفته که با استفاده از طیف وسیعی از شیوه‌ها و بجای تصوّر «تنها یک آینده»، به گمانه زنی‌های نظام مند و خردورزانه، «چندین آینده متصوّر» مبادرت می‌شود. موضوعات آینده‌پژوهی دربرگیرنده انواع «ممکن»، «محتمل» و «دلخواه» برای دگرگونی از حال به آینده هستنداست.
۳- تجارت الکترونیک چیست؟
تجارت الکترونیک، به معنیِ انجام معاملات تجاری، از طریق ابزارهای الکترونیکی مانند اینترنت، تلفن، تلویزیون و کامپیوتر است.
با افزایش تعداد کاربران اینترنتی، بسیاری بر این باورند که به زودی تجارت الکترونیک به روش اصلیِ انجام معاملات تجاری مبدل می‌شود.
تجارت الکترونیک نیز، مانند هر تکنولوژی دیجیتالی یا بازار خریدِ دیگری که بر مصرف‌کننده استوار است، در طول سال‌ها تکامل یافته است. با محبوب‌تر شدن دستگاه‌های تلفن همراه، تجارت گوشی همراه نیز بازار مختص خود را پیدا کرده است. با ظهور سایت‌هایی مانند فیسبوک و پینترست (Pinterest)، شبکه‌های اجتماعی به محرک مهمی برای تجارت الکترونیک مبدل شده‌اند. برای نمونه، بر اساس Paymill، از سال ۲۰۱۴، در فروشهای انجام شده بر روی پلت‌فرمِ تجارت الکترونیکِ Shopify، که به دلیل تبلیغات موجود بر روی شبکه‌های اجتماعی بوده است، در ۸۵ درصد موارد خریداران با استفاده از تبلیغات موجود بر روی فیسبوک به این پلتفرم هدایت شده‌اند.
بازارِ در حالِ تغییر، فرصت بزرگی را برای کسبوکارها فراهم می‌کند تا ارتباط خود با مشتری را بهبود دهند و بازار خود را در دنیای آنلاین گسترش دهند.
۴- دسته بندی‌های تجارت الکترونیک:
در تجارت الکترونیک نیز مانند تجارت سنتی، چهار دسته‌بندی وجود دارد که عبارتند ازB2B، B2C،C2B و C2C
B2B تجارت به تجارت – شامل شرکت‌هایی است که با یکدیگر تجارت انجام می‌دهند. برای مثال، تولیدکنندگانی که محصول خود را به توزیع‌کنندگان می‌فروشند و عمده‌فروشانی که محصولاتی را به خرده‌فروشان می‌فروشند.
B2C تجارت به مصرف‌کننده – شامل تجارت‌هایی است که از طریق فروشگاه‌های اینترنتی و بدون نیاز به هر گونه تعامل با انسان، کالاهایی را به عموم مردم می‌فروشند. این همان تصوری است که بیشتر مردم از «تجارت الکترونیک» دارند. برای نمونه میتوان به فروشگاه اینترنتی آمازون اشاره کرد.
C2B مصرف‌کننده به تجارت – در تجارت الکترونیک C2B، مصرف‌کنندگان پروژه‌ای با بودجه‌ای مشخص‌شده را به صورت آنلاین ارسال می‌کنند و شرکت‌ها برای انجام آن پروژه، پیشنهاد قیمت می‌دهند. سپس مصرف‌کننده پیشنهادهای قیمت را بررسی می‌کند و شرکت مورد نظر خود را انتخاب می‌کند. وب‌سایت Elance نمونه‌ای از این نوع تجارت الکترونیک است.
· C2C مصرف‌کننده به مصرف‌کننده – این نوع تجارت، در تبلیغات دسته‌بندی‌شده‌ی آنلاین، انجمن‌ها یا بازارهایی انجام می‌شود که در آن افراد می‌توانند با یکدیگر، کالا خرید و فروش کنند. Craigslist، eBay و Etsy نمونه‌هایی از این نوع تجارت الکترونیک هستند.( businessnewsdaily.com enkivillage.com)
۵-آینده پژوهی خدمات تجارت الکترونیک (شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران)
پیشران‌ها مجموعه‌ای از نیروهای شکل دهنده آینده‌اند که به صورت جهانی یا محلی بر انواع مختلف آن تأثیر می‌گذارند. پیشـران‌ها به صورت غیرمسـتقیم بـر آینده حوزه‌های اجتماعی، فناورانه، اقتصادی، زیسـت محیطی و سیاسـی تأثیرگذارند )هاشـمیان اصفهانـی، ۱۳۸۹: ۳۳( . پیشـران‌ها را میتوان از درهم کنـش چهـار مؤلفه ذیل شناسـایی کرد:
الـف) روندهـا ب) رویدادها ج) تصاویر د) اقدامات.
۵-۱-روندها
روندها و رویدادها، شـناخته شـده‌ترین واژه هـای آینده پژوهی‌اند که بر دو ویژگی آینده، متمرکزند. روندها اشـاره به پیوسـتگی تاریخـی و زمانی دارند و رویدادها بر گسسـتگی‌های تاریخی تاکید می‌ورزند. روند تغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان اسـت که ازگذشته آغاز می‌شـوند و تا آینده ادامه می‌یابند، امـا رویدادها برخلاف روندها، حاصل اتفـاق یا حادثه‌اند که به شدت بر روندها و به طور کل، برآینده، تأثیر می‌گذارند. شناسایی روندها یکی از گام‌های بی بدیل مطالعات آینده پژوهانه و به ویژه پروژه‌های آینده نگاری اسـت. روندها، وقتی در کنار هم قرار بگیرند، می‌توانند تصویر نسـبتا کاملی از آینده محتمل حوزه یا سـازمان مورد نظر به دسـت بدهند (آلستین، ۱۳۹۱:۱۶۴).
· بر اسـاس مطالعات اسـنادی و کتابخانـه‌ای، مهمترین روندهای تاثیرگذار بر خدمات تجارت الکترونیک عبارت‌اند از:
۱٫ اسـناد بالادستی (قوانین و مقررات و سیاسـت‌های ابلاغی مقام معظم رهبری)
۲٫ تشکیل مرکز ملی فضـای مجازی ایـران
۳٫ تغییرات فرهنگی و اجتماعی در به کارگیری اینترنت
۴٫ رشد زیرساختهای فناوری و ابزارهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی
۵٫ گسترش سـواد الکترونیکی
۶٫ سهولت استفاده و کاربردپذیری خدمات تجارت الکترونیک
۷٫ هزینه کم خدمات تجارت الکترونیک
بر این اساس، روندها و رویدادها در آینده پژوهی خدمات تجارت الکترونیک شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل می‌باشد.
· اهداف
مهمترین اهداف راه اندازی سرویس تجارت الکترونیک (خرید و فروش اینترنتی) در شرکت ملی پست عبارت است از:
۱-کاهش هزینه‌های کلان در نقل و انتقالات
۲- افزایش دسترسی مردم در دورترین شهرها و روستاها
۳- مشارکت در تحقق دولت الکترونیکی
۴- افزایش بهره وری و ایفای نقش موثر در رونق اقتصادی
۵- ارایه مدل B2B و C2C در آینده نزدیک
۶- کاهش سفرهای درون شهری و بین شهری
۷- فواید زیست محیطی
۸- ایجاد اشتغال و کارآفرینی
۹- کمک به فروشندگان
· توسعه زیر ساخت سرویس‌های تجارت الکترونیک
۱- سیستم خرید اقساطی
۲- تجاری سازی بانکهای اطلاعاتی
۳- حمایت از کسب و کار کوچک و متوسط (با اولویت ICT روستایی)
۴- پست من(سامانه پیک آنلاین)
۵- توانمند سازی و ارتقاء سطح دانش تجارت الکترونیک
۶- تهیه و تولید نرم افزار جامع مدیریت تجارت الکترونیک هوشمند
۷- ایجاد درگاه تجارت الکترونیک (داخلی و بین اللملی)
۸- نظارت بر کلیه خرید فروشهای اینترنتی
· سامانه جامع تجارت الکترونیک در ابعاد فیزیکی، مالی، الکترونیکی
۱-ارسال اطلاعات ترافیک و درآمد به نرم افزار گزارش مدیریتی
۲- ارتباط گیت وی با سرنامه رسانی
۳-ارتباط گیت وی با سیستمهای کرایه در مقصد
۴- مرسولات برگشتی قابل برگشت به چرخه توزیعی
۵-ارتباط سامانه گیت وی به تینا سامانه
۶-گزارشات مربوط به M-POS
۷-بسته شدن اتوماتیک پنل شرکت درصورت بالا بودن برگشتی‌ها
۸-فروش اعتباری/ ICT روستایی
۹-ایجاد گزینه پرداخت در قبول
۱۰-ارتباط گیت وی و نرم افزار سیستم پستمن
۱۱-ایجاد تیکتینگ بین استانی و شرکتی و ادمین‌ها
۱۲-لینک سامانه شکایات به گیت وی
۱۳-ایجاد باجه‌های مجازی
۱۴-ایجاد گزینه پرداخت قراردادی
۱۵-معطله الکترونیکی
۱۶-حق الزحمه بازاریابی هوشمند در سیستم
۱۷-حق الزحمه توزیع قطعی
۵-۲-رویدادها
بزرگترین چالش‌های شرکت ملی پست (واحد تجارت الکترونیک) را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱-چالش منابع انسانی و مدیریت آن
برای این منظور در دوره جدید اصلی‌ترین راهبرد شرکت ملی پست باید تمرکز بر ترمیم، اصلاح و بهسازی روحیه و انگیزه کارکنان باشد.
۲-چالش بازار و مشتری
۳-چالش رقابت و آزادسازی
برخی از مشکلات پیش رو خدمات تجارت الکترونیک عبارت‌اند از:
Ø عدم تخصیص اعتبار مالی به پروژه‌های حوزه تجارت الکترونیک
Ø حساسیت مشتریان نسبت به تغییر قیمت فروش خدمات
Ø فقدان تبلیغات موثر و عدم آگاهی مشتریان از خدمات نوین که موجب ورود رقبا به بازار در گذر زمان شده و سهم قابل توجهی از بازار را کسب می‌نمایند.
Ø وجود شرکت‌های واسطه که به جهت دریافت درصدی از مبلغ کالا و خدمات بعنوان کارمزد منجر به افزایش قیمت تمام شده برای فروشندگان می‌گردند در خدمات تجارت الکترونیک مغایر با اهداف کسب و کار اینترنتی (حذف واسطه‌ها) است. لذا عمدتاً فروشگاه‌های که دارای کالاهای بی کیفیت و دارای حاشیه سود بالا می‌باشند جذب این سرویس می‌گردند و شرکت‌های دارای کالای با کیفیت به دلیل مقرون به صرفه نبودن از کانال‌های توزیع دیگری استفاده می‌نمایند. شایان ذکر است برابر گزارشات واصله فروشگاه‌های فعال در سامانه بازار الکترونیک دارای کالاهای با کیفیت تر و کمترین شکایت واصله از سوی مشتریان می‌باشند.
Ø ترغیب شرکت‌ها و فروشگاه‌های فعال در حوزه تجارت الکترونیک به ارسال باجه مرسولات پستی در قالب سایر سرویس‌ها توسط واحدهای اجرایی با اعمال تخفیف ۳۰درصدی علاوه بر کاهش ترافیک و درآمد مرسولات تجارت الکترونیک، افزایش قیمت تمام شده خدمات پستی را به همراه خواهد داشت.
Ø حذف مبادلات مالی فیزیکی
Ø ناکامی در ورود به بازار تجارت الکترونیک بین الملل به دلیل تحریم اقتصادی-تفاوت‌های فرهنگی میان کشورها و هزینه‌های سنگین تحقیقات بازار بین الملل
Ø ایجاد دفاتر پست مجازی
Ø ایجاد سامانه‌ی جهت ارائه آموزشهای مهارتی به صورت بر خط
۵-۳-تصویرها
تصاویر، حاصل برداشت یا درخواست افراد و گروه‌های گوناگون در مورد آینده اسـت. تصاویر بـه صورت‌های گوناگونی انتشار می‌یابد، از جمله در استعاره‌هایی که بازیگران به کار می‌گیرند، سخنرانی‌ها، گفتگوها و سناریوهایی که از طرف اشـخاص و بازیگران مختلف تهیه می‌شود.
در این پژوهش تصاویر در قالب سناریوهایی انتشار می‌یابد که این سناریوها طی ۱۰ سال آینده در ایران عبارت‌اند از :
Ø سناریو ۱: ارائه مطلق خدمات تجارت الکترونیک
کلیه خدمات مورد نیاز شـهروندان و مردم ایران در ده سـال آینده، به صورت الکترونیکی در قالب خدمات تجارت الکترونیک (به عنوان مثال خرید و فروش اینترنتی) ارائه خواهد شد و روش‌های سـنتی و فیزیکی مربوط به خرید و فروش کالا و سایر خدمات مربوطه، حذف می‌شـوند.
Ø سناریو۲: ارائه موازی خدمات تجارت الکترونیک
خدمات مورد نیاز شهروندان و مردم ایران در ده سال آینده، در کنار روش‌های سنتی و فیزیکی، به صورت مستقل و یکسان به صورت الکترونیکی و در قالب خدمات تجارت الکترونیک نیز ارائه خواهد شـد. به عبارت دیگر، میزان توجه به خدمات تجارت الکترونیک از لحاظ تخصیص نیروی انسانی و بودجه و سایر موارد مورد نیاز، مانند روش‌های سنتی و فیزیکی خرید و فروش کالا و سایر خدمات مربوطه خواهد بود.
Ø سناریو۳: ارائه مکمل خدمات تجارت الکترونیک
خدمات مورد نیاز شهروندان و مردم ایران در ده سال آینده، به صورت استفاده تکمیلی در فضای مجازی(تجارت الکترونیک) و به عنوان تکمیل کننده و پوشـش دهنده خدمات، با روش‌های سـنتی و فیزیکی خرید و فروش کالا و سایر خدمات مربوطه خواهد بود؛ به عبارت دیگر، برنامه‌ریزی و توجه اصلی به روش‌های سنتی و فیزیکی و خدمات در فضای مجازی(خدمات تجارت الکترونیک) به عنوان مکمل و پوشش دهنده خواهد بود.
Ø سناریو ۴: ارائه سایه‌ای خدمات تجارت الکترونیک
خدمات مورد نیاز شهروندان و مردم ایران در ده سال آینده نیز مانند وضعیت فعلی ارائه خواهد شد. به عبارت دیگر، واحد تجارت الکترونیک گوشه چشمی به ارائه خدمات به صورت الکترونیکی داشته و حضور سایه‌ای در آن دارند؛ یعنی تصمیم قطعی به نحوه استفاده از آن ندارند و در بعضی بخش‌ها به صورت پررنگ و در بعضی قسمت‌ها به صورت کمرنگ مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
۵-۴-اقدامات
در نهایت، اقدامات نیز متأثر از تصاویر ذهنی بازیگران مختلف از آینده، شکل میگیرد.
· اهم اقدامات برای ایجاد درگاه تجارت الکترونیک(داخلی و بین المللی)
۱- به‌روز رسانی پلتفرم افزاری سامانه بازار الکترونیک
۲- مدیریت تصاویر توسط واحدهای اجرایی به منظور مدیریت بر سامانه مذکور
۳- مدیریت تیکتینگ، ارسال، پاسخ، لیست تیکت و سایر موارد(در راستای تسهیل امور مشتریان و پاسخگویی هر چه بهتر به ذینفعان)
۴- برطرف نمودن مشکل مربوط به وزن مرسولات و بسته بندی
۵- به‌روز رسانی قابلیت ارسال رایگان به صورت تکی و جمعی
۶- به‌روز رسانی گزارشات پویا
۷- اپلیکیشن موبایل بازار الکترونیک
۸- اضافه نمودن بخش همکاری در فروش در سامانه
۹- مدیریت تبلیغات و کسب درآمد از این مرحله
۱۰- بازنگری سایت بازار(سایت مشتری و سایت عملیاتی سایر فروشگاه‌ها+ بخش بین الملل) : سایت اختصاصی محصولات ایرانی
۱۱- برقراری امکان خرید آنلاین در سامانه بازارالکترونیک
۱۲- ایجاد بخش اقساطی در سامانه بازارالکترونیک شرکت ملی پست
۱۳-راه اندازی بخش فروش محصولات در ICTهای روستایی
۱۴-توسعه تجارت الکترونیک بین الملل
· اقدامات در حوزه تجارت الکترونیک
۱-اجرای مدل توازن حق السهم درآمد(قبول و توزیع)
۲-طرح استفاده از دستگاه‌های pos در بخش توزیع
۳-تدوین بانک اطلاعاتی تامین کنندگان خرید و فروش اینترنتی
۴-ارزیابی کسب و کارهای تجارت الکترونیک طرف قرارداد
۵-ارزیابی استانها و مناطق پستی
۶-تدوین آیین نامه تجارت الکترونیکی
۷-بازنویسی قراردادهای منعقده با نگاه منافع طرفین (پست، فروشگاه، مشتری)
۸-رسیدگی و پاسخگویی به شکایات و جلب رضایت مشتریان
۹-رفع مغایرت سامانه گیت وی با نرم افزار تینا
۱۰-تعامل و برگزاری جلسات متعدد با شرکت‌های طرف قرارداد
نگاهی به آینده
۶-نتیجه گیری
یکی از مهمترین مراحل در فرایند برنامه ریزی استراتژیک تجارت الکترونیک تعیین اهداف استراتژیک است. با ورود ابزارهای الکترونیک به عرصه تجارت سازمانها باید نتایج موردانتظار خود را از فعالیتهای الکترونیک در چارچوب چشم اندازها، رسالت و اهداف تعیین کرده تا موفقیت و بقای سازمان تضمین شود. نکته مهم در برنامه ریزی راهبردی تجارت الکترونیک، استقرار براساس نیاز است. به عبارت دیگر استقرار تجارت الکترونیک نباید صرفا به عنوان یک مد در بین سازمانها معرفی شود. استقرار تجارت الکترونیک نیازمند سنجش زیرساختهای نرم و سخت سازمان، تعیین اهداف راهبردی، تدوین و انتخاب راهبردها و درنهایت اجرا و کنترل نتایج است.
لذا براساس نظر اجماعی تمامی خبرگان و متخصصان این حوزه، نتیجه‌گیری می‌شود که، ارائه موازی خدمات تجارت الکترونیک در ایران در اولویت اول، ارائه مکمل خدمات تجارت الکترونیک در الویت دوم، ارائه مطلق خدمات تجارت الکترونیک در الویت سوم و ارائه سایه‌ای خدمات تجارت الکترونیک در الویت آخر قرار می‌گیرند.
به طور کلی میتوان گفت که هدفمندترین مسیر برای برنامه ریزی و سـرمایه گذاری سازمان‌های دولتی و غیردولتی ایران در حوزه خدمات تجارت الکترونیک، ارائه موازی این خدمات در آینده اسـت.
برنامه‌های پیشنهادی
حال که با جایگاه و سناریوهای پیش روی شرکت ملی پست در زمینه تجارت الکترونیک آشنا شدیم جا دارد اشاره‌ای مختصر به برنامه‌های کوتاه مدت میان مدت و بلندمدت مد نظر برای این مورد کنیم.
§ برنامه‌های کوتاه مدت(یکسال)
الف)بازار
o توسعه خدمات(فیزیکی، الکترونیکی،مالی)
o تشکیل کارگروه مدیریت بازار، به منظور اتخاذ راهبردهای کلان بازاریابی و کنترل بازار
o استفاده از توانمندیهای بخش خصوصی در توسعه بازار
o به اشتراک گذاشتن زیرساخت‌ها(دانش فنی، شبکه فیزیکی و الکترونیکی و…)با اپراتورهای بخش خصوصی
o ایجاد ساز و کار لازم برای پایش مستمر بازار و حفظ جایگاه
o ساماندهی درگاه‌های ارتباطی با مشتریان و ایجاد نظام بازخورد سریع
ب)منابع انسانی
o تهیه و تدوین راهبرد جامع برای توسعه منابع انسانی(استخدام، آموزش، ارزیابی عملکرد،ارتقا و توسعه)
o شناسایی، جذب و بکارگیری نیروهای کارآمد، متخصص و با انگیزه در امور مدیریتی و مشاغل کلیدی(از درون یا بیرون سازمان)
o توسعه نظام‌های ارزیابی و برنامه‌های تشویقی و انگیزشی
o توسعه برنامه‌های رفاهی و فرهنگی
ج)رویه‌ها و مقررات
o ایجاد ساختاری یکپارچه برای تنظیم مقررات و مدیریت فرآیندها
o تدوین چارچوب‌های همکاری با اپراتورهای بخش خصوصی
o تسهیل و ساده سازی رویه‌های جاری
o تمرکز و توجه به پیاده سازی دقیق و هوشمند سیستم نظارت‌های فرآیندی
د)مدیریت منابع
o احصای تمامی منابع فیزیکی، انسانی و زیرساختی از نقطه نظر تجاری
o تدوین چارچوب‌های لازم برای بهینه سازی، تجاری سازی منابع
o ایجاد راهکارهای نرم افزاری برای مدیریت و توسعه منابع
o ارزیابی تامین کنندگان و اتخاذ سیاست‌های اعتمادسازی و همکاری بلند مدت
o ارزیابی اقتصادی و مدیریت هزینه‌ها
§ برنامه‌های میان مدت(۲ سال)
الف)بازار و محصول
o پیاده سازی ساختار و سازماندهی شبکه پستی، مبتنی بر الزامات بازار کسب و کار در صنعت پست
o تمرکز و توجه برای توسعه خدمات دارای ارزش افزوده بیشتر
o توسعه خدمات مبتنی بر زیرساختهای فنی و بانکهای اطلاعاتی
o حمایت از ایده‌ها و طرح‌های نوآورانه در حوزه توسعه محصول و بازار پستی
o استقرار نظام مدیریت ارتباط با مشتریان(CRM)
o اجرای برنامه‌های تبلیغاتی و ترویج فروش
ب)زیرساخت‌ها
o تدوین برنامه منسجم و یکپارچه برای ارزیابی، تقویت و بهره برداری از زیرساختهای فیزیکی، الکترونیکی و حقوقی
o توسعه زیرساختهای الکترونیکی به منظور تبدبل شدن آن به اصلی‌ترین مزیت رقابتی صنعت
o توسعه سیستمهای مدیریت اطلاعات (MIS)
o برنامه ریزی به منظور تبدیل زیرساخت‌ها به مزیت رقابتی
ج)ارتقای کیفیت خدمات
o طراحی و پیاده سازی سامانه‌های پایش و سنجش شاخص‌های کیفی محصول
o اجرای سیستم مدیریت کیفیت یکپارچه
o اجرای نظام مدیریت یکپارچه(IMS)
د)توسعه روابط با بازیگران صنعت
o شناسایی و الویت بندی بازیگران صنعت و تدوین راهبردهای کلان و الزامات حقوقی پیاده سازی آن
o تدوین راهبردهای بلندمدت و توسعه همکاری با اپراتورهای بخش خصوصی
o استفاده از همه ظرفیت‌های لازم در خصوص خدمات انحصاری و USO
§ برنامه‌های بلندمدت(۴ سال)
الف)مدیریت بازار
o طراحی و اجرای برنامه جامع بازاریابی و مدیریت بازار
o اتخاذ سیاست‌های اجرایی کارآمد برای ایفای نقش اصلی در پیاده سازی دولت الکترونیک
ب)منابع انسانی
o مدیریت دانش
o مدیریت استراتژیک
o ارتقای فرهنگ سازمانی
o اجرای برنامه‌های توسعه مدیریت
ج)همکاری‌های بین المللی
o حضور فعال در محافل و نشست‌های بین المللی
o ترازیابی و اجرای رویه‌ها و خدمات موفق بین المللی، مبتنی بر الزامات بومی و محلی
o فراهم نمودن بستر لازم برای توسعه خدمات مالی و تجارت الکترونیک بین الملل
o تدوین برنامه مناسب برای تبادل تجربیات و آموزش‌ها
o بررسی زمینه‌های لازم برای انتقال فناوری و دانش تخصصی
د)ائتلاف‌های راهبردی
o تدوین سیاست گذاری روشن در خصوص نحوه همکاری با نهادها و موسسات تجاری
o تمرکز بر قابلیت‌ها و ظرفیت‌های قانونی شرکت و اتخاذ راهکارهای بهره برداری از آن
اقتصاد دیجیتالی (به انگلیسی: Digital economy) به یک اقتصاد مبتنی بر فناوری‌های محاسبات دیجیتال اشاره دارد. همچنین این مفهوم به عنوان «انجام دادن فعالیتهای اقتصادی از طریق بازارهایی مبتنی بر اینترنت و شبکهٔ گستردهٔ جهانی» در نظر گرفته شده‌است. اقتصاد دیجیتال نیز گاهی اوقات به نام اینترنت اقتصاد، اقتصاد جدید یا اقتصاد وب شناخته می‌شود. به‌طور فزاینده، «اقتصاد دیجیتال» با اقتصاد سنتی درهم آمیخته‌است و مشخص‌شدن آن سخت است.
محتویات
۱ تعریف
۲ شکل‌گیری اقتصاد دیجیتال
۳ محاسبه حجم اقتصاد دیجیتال
۴ تأثیر
۵ پاسخ
۶ استفاده از انرژی
۷ جامعه بدون هزینه
۸ انقلاب صنعتی چهارم (اقتصاد دیجیتال)
۹ ارز دیجیتال
۱۰ بازارهای دیجیتال
۱۱ منابع
تعریف
اصطلاح «اقتصاد دیجیتال» نخستین‌بار در ژاپن توسط یک استاد و پژوهشگر اقتصاد در زمان رکود اقتصادی ژاپن در سال ۱۹۹۰ مطرح شد. در غرب این اصطلاح دنبال شد و در سال 1995 Don Tapscott کتاب اقتصاد دیجیتال: وعده و خطر در عصر اطلاعات شبکه را نوشت.[۱] اقتصاد دیجیتال در میان نخستین کتاب‌هایی بود که در مورد چگونگی تغییر اینترنت در راه کسب‌وکار ما نوشته شد.[۲]
به گفتهٔ توماس (۲۰۰۱),[۳] سه مؤلفهٔ اصلی مفهوم «اقتصاد دیجیتالی» را میتوان شناسایی کرد:
زیرساختهای کسب‌وکار الکترونیکی (سخت‌افزار، نرم‌افزار، مخابرات، شبکه‌ها، سرمایهٔ انسانی و غیره)
کسب‌وکار الکترونیکی (نحوهٔ انجام هر کسب‌وکار، هر فرآیندی که سازمان بر روی شبکه‌های متصل به کامپیوتر انجام می‌دهد)،
تجارت الکترونیک (انتقال کالا، به عنوان مثال زمانی که یک کتاب به صورت آنلاین فروخته می‌شود).
اما، همان‌طور که بیل یلیال[۴] می‌گوید، برنامه‌های جدید این مرزها را تار و تیز و پیچیدگی اضافه می‌کنند؛ برای مثال، در نظر گرفتن رسانه‌های اجتماعی و جست‌وجو در اینترنت
در آخرین دهه از قرن بیستم نیکلاس نگروپونته از یک استعاره برای تغییر از پردازش اتم به پردازش بیت استفاده کرد. "مشکل ساده است. هنگامی که اطلاعات در اتم‌ها گنجانده شده‌است، نیاز به همهٔ انواع ابزارهای صنعتی و شرکت‌های بزرگ برای تحویل وجود دارد. ناگهان، هنگامی که تمرکز به بیت تبدیل می‌شود، شرکت‌های بزرگ سنتی دیگر مورد نیاز نیستند. آنچه برای انتشار در اینترنت نیاز است برای یک نسخهٔ کاغذی لازم نیست. "[۵]
در این اقتصاد جدید، شبکه‌های دیجیتال و زیرساختهای ارتباطی یک پلت فرم جهانی ارائه می‌دهند که مردم و سازمانها استراتژی‌های آنها را تعامل می‌کنند، ارتباط برقرار می‌کنند، همکاری می‌کنند و اطلاعات را جست‌وجو می‌کنند. اخیراً،[۶] اقتصاد دیجیتال به عنوان شاخه‌ای از اقتصاد محسوب می‌شود که کالاهای غیرمجاز صفر حاشیه‌ای را بر روی شبکه سرمایه‌گذاری می‌کند.
شکل‌گیری اقتصاد دیجیتال
اقتصاد دیجیتالی مفهومی نیست که یکباره خلق شده باشد، بلکه در یک روند تکاملی در ساختار اقتصاد شکل گرفته‌است. مروری کوتاه بر مفاهیم مزیت مطلق، مزیت نسبی و مزیت رقابتی که تمامی در راستای استقرار تخصصی شدن، تقسیم کار و مبادله در جوامع ارائه شده‌اند، به درک دلایل ظهور اقتصاد دیجیتال و چگونگی سمت و سوی آن کمک می‌کند. مزیت مطلق، مزیت نسبی و مزیت رقابتی، مراحلی هستند که در فرایند تاریخی جوامع منتهی به پیدایش اقتصاد دیجیتالی در عصر حاضر شده‌اند. نکته اساسی و کلیدی که باید در نظر داشت این می‌باشد که تمامی این نظریه‌ها در مورد تجارت بین‌الملل مطرح شدند و سپس به سایر بخش‌های اقتصاد نیز تسری پیدا کردند. به بیان دیگر تأکید بر این دارم که اقتصاد دیجیتال نیز با زیربنای تسهیل و اخذ منافع بیشتر از مبادلات و تجارت در بعد ملی و بین‌المللی شکل گرفته‌است.
مزیت مطلق: مزیت مطلق به معنی داشتن توانایی تولید یک کالا با استفاده از منابع کمتر نسبت به یک تولیدکننده دیگر است. به زبان دیگر مزیت مطلق به توانایی یک تولیدکننده در تولید مقدار بیشتر یک محصول یا خدمات نسبت به سایر رقبا با مقدار یکسان منابع اشاره دارد. باز به زبان دیگر مزیت مطلق به معنای بالاتر بودن میزان بهره‌وری یک تولیدکننده نسبت به تولیدکننده دیگری در تولید یک کالا است.
مزیت نسبی: «از طریق مبادله است که تفاوت از یک نفرین به یک موهبت تبدیل می‌شود.» دیوید ریکاردو، در نوشته‌های خود در قرن نوزدهم میلادی، اینگونه نتیجه‌گیری می‌کند که نفع هر کشوری در این است که به تخصصی شدن در تولید و ارائه کالاها و خدماتی بپردازد که در آن بهترین است و با مبادله مازاد آن با کشورهای دیگر، نیاز خود به کالاها و خدمات دیگر را تأمین کند (که آنها نیز در تولید و ارائه آنها بهترین‌اند). حتی وقتی یک کشور که در تولید هر دو کالا (مانند پارچه و نوشابه) از یک شریک تجاری بهتر باشد، ولی باز هم برای آن کشور بهتر است که در تولید کالایی تخصصی شود که «نسبت» به شریک تجاری و کالای دیگر، بهتر آن را تولید می‌کند و این‌جایی است که واژه نسبی در عبارت مزیت نسبی موجودیت می‌یابد. بدین ترتیب هر کشوری با تخصصی شدن در تولید کالایی که نسبتاً مزیت بیشتری در تولید آن دارد، می‌تواند دیگر کالاهای مورد نیاز خود را با مبادله مازاد تولید خود با مازاد تولید دیگر کشورها تأمین کند. تخصصی شدن و انجام مبادله باعث می‌شود که هر یک از کشورها بتوانند بیشتر از حالتی که هر کدام خود به تولید هر دو کالا بپردازند، مصرف کنند. همین منطق برای شرکای تجاری بیشتر نیز صادق است.
” تجارت آزاد در میان ملت‌ها باعث افزایش رفاه تمامی طرفین تجاری و توسعه همکاری انسان‌ها می‌گردد. تولید با مزیت نسبی باعث افزایش آرامش و صلح‌جویی در روابط انسان‌ها می‌گردد، زیرا وقتی افراد تخصصی می‌شوند و به مبادله می‌پردازند، به یکدیگر وابسته می‌شوند. ”
مزیت رقابتی: مجموعه‌ای از توانایی‌های منحصر به فرد یک واحد اقتصادی است که اجازهٔ نفوذ به بازارهای دلخواه و برتری بر رقبا را برای آن واحد فراهم می‌آورد.
بعد از جنگ جهانی دوم و با شکل‌گیری تغییرات دائمی تکنولوژیکی و آشنایی با فناوری‌های نوین و سیستمهای اطلاعاتی، نقش عوامل تولید سنتی برای بنگاه‌ها و جوامع کمرنگ شد. به عبارت دیگر داشته‌ها مبنای برتری، پیشروی و رهبری نبود بلکه به تدریج بهبود فرایندها و شکل‌گیری سرمایه انسانی موضوعیت پیدا کرد. نکته مهم این است که هنوز این دوره را نمی‌توانیم دوره «مبتنی بر دانش» بخوانیم، اما باید به این نکته اشاره کنیم که در این دوره اگرچه دانش و دانایی پایه اساسی کار نیست، اما دارای نقش قابل توجهی است که در عرصه‌های گوناگون میتوان آن را ملاحظه کرد. (مفهوم مزیت رقابتی برای اولین بار در سال ۱۹۵۷ و توسط فیلیپ سلزیک مطرح شد)
در این دوره حضور دانش و نرم‌افزارها در عرصه اقتصاد به مرحله‌ای از بلوغ می‌رسد که کاملاً فناوری دیجیتالی و شبکه‌های ارتباطی با ساختار جدید، مبنای کار قرار میگیرد که با گذشت زمان و انباشت سرمایه این روند به کاهش هزینه‌ها منجر می‌شود و ماهیت هزینه‌های تولید از سرمایه‌بر به دانش‌بر تغییر می‌کنند.
اقتصاد دیجیتال فضای اقتصاد جهانی را به سمت و سوی رقابتی سوق می‌دهد و به گفته کارشناسان، اقتصاد دیجیتال موجب می‌گردد که موانع ورود به بازار برداشته شود و هر فرد به راحتی از طریق شبکه وارد اقتصاد جهانی شود. گذشته از آن به واسطه استفاده از قابلیت‌های شبکه، قدرت مصرف‌کننده از طریق مقایسه قیمت‌ها و کیفیت‌ها و دسترسی به اطلاعات افزایش می‌یابد. از سوی دیگر اندازه شرکت‌ها کوچک شده و طیف وسیعی از واحدهای اقتصادی از طریق شبکه جهانی به یکدیگر وصل می‌شوند، هزینه مبادله (Transaction Cost) که یکی از عوامل مهم تنظیم‌کننده مبادلات و قیمت‌ها است به شدت کاهش می‌یابد. در واقع، گسترش اقتصاد دیجیتالی موجب فشردگی زمان و مکان شده و در عین بزرگ‌تر کردن بازارها در مقیاس جهان شدت رقابت را بالا برده‌است.[۷]
محاسبه حجم اقتصاد دیجیتال
انقلاب دیجیتال نه تنها چالش‌های اندازه‌گیری حجم اقتصاد را به وجود آورده بلکه ابزارهای اندازه‌گیری جدیدی را نیز معرفی کرده است. در پژوهش‌های مجله اقتصادی‌هاروارد، از تکنیک‌های نظرسنجی دیجیتال برای انجام آزمایش‌های گسترده به منظور بررسی خرید و انتخاب‌های آنلاین استفاده شده تا ترجیحات هزارن نفر از مشتریان ارزیابی شود. این نتایج این امکان را فراهم می‌کند تا مازاد رفاه مصرف کننده را برای انواع زیادی از کالاها، از جمله کالاهای رایگان که در آمار تولید ناخالص داخلی از قلم افتاده‌اند، تخمین زد. فرایند کار به این صورت است که از شرکت کنندگان خواسته می‌شود تا بین گزینه‌های مختلف انتخاب کنند. در بعضی موارد، از آنها خواسته می‌شود تا بین کالاهای مختلف انتخاب کنند (برای مثال، «آیا می‌خواهید به مدت یک ماه به ویکی‌پدیا یا فیسبوک دسترسی نداشته باشید؟». در برخی موارد دیگر، آنها بین دسترسی به کالای دیجیتال یا کنار گذاشتن آن در ازای پرداخت غرامت پولی انتخاب می‌کنند («آیا می‌خواهید ۱۰ دلار دریافت کنید و در ازای آن برای یک ماه به ویکی پدیا دسترسی نداشته باشید؟». برای اطمینان از اینکه افراد ترجیحات واقعی خود را انتخاب کرده‌اند، آزمایش‌هایی انجام داده شد که شرکت‌کنندگان باید قبل از دریافت جبران خسارت، از این خدمات استفاده نکنند.
در هنگام به دست آوردن سهم اقتصادی واقعی کالاهای دیجیتال، مشخص شد که ارزش مازاد مصرف کننده فقط یک کالای دیجیتالی – فیسبوک- در تولید ناخالص داخلی کشور آمریکا، به طور متوسط ۰٫۱۱ درصد در سال به رشد تولید ناخالص داخلی ایالات متحده بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۷ افزوده است. در این دوره، تولید ناخالص داخلی به طور متوسط ۱٫۸۳درصد در سال افزایش یافته است. بدیهی است که تولید ناخالص داخلی طی آن زمان، به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از حد واقعی خود تخمین زده شده است.[۸]
تأثیر
اقتصاد دیجیتال امروز به ارزش سه تریلیون دلار است. این حدود ۳۰ درصد از شش برابر کسری تجاری سالیانه ایالات متحده یا از تولید ناخالص داخلی انگلیس بیشتر است. آنچه مهم است این واقعیت است که این ارزش کل در ۲۰ سال گذشته از زمان راه اندازی اینترنت تولید شده‌است.
به‌طور گسترده‌ای پذیرفته شده‌است که رشد اقتصاد دیجیتال تأثیر گسترده‌ای بر کل اقتصاد دارد. تلاش‌های مختلف برای طبقه‌بندی اندازه تأثیر در بخش‌های سنتی انجام شده‌است.[۹][۱۰]
گروه مشاوره بوستون برای مثال «چهار موج تغییرات بیش از کالاهای مصرفی و خرده فروشی» را مورد بحث قرار دادند.[۱۱]
در سال ۲۰۱۲، Deloitte شش بخش صنعت را به عنوان یک «فیوز کوتاه» و به عنوان یک نتیجه «انفجار بزرگ» در نتیجه اقتصاد دیجیتال رتبه‌بندی کرد.[۱۲]
Telstra، یک شرکت مخابراتی پیشرو در استرالیا، توضیح می‌دهد که چگونه رقابت در نتیجه اقتصاد دیجیتال جهانی شدن شدید تر می‌شود.[۱۰]
پاسخ
با توجه به تأثیر گسترده‌ای که انتظار می‌رود، شرکت‌های سنتی به‌طور فعالانه ارزیابی می‌دهند که چگونه به تغییرات ناشی از اقتصاد دیجیتال پاسخ دهند.[۱۳][۱۴][۱۵]
برای شرکت‌ها، زمان پاسخ آنها ماهیت است.[۱۶] بانکها در حال تلاش برای نوآوری و استفاده از ابزارهای دیجیتال برای بهبود کسب و کار سنتی خود هستند.[۱۷] دولت‌ها در زیرساخت سرمایه‌گذاری می‌کنند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۳، شبکه ملی پهنای باند استرالیا با هدف ارائه یک پهنای باند فیبر مبتنی بر پهنای باند ۱ گیگابیت در ثانیه به ۹۳ درصد جمعیت در طی ده سال شروع به کار کرد.[۱۸]
استفاده از انرژی
اقتصاد دیجیتال از یک دهم برق جهان استفاده می‌کند. این حرکت موجب افزایش مصرف برق و انتشار کربن توسط اقتصاد دیجیتال شده‌است. یک اتاق سرور در یک مرکز داده می‌تواند به‌طور متوسط برق را به اندازه کافی برای قدرت ۱۸۰٬۰۰۰ خانه استفاده کند.[۱۹] اقتصاد دیجیتال را میتوان برای استخراج بیت کوین مورد استفاده قرار داد که طبق گفته Digiconomist از سالانه ۷۰٫۶۹ کیلو وات ساعت برق استفاده می‌کند. تعداد خانوارهایی که می‌توانند با استفاده از مقدار انرژی مورد استفاده معادن بیت کوین زندگی کنند، حدود ۶٫۵ میلیون در ایالات متحده است.[۲۰]
جامعه بدون هزینه
یک جامعه پول نقد دولت اقتصادی را توصیف می‌کند که بدین ترتیب معاملات مالی با پول در قالب پول نقد یا سکه‌های فیزیکی انجام نمی‌شود، بلکه از طریق انتقال اطلاعات دیجیتال (معمولاً بازپرداخت الکترونیکی از پول) بین طرفین معامله می‌شود.[۲۱] جوامع بدون قبضه براساس تبادلات و روش‌های دیگر مبادله وجود داشته و معاملات بدون پول نیز ممکن است با استفاده از ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین امکان‌پذیر باشد. با این حال، اصطلاح «جامعه بدون هزینه» به معنای حرکت به سمت مفاهیم جامعه‌ای است که در آن پول نقد جایگزین معادل دیجیتال آن است - به عبارت دیگر، بازپرداخت قانونی (پول) وجود دارد، و فقط در فرم دیجیتال الکترونیکی رد و بدل می‌شود.
چنین مفهومی به‌طور گسترده مورد بحث قرار گرفته‌است، به ویژه به این دلیل که جهان در حال تجربه استفاده سریع و روزافزون از روش‌های دیجیتالی ضبط، مدیریت و مبادله پول در تجارت، سرمایه‌گذاری و زندگی روزمره در بسیاری از نقاط جهان است و معاملات که از لحاظ تاریخی با استفاده از پول نقد اغلب به صورت الکترونیکی انجام می‌شود.[۲۲][۲۳] بعضی از کشورها در حال حاضر محدودیت‌هایی در معاملات و ارزش معاملات دارند که برای پرداخت‌های غیر الکترونیکی ممکن است از نظر قانونی مورد استفاده قرار گیرد.[۲۴]
انقلاب صنعتی چهارم (اقتصاد دیجیتال)
پس از توسعهٔ ابزارهای دیجیتال و فراگیر شدن آثار انقلاب دیجیتال، موج دیگری آغاز شد که آن را میتوان انقلاب صنعتی چهارم یا اقتصاد دیجیتال نامید.
کلاوس شواب، برخی از روندهایی را که موجب شکل‌گیری و توسعه اقتصاد دیجیتال شد به شرح زیر فهرست می‌کند:
ارزان شدن و فراگیر شدن موبایل – در حدی که از حالت یک ابزار کمکی، به وسیله‌ای فردی و ضروری تبدیل شد.
سنسورها – از همهٔ انواع آن – کوچک‌تر و ارزان‌تر شدند و می‌شد روی انسان‌ها و وسایل آنها انواع گیرنده‌ها و حسگرها را نصب کرد.
هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی در حدی رشد کرد که استفاده از آن در کاربردهای متعارف هم، توجیه اقتصادی پیدا کرد.
شواب توضیح می‌دهد که اگر چه در ظاهر بسیاری از این دستاوردها و روندها از قبل وجود داشتند، اما ظهور و بروز سه ویژگی باعث شد که اقتصاد دیجیتال متولد شود و رشد کند:
سرعت پیشرفت و عرضهٔ محصولات و اختراعات جدید، ناگهان سیری صعودی پیدا کرد.
دسترسی به تکنولوژی از یک حوزهٔ جغرافیایی یا یک طبقه اجتماعی خاص فراتر رفت.
تکنولوژی، به جای اینکه مانند گذشته، ابزاری در خدمت سیستم‌ها باشد، خود خالق سیستمهای جدیدی شد.
کلاوس شواب در اینجا حرف اندرو مکافی را نقل و تأیید می‌کند که: حق داریم دورهٔ جدید را دومین عصر ماشینی شدن (Second Machine Age) بنامیم.[۲۵]
ارز دیجیتال
بیتکوین یک ارز مبدأ و نظام پرداخت جهانی[۲۶] با کارکردهای مشابه پول بی پشتوانه است، اما از نظر حقوقی هیچ کشوری آن را به عنوان پول قانونی به رسمیت نشناخته‌است.[۲۷] از نظر فنی بیتکوین نخستین پول دیجیتال نامتمرکز است. چرا که سیستم آن بدون بانک مرکزی یا مسئول مرکزی کار می‌کند. این شبکه همتا به همتا است و تراکنش‌ها، مستقیماً و بدون واسطه بین کاربران انجام می‌شود.
گره‌ها از طریق استفاده از رمزنگاری، این تراکنش‌ها را بازبینی کرده و در یک دفتر کل توزیع شده عمومی که به آن زنجیره بلوکی گفته می‌شود ضبط می‌کنند. بیتکوین را شخص یا گروهی از اشخاص ناشناس تحت نامساتوشی ناکاموتا اختراع و در سال ۲۰۰۹ به عنوان یک نرم‌افزار متن باز عرضه کردند.[۲۸]
در چند سال گذشته ارزش بیتکوین در بازارهای جهانی از چند صدم دلار آمریکا به چندهزار دلار افزایش یافته‌است. تعداد شرکت‌های خدماتی و تاجرانی که بیتکوین می‌پذیرند نیز در حال افزایش است.
هیچ‌کس مالک شبکه بیتکوین نیست و مانند ایمیل، این کاربران بیتکوین هستند که آن را کنترل می‌کنند. کاربردهای بیتکوین در هیچ‌کدام از دیگر سیستمهای پرداخت دیگر یافتنی نیست.[۲۹]
در سال ۱۹۸۳دیوید چام، در مقاله پژوهشی، ایدهٔ پول نقد دیجیتالی را معرفی کرد. در سال ۱۹۹۰، او DigiCash، یک شرکت نقدی الکترونیکی را در آمستردام تأسیس کرد تا ایده‌های خود را در تحقیقاتش بفروشد. این شرکت در سال ۱۹۹۸ برای ورشکستگی ثبت شد. در سال ۱۹۹۹، چام شرکت را ترک کرد.
در سال ۱۹۹۷، کوکا کولا خرید دستگاه‌های فروش مجانی را با استفاده از پرداخت‌های تلفن همراه پیشنهاد کرد. پس از آن PayPal در سال ۱۹۹۸ ظاهر شد. سیستم دیگر مانند e-gold به دنبال آن بود، اما با مسائل مواجه شد، زیرا توسط مجرمان مورد استفاده قرار گرفت و توسط وزارت دادگستری ایالات متحده در سال ۲۰۰۵ بسته شد. در سال ۲۰۰۸، بیت کوین معرفی شد، که آغازگر ارزهای دیجیتال بود.
ریشه‌های ارزهای دیجیتال به دهه ۱۹۹۰ حباب Dot-com می‌رسد. یکی از اولین ارزها E-gold بود که در سال ۱۹۹۶ تأسیس و با طلا تأسیس شد. یکی دیگر از خدمات ارزشیابی دیجیتال معروف Liberty Reserve بود که در سال ۲۰۰۶ تأسیس شد. آن به کاربران اجازه می‌دهد دلار یا یورو را به دلار آمریکا یا یورو برای Liberty Reserve تبدیل کنند و آنها را به صورت آزاد با یکدیگر با هزینه ۱٪ مبادله کنند. هر دو سرویس متمرکز شده بودند، که برای پولشویی استفاده می‌شدند و ناگزیر دولت ایالات متحده را متوقف کردند.Q سکه به عنوان نوعی پول دیجیتال مبتنی بر کالاها در پلت فرم پیام‌های Tencent QQ مورد استفاده قرار گرفت و در اوایل سال ۲۰۰۵ ظهور کرد. سکه Q در چین بسیار مؤثر بود که گفته می‌شود آنها تأثیر بی‌ثبات‌کننده‌ای روی ارز یوان چین داشته‌اند به دلیل گمانه زنی. علاقه اخیر بورس اوراق بهادار به ارزهای دیجیتال، با بیت کوین، که در سال ۲۰۰۸ معرفی شده‌است، تبدیل به محبوب‌ترین و محبوب‌ترین ارز دیجیتال شده‌است.
بازارهای دیجیتال
یکی از مؤلفه‌های اقتصاد دیجیتالی بازارهای الکترونیکی است. بازار، شبکه‌ای از تعاملات و ارتباطاتی است که در آنجا اطلاعات، کالاها یا خدمات و پرداخت‌ها مبادله می‌شوند. بازار الکترونیکی فضایی تحت وب است که:
همه تراکنش‌های مورد نیاز را به صورت الکترونیکی پاسخگوست.
مکانی است که در آن خریداران و فروشندگان به صورت الکترونیکی با یکدیگر ملاقات می‌کنند. این مکان ابعاد جغرافیایی ندارد و در واقع فضایی تحت وب است.
فروشندگان و خریداران در این فضا مذاکره می‌کنند، قیمت پیشنهاد می‌دهند و با یکدیگر توافق می‌کنند. سپس سفارش داده می‌شود و معامله عملی می‌گردد.[۷]
منابع
1947-، Tapscott, Don, (۱۹۹۶). The digital economy: promise and peril in the age of networked intelligence. New York: McGraw-Hill. OCLC 33078310. شابک ۰۰۷۰۶۲۲۰۰۰.
Sartain، Lee (2015-10). "Don Tapscott Biography". Retrieved 24 October 2013. American National Biography Online. Oxford University Press. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
"Mesenbourg, T.L. (2001). Measuring the Digital Economy. U.S. Bureau of the Census". 2014-12-08. doi:10.1787/9653eccd-es.
""The Concept of a "Digital Economy"". Retrieved 30 March 2015". March 29-30, 2015 Singapore. Universal Researchers. 2015-03-29. doi:10.17758/ur.u0315242. ISBN 9789384468200.
Ishii, Hiroshi; Plasencia, Adolfo (2018-01-18). "The Seamless Coupling of Bits and Atoms". The MIT Press. doi:10.7551/mitpress/9780262036016.003.0011.
Green, Dan (2014-12-05). "Inflation and the Higgs Scalar".
«نگاهی اجمالی به اقتصاد دیجیتال در ایران | اقتصاد تهران». tehraneconomy.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۲۶.
«محاسبه حجم واقعی اقتصاد دیجیتال چرا اهمیت دارد؟». dimarknet.com. دی ۱۳۹۸.
The New Digital Economy - How it will transform business.
Taking leadership in a digital economy, Deloitte Digital & Telstra.
Digital’s Disruption of Consumer Goods and Retail. bcg.perspectives (2012-11-15). Retrieved on 2013-07-23.
Deloitte Australia: Digital disruption - Short fuse, big bang?. Econsultancy (2012-10-22). Retrieved on 2013-07-23.
Internet matters: Essays in digital transformation | McKinsey & Company. Mckinsey.com (2013-03-13). Retrieved on 2013-07-23.
Welcome to Telefónica Digital. Blog.digital.telefonica.com (2013-07-15). Retrieved on 2013-07-23.
Economy is better off with digital disruption. Smh.com.au (2012-07-23). Retrieved on 2013-07-23.
Being too late in digital more costly than being too early: Deloitte Telstra joint report. Computerworld (2012-11-30). Retrieved on 2013-07-23.
«Retail banks to tackle "digital disruption" in 2013. CCR Magazine (2012-11-21). Retrieved on 2013-07-23».
What is the NBN? | NBN - National Broadband Network - Australia. NBN. Retrieved on 2013-07-23.
Walsh, Bryan. "The Surprisingly Large Energy Footprint of the Digital Economy [UPDATE]". Time. ISSN 0040-781X. Retrieved 2018-06-08.
Bitcoin Energy Consumption Index - Digiconomist". Digiconomist. Retrieved 2018-06-08.
«THE COST OF CASH IN THE UNITED STATES" (PDF). The Fletcher School Tufts University. p. 9. Retrieved 17 December 2016».
https://www.theguardian.com/business/2016/jun/04/sweden-cashless-society-cards-phone-apps-leading-europe. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
UK moves towards cashless society.
"Cashless-Society.org". Cashless-Society.org. Retrieved 2017-01-27.
Schwab، Klaus. The fourth industrial revolution.
Jerry Brito & Andrea Castillo (2013). "Bitcoin: A Primer for Policymakers" (PDF). Mercatus Center. George Mason University. Archived (PDF) from the original on 21 September 2013. Retrieved 22 October 2013.
«بیتکوین؛ ابزاری نوین در نظام پرداخت‌های الکترونیکی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، جمع‌بندی».
پرش به بالا ↑ Davis, Joshua (10 October 2011). "The Crypto-Currency: Bitcoin and its mysterious inventor". The New Yorker. Archived from the original on 1 November 2014. Retrieved 31 October 2014.
Some things you need to know”. Bitcoin Website. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
