روشنایی در محیط کار

مقدمه :
پیشرفت صنایع، ازدیاد واحدهای صنعتی و تولیدی و نیاز روزافزون به بازده بیشتر صنایع برای تامین نیازهای مصرف کنندگان ایجاب می‌کند که کار بیشتر در محیط‌های بسته در مدت شب و روز ادامه داشته باشد. بنابراین استفاده از نور مصنوعی بتدریج توسعه یافته است. امروزه مسئله روشنایی برای کارگاههای بزرگ صنعتی اهمیتی ویژه یافته است. زیرا کمبود روشنایی در محیط کار افزون بر ایجاد خستگی اعصاب، آسیب‌های دیگری به سلامت کارگر وارد می‌آورد. این در حالی است که طبق آماری که در همایش گرامیداشت روز جهانی بهداشت حرفه‌ای و سالروز جهانی کارگر در سال 1387 ارائه گردید، 11% کارگاهها فاقد روشنایی مناسب می‌باشند.
بی گمان مهم‌ترین حس انسان، بینایی است و چشم انسان همانقدر که عضو خارق‌العاده و شگفت‌انگیز است، به همان اندازه نیز ظریف و بی‌پناه و آسیب‌پذیر میباشد. بنابراین در هنگام کار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت نمود. به این دلیل روشنایی و کاربرد اصول فنی در روشنایی اهمیت زیادی دارد. روشنایی رضایت بخش به راحتی و آسایش انسان کمک می‌کند و بازده کار را بالا می‌برد و با کاهش حوادث ناشی از نور غیر کافی، به ایمنی کمک بسیار می‌کند.
ناراحتی‌های چشمی اکثراً‌ در ساعات کار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون می‌باشد. این صدمات ممکن است ناشی از ازدیاد نور، کمبود نور، پرتاب ذرات، تاثیر مواد سمی، اشعه ایکس یا سایر تشعشعات یونیزان و حرارت باشد.
ویژگی‌های روشنایی رضایت بخش عبارتند از:
نور کافی باشد.
نور از نظر توزیع فرکانس مطلوب باشد.
درخشندگی سطوح سبب خیرگی نشود.
سایه‌های مزاحم موجود نباشد.
تامین نور کافی و مناسب در محل کار موجب می‌شود که:
میل و رغبت به کار در کارگر افزایش یابد.
دقت عمل در کار بیشتر شود.
راندمان و نتیجه کار افزوده گردد.
سلامت چشم و قدرت بینایی کارگر محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.
کار، بهتر،‌ راحت تر و دقیق‌تر انجام شود.
از میزان حوادث حین کار کاسته گردد.
تعریف نور:
نور از نقطه نظر فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغنا طیسی تلقی می‌شود که بین طول موج‌های 380 تا 780 نانومتر قرار دارد.
تعریف روشنایی:
انجمن مهندسان روشنایی واژه روشنایی را به عنوان انرژی تشعشعی ارزیابی شده بوسیله چشم تعریف کرده اند.
مزایای روشنایی صنعتی مناسب مطابق شکل شماره 1 می‌باشد. (موجود در فایل پیوست)
منابع نور:
برای روشنایی کارگاهها از دو منبع نور طبیعی و نور مصنوعی می‌توان استفاده نمود.
در حالت کلی به دلایل زیر استفاده از روشنایی مصنوعی بر طبیعی برتری دارد:
-میزان نور طبیعی دایم در حال تغییر است.
-استفاده درست از نور طبیعی بستگی به طرز و محل نصب پنجره دارد.
-شدت و ضعف نور طبیعی قابل کنترل نیست.
روشنایی طبیعی:
نور خورشید سالم‌ترین و ارزان‌ترین وسیله روشنایی و یکی از منابع مهم تامین انرژی نورانی می‌باشد.
به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه نمود:
در سطوح مساوی، پنجره‌های بلند از پنجره‌های عریض بهتر است.
فاصله بین میز کار و پنجره نباید از فاصله دو برابر ارتفاع پنجره‌ها تجاوز کند.
در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمتها کافی نباشد باید در قسمتهایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود.
برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید در تابستان بهتر است بالای پنجره‌ها سایبان داشته باشد.
برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند.
پنجره‌ها باید به نحوی نصب گردند که شیشه‌ها از ایجاد خیرگی و تابش نور مستقیم به چشم‌ها جلوگیری کند.
برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل، مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد. موثرترین مساحت سطح شیشه نسبت به کف گارگاه مطابق جدول شماره 1 می‌باشد.
جدول 1 - موثرترین مساحت سطح شیشه نسبت به کف گارگاه بر حسب نوع کار

روشنایی مصنوعی:
در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:
نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامکان به روشنایی روز نزدیک باشد.
سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی میشوند.
مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.
تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی
تمیز و پاک نمودن نورگیرها به طور مرتب
در مورد میزان نور برای کارگاههای مختلف جدول شماره 2 می‌تواند راهنمای مناسبی باشد:
جدول 2 – میزان روشنایی مطلوب بر حسب نوع کار

1. لوکس (LUX): واحد اندازه‌گیری روشنایی در محیط کار گویند که بوسیله دستگاه لوکس‌متر اندازه‌گیری میشود.