هر گاه کسی فوت می‌کند، لازم است تکلیف مایملک (ترکه) وی و حقوق ورثه و دیگر ذی نفعان درما ترک متوفی وبه منظوراجرای وصیت نامه مشخص شود . لازمه این کار آنست که ارث بران متوفی مشخص گردند . تشخیص انحصار ورثه در افرادی معین در صلاحیت مراجع قضایی است . بدین ترتیب هر کس که در ترکه متوفی ذی نفع است (مانند : ورثه، طلبکار، موصی له و وصی و نیز شخصی که غیر مستقیم از اثبات وراثت شخص از دیگری منتفع می‌شود .)حق درخواست گواهی انحصار وراثت متوفی را دارد و می‌تواند برای اخذ گواهی انحصار وراثت به شعبات دادگاههای عمومی وانقلاب مراجعه و درخواست گواهی نماید . در ماده 360 قانون امور حبسی می‌خوانیم ؛ [درصورتی که وارث متوفی یا سایر اشخاص ذی نفع بخواهند تصدیق انحصار وراثت تحصیل کنند، درخواست نامه کتبی مشتمل برنامه و مشخصات درخواست کننده و متوفی و ورثه و اقامتگاه آنها و نسبت بین متوفی و وارث تنظیم نموده، به دادگاه تسلیم می‌نماید] . در این مختصر پس از بررسی چند واژه نحوه اخذ گواهی انحصار وراثت از مرجع قضایی و مدارک لازم را توضیح می‌دهیم . امیداست این نوشته اندکی از سر در گمی بازماندگان بکاهد .
یکم – بررسی و معنای چند واژه :
ماترک (ترکه ): مالی که با فوت مالک آن و بحکم قانون به وراث تعلق می‌گیرد .
موصی : (به کسر صاد)کسی را گویند که طی وصیت تملیکی مال یا منفعتی از مال خود را برای زمان پس از مرگ به دیگری تملیک می‌کند .
موصی الیه : (به فتح صاد) شخصی راگویندکه به موجب وصیت عهدی ماموراقدام به امری شده است .(معادل وصی)
موصی به : (به فتح صاد) وصیت را موصی به گویند . و آن امری است که موصی به آن توصیه می‌کند خواه توصیه به تملیک باشد، خواه توصیه به تکلیف و انجام دادن کاری .
موصی له (به فتح صاد) شخصی را گویند که وصیتی به نفع او شده باشد .
مورث : کسی که مرده و مالی از او مانده باشد .
وصیت : تعیین جانشین برای بعد از فوت و تعیین اموال بعد از مرگ . وصیت به دو قسم، وصیت تملیکی و وصیت عهدی تقسیم می‌شود .
وصیت تملیکی : وصیتی است که به موجب آن کسی عین یا منفعت مالی را از خود برای زمان پس از مرگش بطور مجانی به دیگری تملیک کند .
وصیت عهدی : مامور کردن شخص یا اشخاص در طی وصیت برای انجام کار یا کارها و یا تصرفات معین نسبت به بعد از فوت وصیت کنند .
وصیت نامه : ورقهای است رسمی یا عادی که شخص حقیقی قبل از فوت خود در آن ترتیب تصرفات قانونی در دارایی خویش و نگهداری مولی علیه خود را ثبت کند .
وصیت به ثلث : وصیت موصی (وصیت کننده) به صرف ترکه او تا میزان ثلث ترکه را اصطلاحاً وصیت به ثلث گویند .
طهارت مولد : یعنی حلال زاده بودن
ارث : دارایی متوفی بعداز کسر واجبات مالی و دیون و ثلث را ارث گویند . به ارث مالیات بر ارث تعلق
می گیرد .
اقامتگاه : محلی که شخص در آن سکونت دارد و مرکز مهم امور او نیز در آنجاست . اگر محل سکونت شخص غیر از مرکز مهم امور او باشد، مرکز امور او اقامتگاه محسوب است .
گواهی انحصار (یاحصر) وراثت : در پی دعوایی که به موجب آن وراث متوفی از دادگاه تقاضای صدور تصدیقی بر محصور بودن وراث متوفی به عدد و اشخاص (یا شخص) معین، دادگاه برگهای صادر می‌کند که وراث را معین می‌کند به این برگه تصدیق یا گواهی انحصار وراثت گویند .
دوم – مرجع صلاحیت دار قضایی برای صدور گواهی انحصار وراثت :
مرجع صلاحیت دار برای صدور گواهی انحصار وراثت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی بوده است . ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی چنین اشعار می‌دارد : [دعاوی راجع به ترکه متوفی اگر چه خواسته، دین و یا مربوط به وصایای متوفی باشد تا زمانی که ترکه تقسیم نشده در دادگاه محلی اقامه می‌شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یاد شده در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده است .] بنابراین اگر کسی که در طول زندگی در شهرهای مختلف اقامت داشته است و آخرین محل (شهر) سکونت او مثلاً شهرستان خرمشهر بوده است . وفوت نماید، درخواست گواهی انحصار وراثت باید از دادگاه خرمشهر صورت گیرد .
سوم – مدارک لازم برای اخذ گواهی انحصار وراثت :
متقاضی برگ حصر وراثت مدارک ذیل را بایستی تهیه نماید و به دفتر دادگاه تسلیم کند .
1- گواهی فوت متوفی (اصل و فتوکپی مطابق با اصل شده )
2- گواهی مالیات بر ارث(رسید گواهی مالیاتی )
3- فتوکپی صفحه اول ورثه یا وراث متوفی
4- استشهادیه چاپی محضری
5- فتوکپی‌عقدنامه‌همسردائمی‌متوفی(درصورتی‌که‌متوفی‌به‌هنگام فوت همسر یا همسرانی داشته است .)
6- اصل شناسنامهها و عقدنامه جهت ارائه به دادگاه به همراه دیگر مدارک .
7- تنظیم دادخواست در یک برگ .
8- وصیت نامه (درصورت موجود بودن )
توضیحاتی در خصوص مدارک :
یکم – گواهی فوت : پس از فوت متوفی و تأیید پزشکی مربوطه یا قانونی، مراتب توسط اداره ثبت احوال ثبت و شناسنامه متوفی ابطال و گواهی فوت صادر می‌گردد بدین ترتیب لازم است پس از فوت، تاییدیه پزشک را به همراه شناسنامه متوفی به اداره ثبت برد تا ضمن ابطال شناسنامه، گواهی فوت صادر نماید .
دوم – گواهی مالیات برارث : وارث می‌بایست پس از فوت متوفی، لیست کلیه اموال و داراییهای منقول و غیر منقول را به اداره دارایی محل سکونت متوفی ارائه نماید و رسید آنرا دریافت نموده همراه مدارک دیگر به دفتر دادگاه دهد .
سوم – استشهادیه چاپی محضری : برگ استشهادیه برگهای است چاپی که میتوان مجاناً از دفتر دادگاه تحویل گرفت . دراین فرم (که نمونه آن در این نوشتار نشان داده شده است) بایستی اسامی کلیه وراث بدون قلم خوردگی نوشته و توسط دو نفر از افرادی که متوفی و وارث را می‌شناسند امضاء شود و امضاء این دو نفر توسط شخص دیگری در یکی از دفاتر اسناد رسمی تایید و گواهی شود .(بدین ترتیب برگه استشهادیه توسط سه گواه امضاء و تایید می‌گردد .)
مقررات مربوط به گواهی :
1- درموارد ذیل گواه باید از دادن گواهی خوداری کند
الف – درصورتی که بین‌گواه ویکی ازاصحاب دعوی قرابت‌نسبی یاسببی تادرجه سوم ازطبقه دوم باشد .
ب – در صورتی که بین گواه و کسی که گواه به ضرر او داده می‌شود دعوی مدنی یا جزایی فعلاً مطرح باشد و یا دعوی جزایی سابقاً مطرح بوده و هنوز 5 سال در صورت جنایی بودن و 2 سال در صورت جنحه از صدور حکم قطعی نگذشته باشد .
ج – درصورتی که بین گواه ویکی از اصحاب دعوی سمت خادم و مخدومی باشد .
2- حسب ماده 1313 قانون مدنی شهادت اشخاص زیر پذیرفته نمیشود :
- محکومین به مجازات جنایی .
- محکمه در حکم جنحه ایی آنان را از حق شهادت دادن در محاکم محروم کرده باشد .
- اشخصاص ولگرد و کسانی که تکدی را شغل خود قرار دهند .
- اشخاص معروف به فساد اخلاق .
- کسانی که نفع شخصی در دعوی داشته باشند .
- شهادت دیوانه در حال دیوانگی .
مجازات گواهی دروغ :
1- هرشاهدی که در موضوع تحصیل تصدیق وراثت بر خلاف حقیقت شهادت دهد برای شهادت دروغ تعقیب و به مجازاتی که برای این جرم مقرر است محکوم خواهد شد .
2- هرکس اعم از شهود و مطلعین و ممیزین و اهل خبر، درامور حقوقی شهادت دروغ بدهد و یا عامداً برخلاف واقع اظهار عقیده کند که درحکم محکمه مؤثر گردد، خواه کتبی، خواه شفاهی به حبس تأدیبی از یازده روز تا یکسال محکوم می‌شود و اگر در ازاء شهادت دروغ یا اظهار عقیده بر خلاف واقع وجه یا مالی گرفته باشد علاوه بر مجازات به تأدیه دو برابر آنچه گرفته است محکوم می‌شود .
خصوصیات شاهد :
- شاهد باید بالغ، عاقل، عادل و با ایمان و حلال زاده باشد .
- عدالت شاهد باید به یکی از طرق شرعی برای دادگاه احراز شود .
چهارم – تنظیم برگ دادخواست تقاضای صدور گواهی حصر وراثت
- برگ دادخواست که فرم مخصوصی است از واحد فروش اوراق و تمبر دادگاه خریداری می‌شود .
- در ردیف خواهان مشخصات یکی از وارث (متقاضی) همراه بانشانی محل اقامت اونوشته می‌شود .
- در ردیف خوانده مشخصات بقیه وراث نوشته می‌شود (گرچه نیازی به ذکر اسامی وراث نیست)
- اگر وکیل یا نماینده قانونی متقاضی است مشخصات وی در ردیف وکیل یا نماینده قانونی نوشته
می شود والا در این ردیف واژه«اصیل» نوشته می‌شود .
- در ردیف تعیین خواسته و بهای آن نوشته شود : تقاضای صدور گواهی حصر وراثت .
- در ردیف دلایل و منضمات دادخواست دلایل یعنی : گواهی فوت، گواهی مالیات برارث، فتوکپی شناسنامهها، استشهادیه چاپی محضری، فتوکپی عقدنامه نام برده شود .
در بخش سفید برگ دادخواست که جای بیان شرح خواسته است متن ذیل نوشته شود :
ریاست محترم دادگاه عمومی و انقلاب شهرستان ...............................................
سلام علیکم
احتراماً، باستحضار می‌رساند : مرحوم .................................................فرزند........................................................... به شماره شناسنامه ................................... متولد ......................................صادره از.................................................... به تاریخ .....................................................در شهر/روستا ....................................................................................... فوت نموده و وراث حین الفوت وی عبارتند از :
1- نام ..............................................نام خانوادگی ....................................... نام پدر..................................................... نام پدر ............................................ تاریخ تولد .............................................. شماره شناسنامه ................................ صادره از ......................................... .
2- نام ..............................................نام خانوادگی ....................................... نام پدر..................................................... نام پدر ............................................ تاریخ تولد .............................................. شماره شناسنامه ................................ صادره از ......................................... .
3- نام ..............................................نام خانوادگی ....................................... نام پدر.....................................................
نام پدر ............................................ تاریخ تولد .............................................. شماره شناسنامه ................................
صادره از ......................................... .
به غیر از نامبردگان بالا ورثه دیگری ندارد و دارایی متوفی طبق گواهی مالیات بر ارث پیوست می‌باشد . لذا تقاضای رسیدگی و صدور گواهی حصر وراثت را دارم .
با تشکر
نام ونام خانوادگی
امضا ء
تشریفات رسیدگی و صدور گواهی انحصار وراثت در دادگاه :
- فرم دادخواست به همراه دیگر مدارک تقدیم دادگاه می‌شود .
- دادگاه رسیدگی کننده پس از ملاحظه اسنادو مدارک تقدیمی در صورتی که بهای ترکه بیش از سی میلیون نباشد، بدون انتشار آگهی به ادله درخواست کننده رسیدگی و در صورت قبول درخواست و در صورت نیاز احضار شهود گواهی حصر وراثت صادر می‌نماید .
- در صورتی که ترکه متوفی بیش از سی میلیون ریال باشد . دادگاه درخواست متقاضی را یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌نماید (هزینه نشر آگهی به عهده متقاضی است .)
- اگر وراث روستایی باشند آگهی برای یکبار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی روستای محل اقامت متوفی الصاق می‌شود .
- پس از انقضای یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که معترض نباشد دادگاه با توجه به ادله و اسناد ابرازی، گواهی انحصار وراثت مبنی بر تصدیق وراثت، تعیین تعداد وراث و نسبت آنها را به متوفی صادر می‌نماید .
- در صورت اعتراض، دادگاه جلسهای جهت رسیدگی به اعتراض معین و به متعرض و متقاضی گواهی اطلاع می‌دهد . دراین جلسه پس از رسیدگی حکم مقتضی صادر که ا ین حکم قابل تجدید نظر خواهی است .
بیان چند نکته :
1- در صورتی که درزمان فوت نطفهای منعقد شده باشد، جنین نیز جزء وراث قرار می‌گیرد .
2- در گواهی حصر وراثت به درخواست ورثه سهم الارث هر یک از ورثه معین می‌شود .
3- در صورتی که برای ورثه محجور، قیم معین نشده باشد، دادستان می‌تواند بنام مجحور به درخواست گواهی انحصار وراثت اعتراض نماید .
4- در کلیه مواردی که دادستان تشخیص دهد که متوفی بلاوارث بوده و درخواست اشخاص برای صدور تصدیق بی اساس است می‌تواند به درخواست گواهی حصر وراثت اعتراض نماید . دادستان حق پژوهش و فرجام نسبت به رای دادگاه را دارد .
تدارک وصیت از وظایف لازم است و در تاریخ.........................توفیق الهی شامل حال اینجانب .................................. که هم اکنون ساکن ...............................................................................................................هستم گشته است.
بعد از شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبران مهربان و به ویژه خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) و امامت دوازده امام معصوم(ع) که سلام خدا بر آنها باد و آرزوی ظهور منجی قائم آل محمد (عج) و قبول تمامی اصول و عقاید مذهب شیعه دوازده امامی و مسایل شرع، در عین سلامتی و بدون اجبار و اکراه وصایای خود را در این ..... صفحه درج نموده تا بعد از فوت به آنها عمل شود.
اینجانب ............................................ فرزند ......................... به شماره شناسنامه .......................... صادره ................ متولد ........... ساکن ......................................................................................................................... افراد زیر را وصی و ناظر خود قرار می‌دهم.
مشخصات وصی و ناظر
نام و نام خانوادگی وصی :.......................................... فرزند ............................ به شماره شناسنامه .................................. صادره .................... متولد ........... ساکن ..................................................................................................................................................
که با نظارت آقای/ خانم: .......................................... فرزند ....................... به شماره شناسنامه ...................... صادره ................ متولد ........... ساکن ....................................................................................................................... به وظایف خویش اقدام نمایند.
وصیت ارزشها
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
فهرست اموال و حدود داراییها
ثروت و حدود داراییهای اینجانب عبارتند از:
الف) منزل،آپارتمان، زمین، باغ :
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ب) اتومبیل (وسیله نقلیه):
......................................................................................................................................................................................................
پ) مغازه، سرقفلی، موسسه، حساب بانکی و سایر داراییها:
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ت)مطالبات طبق دفترم و آنچه شرعا ثابت شود:
......................................................................................................................................................................................................
ث) اماناتی که نزد مردم دارم:
......................................................................................................................................................................................................
محل امضای وصیت کننده
امانتهای مردم
اماناتی که مردم نزد من دارند:
......................................................................................................................................................................................................
تعیین مقدار مصارف وصیت شده که از اصل مال پرداخت می‌شود
1-خمس و سهم امام زمان(عج):
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 2-نماز، روزه قضا و حج:
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
3-فدیه روزههای ماه رمضان:
......................................................................................................................................................................................................
4-زکات و رد مظالم:
......................................................................................................................................................................................................
وصیت نسبت به ثلث اموال
1-بخشش به خویشان غیر وارث:
......................................................................................................................................................................................................
2-محل غسل، دفن، نماز میت، کیفیت تدفین و مراسم:
..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
3-سایر موارد:
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
سایر درخواستها
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
تمام مواردی که تعیین نمودم اگر مختصری کسر و یا زیادتر شود مانعی ندارد.
اینجانب قیومیت اطفال خود را به آقای / خانم ................................... فرزند ................... به شماره شناسنامه .................. صادره ................ متولد ........... ساکن ....................................................................................................................... واگذار می‌کنم.
امضای این حقیر طبق نمونه در دفتر اسناد رسمی شماره ............................................به تاریخ ............................. و یا حساب بانک ................................. شعبه ........................... به شماره ............................................... می‌باشد.
محل امضای وصیت کننده
وصیت نامه در تاریخ .................................. تمام شد تا انشاء الله بتوانند بعد از فوت اینجانب به وصایای ذکر شده عمل نمایند.
امضای وصی امضای ناظر امضای قیم امضای شاهدان
مطالب لازم به تذکر یا تجدید نظر :
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
محل امضای وصیت کننده
-کسی که چند نماز یا روزه از او قضا شده و شماره (تعداد) آنها را نمیداند، مثلا نمیداند چهار بوده یا پنج تا، چنان چه مقدار کمتر را به جا بیاورد کافی است، همچنین اگر شماره آنها را می‌دانسته و فراموش کرده، اگر مقدار کمتر را انجام دهد کافی است.(رساله توضیح المسائل امام خمینی، م 1383 و م 1697)
- فدیه معادل یک وعده غذا است که حداقل یک مد = 750 گرم= 10 سیر، گندم، نان و برنج و یا سایر غذاهای متعارف باید صرف فقرا گردد. فدیه نوعی کفاره است و چندین مورد واجب دارد.
مثل1: اگر قضای روزه ماه رمضان را بیشتر از یک سال به تاخیر بیندازیم باید علاوه بر روزه قضا برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهیم. .(رساله توضیح المسائل امام خمینی، م1709)
مثال2:کسی که بیماری مداوم چند ساله دارد و در میان این مدت هم بهبودی برای انجام قضای روزهها نداشته تنها قضای سال آخر را بر عهده دارد و برای سالهای قبل، هر روز یک مد طعام کافی است.(رساله توضیح المسائل امام خمینی، م1703)
مثال3: کسی که به واسطه پیری نمیتواند روزه بگیرد یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوم (مشقت) باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. .(رساله توضیح المسائل امام خمینی، م1725)
مثال4: کسی که در بعد ازظهر قضای روزه ماه رمضان، عمدا قضای روزه را باطل کند، باید به ده فقیر، هر کدام یک مد طعام بدهد و اگر نمیتواند به احتیاط واجب سه روز روزه بگیرد.
- مظالم حقوقی است که به عهده انسان است و مقدار آن مشخص است ولی صاحب آن معلوم نیست و برای شناختن او هم وسیلهای ندارد. باید از طرف صاحب آن بابت مظالم به فقیر بدهد. (رساله توضیح المسائل امام خمینی، م2091)
- پرداخت حداقل هزینههای تجهیز و دفن متوفی از اصل مال است ولی رسیدگی به درخواستهای اضافی وصیت کننده که هزینه دربردارد از ثلث اموال قابل وصیت است.
