طلاب و علاقه مندان به دروس حوزوی در صورت مطالعه کتب ذیل میتوانند به اهم موضوعات مورد بحث در حوزه علمیه اشراف اجمالی پیدا نمایند. ابتدا علوم یا دانش بیان ذکر شده سپس ذیل هر عنوان کتاب یا جزوه یا فایل صوتی که پیشنهادی قرار گرفته است:
منابع درسی دانشگاه قرآن و حدیث
حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان مرکز دانشگاه شریف
مرجع دانلود دروس صوتی حوزه علمیه دفتر تبلیغات اسلامی قم- بیان
حوزه مجازی مهندس طلبه | آموزش مجازی و غیرحضوری دروس حوزه
EL.hodat | حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان
فیلم کارگاه‌های آموزشی نرم افزارها
The Quranic Arabic Corpus - Word by Word Grammar, Syntax and Morphology of the Holy Quran
جشنواره علامه حلی(ره) - آشنایی با ساختار یک مقاله علمی
حوزه علمیه ویژه «خانم‌ها» در بهشت پایتخت
(زید عزه) عزت و سربلندی ایشان روز افزون باشد
درودنامه (ترجمه و موارد کاربرد عناوین و عبارات احترام آمیز برای پیشوایان و بزرگان دین)
نویسنده: معین مومنی ٢٠۵ | ساعت
مقدمه
خداوند متعال در قرآن کریم بر بندگان صالح خود به ویژه پیامبران الهی سلام می‌فرستد و بر خاتم الانبیاء حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) صلوات فرستاده و به مؤمنان دستور میدهد که بر او صلوات و سلام بفرستند.
وجود پر برکت پیشوایان معصوم علیهم السلام واسطة فیض الهی‌اند و همواره سلام و صلوات بر آن چهارده نور درخشان موجب رضایت حضرت احدیت، و نورانیت دل میشود. از این‌روی شایسته است نام مقدس آن برزگواران و منسوبان و رهپویان آنان با احترام تمام برده شود.
علما و رهبران دینی از آن روی قابل احترامند که عمری را در مسیر گسترش معارف حقة اهل‌بیت علیهم السلام تلاش کردهاند بنابراین احترام به علما و رهبران دینی احترام به اهل‌بیت علیهم السلام قلمداد میشود.
در نوشتار پیش‌رو ضمن برشمردن عناوین و عبارات احترام آمیز برای پیشوایان و بزرگان دین، ترجمه و موارد کاربرد آن را نیز یاد آور شدیم تا دست مایه‌ای باشد برای نوسندگان محترم و نیز گویندگان و مجریان گرامی.
البته برخود فرض می‌دانیم از تلاش برادران ارجمند حجت الاسلام سید مجتبی فلاح و حجتالاسلام معصوم اسماعیلی در گردآوری و تنظیم این مجموعه قدردانی کنم.
واحد طرح و ارزیابی رادیو معارف
1. ﴿صَلَّی اللهُ علیهِ و آلهِ و سلَّم﴾
ترجمه: خداوند بر او و خاندانش درود و سلام می‌فرستد.
کاربرد: ویژه رسول خاتم(ص)
چگونگی تلفظ: حرف یاء صلّی خوانده نمیشود.
توجه: بعضی افراد جهت اختصار این واژه را ناقص می‌خوانند که اشتباه است، مثلاً می‌گویند حضرت محمد (صلی الله) که چنین ترجمه میشود: حضرت محمد درود خدا.
نکته: صلوات به درود پیوسته و سلام به درود ناپیوسته گفته میشود و وقتی هر دو واژه به کار میرود همه درودها پیوسته و ناپیوسته بر پیامبر و اهل‌بیت او فرستاده میشود.
این عبارت به اختصار به شکل (ص) نوشته میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
2. ﴿صلواتُ اللهِ و سلامُه علیهِ﴾
ترجمه: درود و سلام خدا بر او باد
کاربرد: برای پیامبر اکرم(ص) و امام معصوم(ع)، مانند حضرت امیرمؤمنان علی (صلواتُ اللهِ و سلامُهُ عَلیه)
نکته: برای صدیقه طاهره(س) از «صلواتُ اللهِ و سلامُهُ عَلیها» استفاده میشود.
برای این عبارت شکل اختصاری ضبط و ثبت نشده است.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿عَلی نَبیِنا و آلهِ و عَلیهِ السلام﴾
ترجمه: درود خدا بر پیغمبرمان و پیروانش و بر او
کاربرد: برای پیامبران الهی، مانند حضرت یعقوب علی نبینا و آله و علیه السلام
نکته: برای حضرت ابراهیم خلیل از «علیه السلام»استفاده میشود و برای پیامبر مکرم اسلام(ص)«صلی الله علیه و آله و سلم» استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
4. ﴿عَلَیهِ السَّلامُ﴾
ترجمه: سلام بر او
کاربرد: برای ادای احترام به «یک مرد» میباشد. مانند حضرت امام حسین علیه السلام
چگونگی تلفظ: هنگام تلفظ، «ال» خوانده نشده و «سین» به صورت مشدد خوانده میشود. [علیه سّلام]
ویژگی: این عبارت در بیشتر موارد، برای پیامبران الهی، امامان معصوم و یا وابستگان ایشان (به شرطی که از جلالت شأن برخوردار باشند) به کار میرود؛ مانند امام زادگان.
این عبارت به اختصار به شکل (ع) نوشته میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
5. ﴿سَلامُ اللهِ عَلَیهِ﴾
ترجمه: سلام خداوند بر او
کاربرد: برای احترام نسبت به «یک مرد» میباشد.
ویژگی:این عبارت نیز معمولاً برای پیامبران الهی، پیشوایان معصوم و امامزادگان به کار میرود. مانند حضرت امام حسن مجتبی (سلام الله علیه).
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿علیها السلام﴾
ترجمه: بر او سلام
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «یک زن» میباشد.
چگونگی تلفظ: حرف «سین» در ابتدای «السلام» هنگام خواندن، مشدد شده و «ال» خوانده نمیشود. البته باید توجه داشت که «الف» در انتهای «علیها» نیز مایل به فتحه خوانده میشود. [علیهَا السَّلام]
ویژگی: معمولاً این عبارت برای حضرت مریم، حضرت خدیجه، حضرت زهرا(س) و امامزادگان بانو یا منتسبین به معصومان به کار میرود.
این عبارت به خاطر سنگینی تلفظ، معمولاً بدون «ال»، علیها سلام خوانده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
7. ﴿سَلامُ اللهِ عَلیها﴾
ترجمه: سلام خداوند بر او باد.
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «یک زن» میباشد. مانند حضرت زهرا (سلام الله علیها)
چگونگی تلفظ: واژة «سلام» باید مرفوع و با حرکت ضمه خوانده شود.
ویژگی: این عبارت معمولاً برای حضرت مریم، حضرت خدیجه، حضرت زهرا(س) و امامزادگان بانو و یا منتسب به آنها به کار میرود.
این عبارت به اختصار به شکل (س) نوشته میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿عَلیهِمَا السَّلام﴾
ترجمه: سلام بر آن دو نفر
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «دو نفر» میباشد. در کاربرد این واژه فرقی نیست که مخاطب«دو مرد» یا «دو زن» یا «یک مرد و یک زن» باشند. مانند حضرت علی بن موسی الرضا (علیهما السلام)
چگونگی تلفظ: با توجه به اینکه «سین» از حروف شمسی است، در صورت اتصال به «ال»، خوانده نشده و «سین» مشدد خوانده میشود.
واژة «الف» در انتهای «علیهما» نیز در صورت اتصال به واژة بعدی مایل به فتحه خوانده میشود.[علیهمَا السَّلامُ]
ویژگی: این عبارت نیز برای معصومان و امامزادگان استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿عَلَیهِمُ السَّلامُ﴾
ترجمه: سلام بر آنها
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «چند مرد» یا «چند مرد و زن» ـ به شرط غلبه تعداد مردها بر زن‌ها ـ میباشد.
چگونگی تلفظ: «میم» در واژة «علیهم» باید مرفوع و با حرکت ضمه خوانده شود. [علیهم] و «ال» در ابتدای «السلام» خوانده نشده و «سین» به مشدد خوانده میشود. [عَلَیهِمُ سَّلامُ]
ویژگی: این عبارت نیز برای پیامبران، امام معصوم و امامزادگان (3 نفر و بیشتر) به کار میرود. مانند پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام)
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
10. ﴿سَلامُ اللهِ عَلَیهِم﴾
ترجمه: سلام خداوند بر آنها
کاربرد: برای ادای احترام به «چند مرد» یا «چند مرد و زن» ـ به شرط غلبه تعداد مردها بر زن‌ها ـ میباشد.
چگونگی تلفظ: واژه «سلام» باید مرفوع و با حرکت ضمه خوانده شود.
ویژگی: این عبارت برای پیامبران، پیشوایان معصوم و امام زادگان که بیش از 3 نفر باشند به کار میرود. مانند روز سه‌شنبه به سه امام بزرگوار حضرت امام سجاد، حضرت امام باقر و حضرت امام صادق (سلام الله علیهم) تعلق دارد.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿علیه الافُ التَّحیةِ والثَّناء﴾
ترجمه: هزاران درود و سپاس بر او باد.
کاربرد: برای پیامبر بزرگوار اسلام وامامان معصوم به کار میرود.
نکته: این عبارت بیشتر برای حضرت امام رضا (ع) و حضرت امام عصر(عج) به کار میرود. مانند حضرت علی بن موسی الرضا(علیه الاف التحیة والثناء)
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!
12. ﴿روحی له الفداء﴾
ترجمه: جان من بقربان او
کاربرد: برای امام عصر (عج) استفاده میشود.
نکته: این عبارت برای رهبران دینی، اساتید معنوی و پدر و مادر نیز استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
13. ﴿ارواحُنا لَهُ الفِداء﴾
ترجمه: جان‌های ما به قربان او باد.
کاربرد: برای حضرت امام عصر (ارواحنا له الفداء) به کار میرود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
14. ﴿روحی و ارواحُ العالَمینَ لِترابِ مَقْدَمِهِ الفِداء﴾
ترجمه: جان من و جان همه جهانیان به فدای خاک قدمش.
کاربرد: برای حضرت امام عصر(روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء) به کار میرود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
15. ﴿عَجَّلَ اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشریف﴾
ترجمه: خداوند متعال امر فرج شریف حضرت را تعجیل بدارد.
کاربرد: این جمله انحصاراً برای ]حضرت امام عصر (عج)[به کار میرود.
این واژه به اختصار به شکل (عج) نوشته میشود.
توجه: گاهی بعضی از افراد این واژه را به طور ناقص می‌خوانند که اشتباه است، مثلاً می‌گویند: حضرت حجّت (عجّل الله) روزی قیام خواهند کرد، یعنی حضرت حجت (تعجیل بدارد خدا).
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿اَدامَ اللهُ ظلَِّه﴾
ترجمه: خدا سایه او را مستدام بدارد.
کاربرد: برای مراجع بزرگوار تقلید و علماء و اساتید سطوح بالا.
نکته: از آنجا که مخرج «ظ»، «ذ» و «ض» برای فارسی زبانان نزدیک به هم است و «ظلّه» با حروف «ذ» و «ض» کاملاً معنایش دگرگون میشود، پیشنهاد می‌گردد از ترجمه فارسی آن و یا معادل دیگری استفاده گردد.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿ادام اللهُ ظلَِّه الوارفَ﴾
ترجمه: خدا سایه پر برکت ایشان را مستدام بدارد.
کاربرد: ویژة شخصیت‌ها معنوی و برجسته به ویژه ]مقام معظم رهبری[
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿مُدَّ ظِلُّه العالی﴾
ترجمه:سایه بلند او طولانی و مستدام باد.
کاربرد:برای رهبران دینی و مراجع معظم تقلید در قید حیات به کار میرود
.دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿دامَتْ برکاتُهُ﴾
ترجمه: برکات (ثمرات) ایشان مستدام باد.
نکته: برای مراجع و علمای اعلام بیش از دو نفر «دامَتْ برکاتُهُم»استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
20. ﴿دامَتْ تأییداتُه﴾
ترجمه: تأییدات الهی ایشان مستدام باشد.
کاربرد: برای مراجع، علما و اساتید طراز اول و شخصیت‌های برجسته علمی و معنوی.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
21. ﴿حَفَظَهُ اللهُ تعالی﴾
ترجمه: خدا او را حفظ کند. (از باب احترام بجای او از شما استفاده میشود)
کاربرد: برای عموم متدینین به ویژه علما و رهبران معنوی.
نکته: برای دو نفر «حفظهُما الله» برای بیشتر از دو نفر «حفظهُم الله».
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿زیدَ عِزُّهُ﴾
ترجمه: عزت و سربلندی ایشان روز افزون باشد.
کاربرد: استفاده عمومی دارد.
نکته: برای مؤنث (جنس زن) از «زیدعِزُّها» استفاده میشود.دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿ایّده اللهُ تعالی﴾
ترجمه: خدا متعال ایشان را تأیید کند.
کاربرد: اکثر متدینین و مردم از باب احترام به ویژه برای علما و اساتید
نکته: در صورت مخاطب بودن فرد مورد نظر از عبارت «ایّدَک الله» یا «ایّدکُم الله» استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿قَدَّسَ اللهُ نَفسَهُ الزَّکیه﴾
ترجمه: خداوند جان پاک او را مقدس بدارد.
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به عالمی که از دنیا رفته باشد به کار میرود.
ویژگی: قَدَّسَ: فعل ماضی است؛ به معنای (مقدس نموده است) که معمولاً برای بزرگان دین، علما و عرفا، به کار میرود.
نفسه: تشکیل شده از دو واژة «نفس» و «ه» که به معنای «جان او» است الزکیه: به معنای پاک و پاکیزه است.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿قُدِّسَ سِرُّهُ الشَریف﴾
ترجمه: تربت شریف او مقدس شده است.
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «عالمی که از دنیا رفته» میباشد.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
چگونگی تلفظ:
قاف: مضموم خوانده میشود.
دال: مشدد و مکسور خوانده میشود.
س: منصوب و با حرکت فتحه خوانده میشود. (قدس)
س: در ابتدای واژة «سره»: مکسور خوانده میشود.
ر: مشدد و مضموم خوانده میشود.
ه: مضموم خوانده میشود:قُدِّسَ سِرُّهُ
این عبارت به اختصار (قده) نوشته میشود.
ویژگی: واژة «قُدِّسَ» فعل ماضی مجهول است و به معنای (مقدس داشته شده) یا (مقدس شده) میباشد. معمولاً این عبارت برای بزرگان دین، علما و عرفا استفاده میشود.
واژه «سر» در بیشتر موارد به معنای «راز» و «آنچه پنهان است» آمده، ولی بنابر نوشتة «خلیل بن احمد فراهیدی» در کتاب «العین» به معنای «دل زمین» نیز آمده است.
بنابراین، مراد از واژة «سر» در این اصطلاح «دل خاک» است که کنایه از «قبر» میباشد. از این رو معنای این دو واژه در کنار یک دیگر چنین میشود: [کسی که قبرش مقدس داشته شده است]؛[قُدِّسَ سِرُّها، قَدَّسَ اللهُ نَفسَهَا الزکیه]
این دو واژه نیز برای ادای احترام به «یک زن که از دنیا رفته» میباشند.
ویژگی: روشن است که در این دو واژه به جای ضمیر (ه) از ضمیر (ها) که برای مفرد مونث غایب است استفاده شده است، تا اشاره به یک زن باشد. بنابراین برای بانوان عالمه به کار گرفته میشود.
چگونگی تلفظ: در صورت اتصال «نفسها» به واژة «الزکیه»، (الف) در انتهای «نفسها» مایل به فتحه خوانده میشود. و البته (ال) در ابتدای «الزکیه» نیز با توجه شمسی بودن (ز) خوانده نشده و کلمه «زاء» مشدد خوانده میشود.
﴿قَدَّسَ اللهُ نَفسَهَا الزَّکیهَ﴾
!!!!!
26. ﴿رِضوانُ الله تعالی علیه﴾
ترجمه: خشنودی خدای متعال بر او باد
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «یک عالم که از دنیا رفته» میباشد.
چگونگی تلفظ: واژه «رضوان» با حرکت ضمه خوانده شود و واژه الله در صورت اتصال با کسره و در صورت وقف ساکن خوانده میشود.
ویژگی: این عبارت نیز برای بزرگان دین به ویژه علما و اصحاب معصومان به کار میرود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
27. ﴿رَضِیَ اللهُ عنه﴾
ترجمه: خداوند از او راضی باد.
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «یک مرد که از دنیا رفته» میباشد.
چگونگی تلفظ: «رضی» فعل ماضی است که «راء» مفتوح، «ض» مکسور؛ و «ی» مفتوح خوانده میشود.
واژة «الله» در صورت اتصال به واژة بعد باید مرفوع و با حرکت ضمه خوانده شود و در صورت وقف، ساکن خوانده میشود. واژه «عنه» در صورت وقف، ساکن و در صورت اتصال به بعد از خودش مرفوع و با حرکت ضمه خوانده میشود.
ویژگی: این عبارت معمولاً برای بزرگان دین به ویژه اصحاب معصومان علیهم السلام به کار میرود. مانند حضرت سلمان (رضی الله عنه)
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
28. ﴿رَحمَْةُ الله عَلیه﴾
ترجمه: رحمت خدا بر او باد
کاربرد:برای ادای احترام نسبت به «یک مرد که از دنیا رفته است» میباشد.
این عبارت به اختصار به شکل (ره) نوشته میشود.
نکته: برای مؤنث (رحمة الله علیها)استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
﴿رَحِمَهُ اللهُ﴾
ترجمه: خداوند او را رحمت نماید.
کاربرد: برای ادای احترام نسبت به «یک مرد که از دنیا رفته»میباشد.
چگونگی تلفظ: ضمیر «ه» در انتهای «رحمه» باید مرفوع و با حرکت ضمه خوانده شود. و واژة (الله) در صورت وقف، ساکن خوانده میشود و در صورت اتصال به ما بعد مرفوع و با حرکت ضمه خوانده میشود. [رَحِمَهُ اللهُ]
نکته: برای مؤنث (رحَمِهَا اللهُ)استفاده میشود.
دریافت فایل صوتی تلفظ صحیح
!!!!!
. احزاب ـ آیه 56
. گفتنی است: از آن جا که بر اساس قواعد دستور زبان عربی «ال» در ابتدای «السلام» برای عهد ذهنی است؛ منظور از این «سلام»، «سلام خداوند» میباشد؛ از این رو معنای دقیق «علیه السلام» چنین است: «سلام خداوند بر او باد».
. الفبای عربی بیست و نه حرف است که غیر از الف، نیمی از این حروف شمسی و نیم دیگر قمری هستند. حروف شمسی عبارتند از: ت، ث، د، ذ، ر، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ل، ن. حروف قمری عبارتند از: أ(همزه)، ب، ج، ح، خ، ع، غ، ف، ق، ک، م، و، ه، ی.
هنگامی که «ال» بر سر کلمهای وارد شود، کلمه با حروف شمسی آغاز شده باشد، ال خوانده نمیشود و در عوض آن حرف مشدد خوانده میشود و اگر آن کلمه با حرف قمری آغاز شده باشد، آن حرف را بی تشدید میخوانیم و «ال» تلفظ میشوند. «القمر»
. البته اینَ کاربرد، با لحاظ عرف جامعه است، و در غیر این صورت، اگر معنای لغوی در نظر گرفته شود، بر زندهها نیز میتوان به کاربرد، چرا که رحمت خداوند هم برای مردهها میتوان طلب نمود و هم برای زندهها ولی متداول نیست.
. فرق واژهای شماره 8 با شماره 9 در این است که در شماره 8 رحمه یا رحمت مصدر است و در شماره 9 رحمه فعل رحم متصل به مفعول شد که برای توضیح بیشتر باید به ادبیات عرب مراجعه شود.
رتبه‌های مذهبی از نظر روحانیت بترتیب مقام کدامند؟
درباره نام‌ها، القاب و عناوین علما و روحانیون باید گفت که القاب جدید تحت عناوین حجت الاسلام والمسلمین، آیت الله و آیت الله العظمی و... ظاهراً از دوران مشروطیت به بعد مورد استفاده قرار گرفته است. پیش از آن در کتابها و نوشته‌ها هیچیک از طبقات روحانیت با این القاب نام برده نشده‌اند. بلکه عناوینی که به کار می‌رفته است معمولاً به این صورت بوده است که برخی از آنها هنوز هم رواج دارند مانند:
شیخ: معانی مختلفی دارد، از جمله: پیر، حکیم، دانشمند و به طور کلی عنوان احترام‌آمیزی بوده است که برای بزرگان و اهل‌فضل به کار می‌رفته مثل: شیخ سعدی، شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا، شیخ عطار و ... از جمله برای علمای دین نیز به کار می‌رفته است. البته گفتنی است که برای علمای دینی که از فرزندان پیامبر اسلام صلی‌الله علیه‌وآله بوده‌اند به جای عنوان«شیخ» از لقب«سید» استفاده می‌شده است.
سید: همان طور که گفته شد برای سادات اطلاق می‌شده است مثل سیدمرتضی و سیدرضی
ملّا: صیغه مبالغه از ریشه«ملأ» به معنی«پر» میباشد و ملّا یعنی کسی که پر و لبریز از علم و حکمت است.
میرزا: ظاهراً مخفف امیرزاده باشد و به ندرت برخی از علما با این عنوان ذکر شدهاند.
آقا: بسیاری از عالمان دینی نیز با این نام خوانده میشوند و معمولاً با یکی از عناوین دیگر ترکیب می‌شده است مثل: آقا شیخ...، آقا میرزا...
علامه: به معنی کسی که بسیار زیاد علم و دانش دارد. به عده کمی از علما اطلاق می‌شده که سرآمد همگان بوده‌اند.
آخوند: ظاهراً مخفف جمله«آقاخواند» است. این اصطلاح در قدیم لقب بوده و الان به طبقه روحانی، اطلاق میشود.
القاب و عناوین روحانیون در عصر امروز:
همان گونه که گفته شد القابی مانند حجت الاسلام و آیت الله و ... سابقه‌ای طولانی ندارند و از حدود صدوپنجاه سال پیش مورد استفاده قرار گرفته است. این عناوین، عنوان‌های رسمی و اعطایی نیستند بلکه بیشتر جنبه عرفی دارند. لکن با همه این توصیفات یک تقسیم‌بندی کلی میتوان برای آنها تعیین کرد:
ثقه‌الاسلام: به معنی«مورد وثوق و اطمینان برای اسلام» است و معمولاً به کسانی اطلاق میشود که به تازگی به کسوت طلبگی و روحانیت در آمده‌اند و لباس روحانی به تن ندارند و یا چند سالی بیش نیست که لباس روحانیت به تن کردهاند .
حجت الاسلام به معنی «دلیل و برهان اسلام»: برای کسانی که از مرحله ثقه‌الاسلامی ارتقا پیدا کردهاند اطلاق میشود. یعنی پس از مرتبه ثقه الاسلامی، مرحله حجت الاسلامی است .
حجتالاسلام والمسلمین به معنی «دلیل و برهان و راهنمای اسلام و مسلمین»: به اکثریت قشر روحانی اطلاق میشود که مراحل مقدماتی تحصیلات حوزوی ۰ثقه الاسلامی و حجت الاسلامی ) را گذرانده‌اند و در سطوح عالیه دروس حوزوی نیز یا مشغول به تحصیلند و یا آن را به اتمام رسانده‌اند ولی هنو به درجه اجتهاد نائل نگردیده‌اند.
آیت الله: به روحانیونی گفته میشود که سطوح عالی حوزوی را به اتمام رسانده و در یک یا چند باب فقهی صاحب‌نظر شدهاند و به اصطلاح به درجه اجتهاد رسیده‌اند. این افراد در فروع دین مجاز به تقلید از مرجع تقلید نیستند و باید از خودشان تقلید کنند اما کسی هم نمی‌تواند از آنان تقلید کند.
آیت الله العظمی: از میان علمایی که به درجه اجتهاد می‌رسند، پس از سالها تحقیق و تدریس، عده‌ای از آنان به پختگی و تبحر علمی و صلاحیت تقوایی ممتازتری دست پیدا میکند و به مقام مرجعیت شیعه می‌رسند که در جامعه به عنوان مرجع تقلید شناخته میشوند. از این افراد با لقب آیت الله العظمی یاد میشود.
یرای توضیح بیشتر نگاه تاریخی به مساله می‌اندازیم :
در سده ۴ قمری عنوان ثقه الاسلام برای محمد بن یعقوب کلینی به کار رفت. (دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج ۲، ص ۲۶۰) محمد بن یعقوب کلینی در نزد همه طوائف اسلامی مقبول بود، شیعه و سنی به او مراجعه می‌کردند و روی همین اصل به ثقه الاسلام شهرت یافت. او نخستین کسی است که در دوره اسلامی به این لقب اختصاص یافت. (ریحانه الادب، ج ۵، ص ۷۹، کلمه کلینی)
در سده پنج هجری قمری عنوان «حجه الاسلام» برای امام محمد غزالی به کار رفت. (دائره المعارف بزرگ اسلامی و ریحانه الادب، ج ۴، ص ۲۳۷
در سده هفتم هجری قمری عنوان «محقق» برای جعفر بن حسن حلی به کار رفت. (دائره المعارف بزرگ اسلام) کتاب «شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام» نوشته همین محقق است و جواهر الکلام که در ۴۳ جلد چاپ شده، شرح همین شرایع است.( در حوزه علمیه قم همین الان، محور درس خارج فقه برخی از مراجع، کتاب شرایع است. )
در سده هشت هجری قمری عنوان علامه و آیت الله برای حسن بن یوسف حلی به کار رفت که معروف به علامه حلی است. این لقبها قرنها مختص همین علماء بود.
در سده چهاردهم هجری قمری کاربرد برخی از این عنوان‌ها برای گروهی از فقهاء تکرار شد و رفته رفته گسترش یافت.
تا قرن چهاردهم هجری، فقط علامه حلی را آیت الله می‌نامیدند. در اوایل قرن چهاردهم هجری نخستین بار سید محمدمهدی بحرالعلوم آیت الله خوانده شد.
چند دهه پس از آن شیخ مرتضی انصاری و سید محمدحسن شیرازی آیت الله خوانده شدند. مورخان مشروطه، «آیت الله» را بر آخوند ملا کاظم خراسانی و دیگران اطلاق کردند. پیش از این همه مراجع را حجه الاسلام می‌نامیدند. پس از تشکیل حوزه علمیه قم توسط شیخ عبدالکریم حائری، شماری از فقهای بزرگ که در آن گرد آمدند، آیت الله لقب یافتند و به تدریج معدودی از آنها آیت الله العظمی نامیده شدند. (دائره المعارف بزرگ اسلامی)
همچنین دوره‌هاى دروس حوزه را مى توان به طور کلى چنین تقسیم کرد (مقدمات، سطح متوسط، سطح عالى، خارج).
الف) دوره مقدمات؛ این مرحله جهت تسلط بر ادبیات عرب و آشنایى با مبانى اجتهاد و علوم اسلامى و... مى باشد. ضرورت این مرحله به خاطر یاد گرفتن کامل زبان اسلام است چون قرآن و احادیث به زبان عربى مى باشد. در این دوره کتاب‌هاى زیر خوانده مى شود: ۱- جامع المقدمات که شامل (صرف میر، شرح تصریف، عوامل ملامحسن در نحو، هدایة فى النحو و کتاب صمدیه شیخ بهایى) ۲- کتاب سیوطى در نحو، جلال الدین سیوطى ۳- مختصرالمعانى (در معانى و بیان و بدیع) تفتازانى ۴- آشنایى با علوم اسلامى (قسمت منطق) استاد شهید مطهرى ۵- منطق مظفر (علامه محمدرضا مظفر) ۶- مغنى اللبیب در نحو، ابن هشام ۷- معالم الدین (در علم اصول) ۸- آموزش فلسفه، استاد مصباح یزدى ۹- سیره پیشوایان، مهدى پیشوایى ۱۰- تایخ پیامبر اسلام، جعفر سبحانى ۱۱- البدایة المعارف الالهیه (در عقاید) سید محسن خرازى.
ب ) مرحله سطح متوسط؛ هدف از این دوره آشنایى مقدماتى با فقه، اصول، منطق و فلسفه است. کتاب‌هایى که در دوره سطح متوسط خوانده مى شوند عبارتند از: ۱- شرح اللمعة الدمشقیه (در فقه) شهید ثانى ۲- اصول الفقه (در علوم اصول) علامه محمدرضا مظفر ۳- رسائل (فرائدالاصول) شیخ مرتضى انصارى ۴- ارشاد مفید (در تاریخ) شیخ مفید ۵- بدایةالحکمه (فلسفه) علامه طباطبایى ۶- جوامع الجامع (در تفسیر) شیخ طبرسى ۷- التمهید (در علوم قرآن) آیت الله محمد‌هادى معرفت ۸- الملل والنحل (در فرق و مذاهب) استاد جعفر سبحانى ۹- کلیات علم رجال (علم رجال) استاد جعفر سبحانى
ج ) مرحله سطح عالى؛ در این مرحله مسائل فقهى و اصولى و فلسفى و کلامى به طور گسترده تر و عمیق تر مطرح مى گردد. کتاب‌هایى که در این دوره تدریس مى شود: ۱- مکاسب (در فقه) شیخ مرتضى انصارى ۲- کفایةالاصول در علم اصول) مرحوم آخوند خراسانى ۳- نهایةالحکمه (فلسفه) علامه طباطبایى ۴- شرح منظومه (منطق و الهیات و فلسفه) ملا‌هادى سبزوارى ۵- جوامع الجامع (تفسیر) طبرسى ۶- التمهید (در علوم قرآن) آیت الله معرفت ۷- کلیات علم الرجال، استاد جعفر سبحانى ۸- درایةالحدیث (حدیث شناسى) استاد جعفر سبحانى ۹- الالهیات (در عقاید و کلام) استاد جعفر سبحانى
د ) مرحله خارج؛ مرحله استنباط مسائل فقهى از منابع معتبر دینى است. درس خارج حوزه، درس باز است به صورت تحقیقى و استنباطى است، مبناها در بین مدرسین خارج فرق مى کند، بعضى‌ها متون عروةالوثقى را مبنا قرار مى دهند و براساس آن بحث مى کنند و بعضى‌ها، شرایع الاسلام را و بعضى‌ها تحریرالوسیله حضرت امام (ره) را و... منابعى که بیشتر در این مقطع تحصیلى به کار مى آید عبارتند از: ۱- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى ۲- مستدرک الوسائل، محدث نورى ۳- جواهرالکلام، شیخ محمد حسن نجفى ۴- عروةالوثقى و شروحى که بر این کتاب نوشته شده، سید محمد کاظم یزدى ۵- کشف اللثام، فاضل اصفهانى معروف به فاضل هندى ۷- تذکرةالفقها، علامه حلى ۸- اجود التقریرات، آیت الله خویى ۹- جامع المقاصد، محقق ثانى ۱۰- مبسوط، شیخ طوسى ۱۱- خلاف، شیخ طوسى ۱۲- تحریرالوسیله، امام خمینى و...
چنانچه طلبه اى با استعداد باشد و در کمال جدیت در حدود ۱۰ - ۱۵ سال این دوره را نیز طى کند به درجه اجتهاد نائل مى گردد. در ضمن در کنار این دروس به صورت آزاد، افراد مى توانند در فلسفه و عرفان و تفسیر شرکت کنند. منتها اینها به صورت کلاس و درس رسمى نیست. در این باره مى توان کتاب: اسفار اربعه ملاصدرا و فتوحات مکیه (در عرفان) محى الدین ابن عربى را نام برد. علاوه بر اینها، مراکز تخصصى نیز در حوزه در رشته‌هاى مختلف فعالیت مى کنند. ۱- مرکز تخصصى علم کلام ۲- مرکز تخصصى تفسیر و علوم قرآن ۳- مرکز تخصصى قضا ۴- مرکز تخصصى تبلیغ برخى مؤسسات نیز وجود دارند که در زمینه علوم انسانى و رشته‌هاى مربوط به آن مانند اقتصاد، روان شناسى، علوم سیاسى، تاریخ و... براساس مقررات آموزش عالى، مشغول به پرورش محققین توانا از میان طلاب مى باشند.
تعمیق معرفت/بسط بصیرت/در پرتو معنویت
سیر مطالعاتی :: علیرضا پناهیان
سیر مطالعاتی آثار شهید مطهری (ره) (ویژه دانشجویان)
1. حماسه حسینی
2. آزادی معنوی
3. ده گفتار
4. بیست گفتار
5. پانزده گفتار
6. سیری در سیره نبوی
7. سیری در سیره ائمه اطهار
8. جاذبه و دافعه علی (ع)
9. ولاءها و ولایت‌ها
10. خاتمیت
11. ختم نبوت
12. پیامبر امّی
13. اسلام و مقتضیات زمان
14. تکامل اجتماعی انسان
15. انسان کامل
16. تعلیم و تربیت در اسلام
17. عرفان حافظ
18. حق و باطل
19. مسئله حجاب
20. پاسخ‌های استاد
21. نظام حقوق زن در اسلام
22. اخلاق جنسی در اسلام و غرب
23. نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر
24. پیرامون جمهوری اسلامی
25. پیرامون انقلاب اسلامی
26. خدمات متقابل اسلام و ایران
27. سیری در نهج البلاغه
28. جهاد
29. مسئله شناخت
30. فطرت
31. فلسفه اخلاق
32. انسان و سرنوشت
33. عدل الهی
34. علل گرایش به مادیگری
35. توحید
36. نبوت
37. معاد
38. امامت و رهبری
39. قیام و انقلاب مهدی
40. آشنایی با جهان بینی (6 جلد)
41. نقدی بر مارکسیسم
42. فلسفه تاریخ
43. مقالات فلسفی
44. شرح منظومه
45. اصول فلسفه و روش رئالیسم
بخش اول: سیر مطالعاتی
الف) مرحلۀ عمومی و ابتدایی
لازم به ذکر است که «مرحلۀ عمومی» سیر مطالعاتی حاضر، بیشتر مخصوص دو دسته است:
1- عموم مردم
2- آن دسته از دانشجویان و طلّابی که در نظر دارند در حدّ «عمومی» و «مقدماتی» با اندیشه‌های حضرت امام در زمینه‌های گوناگون آشنایی پیدا کنند؛ به همین منظور مطالعۀ کتابهای ذیل قابل توصیه اند:
1- جهاد اکبر یا مبارزه با نفس (خودآموز).
2- وصیتنامۀ سیاسی- الهی (خودآموز).
3- منشور روحانیت (خودآموز).
4- ولایت فقیه (خودآموز).
5- شرح چهل حدیث (خودآموز- ترجیحاً با استاد).
به ضمیمۀ مطالعۀ: اربعین (شرح چهار حدیث از چهل حدیث امام خمینی) / سید احمد فهری / تهران / اطلاعات / چاپ دوم / 1387.
نکته
باید توجه داشت که مطالب کتاب چهل حدیث، از نظر سهولت یا دشواری، همه در یک سطح نیستند بلکه شرح برخی از احادیث، ساده و روان بوده و تبیین برخی دیگر از روایات، بسیار دشوار و مشحون از اصطلاحات علمی و تخصّصی است. به همین دلیل توصیه میشود کسانی که برای اولین بار به مطالعۀ این کتاب می‌پردازند و اهل مطالعات گسترده و تحقیقات علمی نیستند، تنها شرح احادیثی را بخوانند که گمان می‌کنند فهم و هضم آنها برایشان آسانتر است. اما توضیح همین احادیث سهل را باید چندین بار مطالعه کنند تا مطالب، اصول و قواعد کتاب، در ذهن و عقل و قلبشان رسوخ و استقرار پیدا کند.
شرح احادیث دشوار کتاب را هم میتوانند نزد استاد فرابگیرند و یا اینکه مطالعۀ آنها را به زمانی موکول کنند که «مقدمات لازم» برای فهم آنها را مهیّا کرده باشند. ضمناً کتاب چهل حدیث از سوی برخی از اساتید به صورت شفاهی شرح شده است که علاقه مندان میتوانند سی دی‌های آن را تهیه نموده و استفاده کنند. این مطلب دربارۀ کتاب «شرح حدیث جنود عقل و جهل» نیز صادق است.
ضروری است کسانی که اهل تحقیق و مطالعۀ فراوان هستند و قصد دارند به طور عمیق و تفصیلی علوم و معارف اسلامی را فرا بگیرند، روی شرح احادیث بیست و سوم، بیست و چهارم و بیست و ششم حساب جداگانه‌ای باز کنند و وقت بیشتری برای آنها صرف نمایند. در این میان، شرح حدیث بیست و چهارم از بالاترین ارزش و اهمیت برخوردار است. امام خمینی ذیل این حدیث، منطق و روش اختصاصی خود در فراگیری علوم اسلامی و کسب معارف دینی را به گونه‌ای بسیار عمیق و جامع، به محضر اهل علم ارائه نموده اند، هرچند به صورت اجمالی و موجز که شرح و تفصیل آن کاری بسیار ضروری و در عین حال دشوار است.
فهم شرح احادیث 34 تا 40، بسیار پیچیده و دیریاب است؛ لذا مطالعۀ آنها برای نوآموزان و کسانی که اهل تحقیق در علوم اسلامی نیستند، توصیه نمیشود. لازم به ذکر است که چهل حدیث حضرت امام ـ بر خلاف آنچه که مشهور شده ـ صرفاً یک نوشتار اخلاقی و تربیتی نیست، بلکه پیش از آن یک کتاب اعتقادی فوق العاده قوی و عمیق است که اساس آن بر «جهان بینی عرفانی» استوار است.
6- شرح حدیث جنود عقل و جهل (فقط از اول کتاب تا آخر صفحۀ 20؛ و از صفحۀ 73 تا آخر کتاب مطالعه شود. از صفحۀ 21 تا 73 به دلیل دشواری و سنگینی فوق العادۀ مباحث، فعلاً مورد مطالعه قرار نگیرند). (خودآموز- ترجیحاً با استاد)
به ضمیمۀ مطالعۀ عروج عقل (شرح حدیث جنود عقل و جهل) / آیت الله محمدباقر تحریری / تهران / علمی و فرهنگی / چاپ اول / 1390.
7- آداب الصلوة (خودآموز- ترجیحاً با استاد).
نکته
کتاب «آداب الصلوة»، در کلّ یک کتاب سنگین و دشوار عرفانی محسوب میشود، ولی از ابتدا تا اول «مقالۀ ثالثه»؛ یعنی تا ص 121، نسبت به ادامۀ کتاب، تا حدّی آسان تر است، لذا خوانندۀ محترم ـ چنانچه با سایر آثار حضرت امام و یا دیگر منابع عرفانی آشنایی کافی ندارد ـ میتواند به همان مقدار مذکور، اکتفا نماید و همین مقدار را چند بار تکرار و مرور کند تا با اصول و قواعد آن انس بگیرد.
8- صحیفۀ امام (خودآموز).
نکته
صحیفۀ امام، کتابی جامع و فراگیر است که در آن مطالب مختلفی در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و حتی فلسفی و عرفانی آمده است. هر کسی بسته به سطح سواد و نوع شغل خود، میتواند از این مجموعۀ ارزشمند استفاده کند. البته باید در نظر داشت که همۀ مباحث آن، به درد همۀ مردم نمی‌خورد؛ از این جهت هر کس باید با توجه به شرایط و نیازهای خاصّ خود، برخی از سخنرانیها را که احساس میکند بیشتر به درد او می‌خورد گزینش نموده و مطالعه کند. صحیفه انصافاً کتاب خاص و شیرینی است که هیچ کس نمی‌تواند از آن بی نیاز باشد، بویژه آنکه به جهت گفتاری و عمومی بودنش، غالب مباحث آن ـ در عین عمیق بودن ـ همه فهم و آسان یاب است. صحیفه امام، کتابی است که انسان همیشه باید آن را در دست داشته باشد و دائم مورد مطالعه و مرور قرار بدهد تا در امور سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بتواند تکلیف و رسالت خود را بشناسد.
مقام معظم رهبری به جوانان توصیه فرموده‌اند این کتاب مهم را حتماً مورد مطالعه قرار دهند: «به گفتار امام و کردار امام اهتمام بوَرزید. این صحیفۀ امام را جوانهای عزیز ما بخوانند و با آن انس پیدا کنند؛ وصیت نامۀ امام را بخوانید، با وصیتنامۀ امام انس پیدا کنید، در آن تعمّق بکنید». (بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیست و هفتمین سالگرد رحلت امام خمینی، سال 1395).
منابع جانبی و تکمیلی
1) پژواک ولایت / مقام معظم رهبری (مشتمل بر 19 سخنرانی در سالگرد رحلت امام خمینی) / قم / دفتر نشر معارف / چاپ اول / 1388.
2) امام خمینی و خودآگاهی تاریخی (بویژه مبحث: امام خمینی، مقام ثابت عصر) / اصغر طاهرزاده / اصفهان / لبّ المیزان / چاپ اول / 1388.
3) سیری در ساحل (بینش و منش امام خمینی) / آیت الله محمدتقی مصباح یزدی / قم / مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی / چاپ اول / 1385.
4) سیمای فرزانگان، ج 1 (از صفحۀ 607 – 629 مقالۀ: امام خمینی فقیهی بزرگ و نام آور قرن) / آیت الله جعفر سبحانی / قم / مؤسسۀ امام صادق (علیه السلام) / چاپ دوم / 1383.
5) عصر امام خمینی / میر احمدرضا حاجتی / قم / بوستان کتاب قم / چاپ نهم / 1382.
6) حکومت اسلامی و ولایت فقیه (تبیان: دفتر چهل و پنجم) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ چهارم / 1389.
7) ادب خیال، عقل و قلب (مبحث: ضرورت مطالعه و نحوۀ آن) / اصغر طاهرزاده / اصفهان / لبّ المیزان / چاپ سوم / 1390.
ب) مرحلۀ تخصّصی و عالی
علاوه بر مطالعۀ منابع فوق در «مرحلۀ عمومی»، میتوان گام دیگری در جهت شناخت عمیقتر اندیشه‌های امام خمینی برداشت. مرتبۀ بعد که «مرحلۀ تخصصی» این سیر مطالعاتی را تشکیل میدهد، ویژۀ کسانی است که قصد دارند در زمینۀ معرفت تفصیلی و همه جانبه نسبت به «مکتب علمی و تربیتی امام خمینی»، «تخصّص» کسب کنند و در این حوزه صاحب نظر گردند؛ ازاین رو مطالعۀ آثار ذکرشده در این مرحله، برای همگان توصیه نمیشود.
1- تفسیر سورۀ حمد (خودآموز- ترجیحاً با استاد).
2- سرّ الصلوة (خودآموز- ترجیحاً با استاد).
به ضمیمۀ مطالعۀ معراج عارفان (شرح سرّالصلوة)، علی زمانی قمشه9ای / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1390.
3- شرح دعای سحر (درسی- نیازمند استاد).
به ضمیمۀ مطالعۀ اسماء حسنی؛ دریچه‌های نظر به حق / اصغر طاهرزاده / اصفهان / لبّ المیزان / چاپ اول / 1390.
4- مصباح الهدایة (درسی- نیازمند استاد).
به ضمیمۀ مطالعۀ 1) فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت (شرحی بر رسالۀ «مصباح الهدایة إلی الخلافة والولایة» امام خمینی)، سید یدالله یزدان پناه، تهران، مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اوّل، 1395
2) عرفان در منظر وحی و برهان (شرح کتاب مصباح الهدایة امام خمینی) / آیت الله حسن ممدوحی کرمانشاهی / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1389.
5- تقریرات فلسفه (شرح منظومۀ سبزواری و اسفار ملاصدرا). (پژوهشی).
6- التعلیقة علی الفوائد الرضویة (پژوهشی).
7- تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس (پژوهشی).
به ضمیمۀ مطالعۀ: 1) شرح تعلیقۀ امام خمینی بر فصوص الحکم ابن عربی / عبدالرضا مظاهری / تهران / نشر علم / چاپ اول / 1387.
2) موج، دریاست (درآمدی بر وحدت وجود به تقریر امام خمینی و ابن عربی) / احسان احمدی / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1388.
3) مبانی و ویژگیهای عرفان نظری امام خمینی / محمدرضا غفوریان / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1388.
4) درسنامۀ عرفان امام خمینی / محمد امین صادقی اُرزگانی / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1389.
8- کشف اسرار (خودآموز).
منابع جانبی و تکمیلی
1- سلوک ذیل شخصیت امام خمینی / اصغر طاهرزاده / اصفهان / لبّ المیزان / چاپ اول / 1391.
توجه
این کتاب، اثری است بسیار مهم و عمیق و در نوع خود، «کم نظیر» و بلکه «بی نظیر»؛ لذا مطالعۀ آن ضروری و فوق العاده مؤثر است. رویکرد اثر فوق، صرفاً «عقلی» و نظری نیست، بلکه درعین برخورداری از مباحث فکری و تحلیلی، در مخاطب خود نوعی «باور قلبی» و ارادت باطنی نسبت به شخصیت و اندیشۀ حضرت امام پدید می‌آورد.
2- امام خمینی و سلوک در تقدیر توحیدی زمانه / اصغر طاهرزاده / اصفهان / لبّ المیزان / چاپ اول / 1391.
3- بنیان مرصوص / آیت الله عبدالله جوادی آملی / قم / مرکز نشر اسراء / چاپ دوم / 1378.
4- نهضت فلسفی امام خمینی / علی اکبر ضیایی / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1381.
5- گلچین عرفانی امام خمینی /هادی وکیلی / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1383.
6- روحانیت و حوزه‌های علمیه (تبیان: دفتر دهم) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1374.
7- توحید (تبیان: دفتر چهل و هشتم) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ دوم / 1389.
8- معاد (تبیان: دفتر سی ام) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ سوم / 1382.
9- نبوت (تبیان: دفتر چهل و یکم) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1380.
10- امامت و انسان کامل (تبیان: دفتر چهل و دوم) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ اول / 1381.
11- عدل الهی از دیدگاه امام خمینی (تبیان: دفتر هفدهم) / تهران / مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی / چاپ پنجم / 1389.
12- حدیث ولایت (مجموعۀ رهنمودهای مقام معظم رهبری) / تهران / سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی. تهیه، تنظیم و تدوین: دفتر مقام معظم رهبری) / چاپ دوم / 1375.
برخی از مقدمات و پیش نیازهای فهم ریشه‌ای اندیشه‌های امام خمینی
بعضی از آثار امام خمینی، دارای دشواریها و پیچیدگیهای خاصّی است که برخاسته از شخصیت فوق العاده علمی و جامع ایشان میباشد؛ به همین جهت اگر کسی بخواهد مبانی فکری این عالم بزرگ را در زمینه‌های مختلف به خوبی دریابد و در مواجهه با اصطلاحات علمیِ بکاررفته در کتابهای وی، سردرگم و خسته نشود، باید با برخی از علوم اسلامی ـ ولـو در حـدّ ابتدایی ـ آشنایی پیدا کند. به عنوان مثال وقتی امام در جایی از «فیض اقدس»، «مقام احدیت»، «وجود ربطی»، «حرکت جوهری» و غیره سخن به میان می‌آورند، چنانچه خواننده پیشتر با این اصلاحات عرفانی و فلسفی آشنایی نداشته باشد، از فهم مبحث مربوطه باز می‌ماند؛ لذا جهت دستیابی نسبی به این مهم و کسب آمادگیِ علمیِ بیشتر برای شناخت لایه‌های عمیقتری از اندیشه‌های امام خمینی، منابع ذیل قابل توصیه اند:
1- فلسفۀ مقدماتی (برگرفته از آثار استاد شهید مرتضی مطهری) / تحقیق و تدوین: عبدالرسول عبودیت / قم / مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی / چاپ اول / 1392 (ویراست جدید).
2- بدایة الحکمة / علامه طباطبایی / قم / دارالفکر / چاپ پنجم / 1387.
3- نهایة الحکمة / علامه طباطبایی / قم / دفتر انتشارات اسلامی / چاپ هجدهم / 1424 ق.
4- شرح باب حادی عشر / علامه حلّی - فاضل مقداد / قم / دارالفکر / چاپ اول / 1385.
5- کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد / خواجه نصیرالدین طوسی- علامه حلی / مقدمه و تعلیق: آیت الله جعفر سبحانی / قم / مؤسسه امام صادق (علیه السلام) / چاپ سوم / 1388.
6- آشنایی با مجموعۀ عرفان اسلامی / علی امینی نژاد / قم / مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی / چاپ دوم / 1390.
7- حکمت عرفانی (تحریری از درسهای عرفان نظری استاد سید یدالله یزدان پناه)، علی امینی نژاد / قم / مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی / چاپ اول / 1390.
8- مبانی و اصول عرفان نظری / سید یدالله یزدان پناه / قم / مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی / چاپ اول / 1388.
9- معراج السعادة / ملا احمد نراقی / تهران / پیام آزادی / چاپ هفتم / 1388.
بخش دوّم: روش مطالعۀ آثار امام خمینی
در این بخش قصد داریم به چند نکتۀ روشی و کاربردی دربارۀ نحوۀ خواندن کتابهای حضرت امام اشاره نماییم. در نظر داشتن هر یک از ده مطلب ذیل و بکار بستن آنها، تا حدودی فرایند شناخت تفکرات امام خمینی و انس با آنها را تسهیل می‌نماید.
1- ضرورت برخورداری از صبر و حوصله
آثار امام خمینی از آن جهت که نوعاً دشوار و دیریاب هستند، نباید در مطالعۀ آنها شتابزده و عجول بود بلکه باید صبر و حوصله به خرج داد تا با ادبیات و سبک تألیف ایشان انس حاصل شود و به تدریج نتیجۀ مطلوب به دست آید. کسی که عجله دارد در همان ماه اول، به عمق اندیشه‌های امام راه پیدا کند، توفیقی به دست نخواهد آورد؛ به همین دلیل، در ابتدا باید یک برنامه ریزی حداقل دو ساله برای آشنایی مقدماتی در این زمینه ترتیب داد.
2- تکرار و مرور چندین باره
هر کتاب حداقل باید دوبار مطالعه شود تا مباحث اصلی و مهم آن در نفس انسان رسوخ پیدا کنند و به صورت ملکه در آیند: «حتّی قوی‌ترین حافظه‌ها نیازمند است که یک کتاب مفید را لااقل دو بار پشت سر هم بخواند». (مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 3 [مدیریت و رهبری در اسلام]، ص 316).
تکرار، تذکر و مرور چندین بارۀ مطالب، در اثربخشی و عینیّت یافتن آنها ضروری است. کسی با مطالعۀ شتابزده، سریع و سطحی کتابهای امام خمینی و اکتفا کردن به یکبار خواندنِ آنها، اثر قابل توجّهی در خود مشاهده نخواهد کرد و نهایتاً جز اتلاف وقت و خستگی ذهنی چیز دیگری نصیب وی نخواهد شد.
در مطالعه و فراگیری علوم و تسلّط بر مباحث فکری، باید این قاعدۀ کلیدی را برای همیشه به خاطر سپرد که: اگر کسی «یک کتاب» را «ده بار» بخواند (تا مطالب آن را برای همیشه به یاد داشته باشد) بهتر از آن است که «ده کتاب» را «یک بار» بخواند! (اما جز اندکی از آن را متوجه نشود و بزودی هم فراموش کند) [الدرس حرف و التکرار ألف]. مثلاً کسی که قصد دارد کتاب «شرح چهل حدیث» را مطالعه کند، هر فصل آن را باید دو سه بار با دقت و تمرکز بالا بخواند تا مباحث آن بخوبی برای او جا افتاده و درونی شود. نگارنده، کتاب «چهل حدیث» را شاید حداقل چهار یا پنج بار مطالعه نموده ام، ولی با این حال، هنوز خود را از مطالب عمیق آن بی نیاز نمی‌دانم و در فرصتهای مختلف، باز هم به برخی از فصول آن مراجعه می‌کنم و هر دفعه که از نو سراغ آن می‌روم، تأثیر فکری و معنوی آن را دوباره در خود احساس می‌کنم.
3- خلاصه برداری، تجزیه و تحلیل
شایسته است از هر کتاب به گونه‌ای بسیار کوتاه خلاصه برداری شود؛ یعنی از طرفی رئوس و نمای کلّی مطالب یادداشت شود تا انسان سیر و هندسۀ مباحث را گم نکند، و از سوی دیگر جملات مهم و کلیدی که ناظر به مسأله یا مطلبی مهم است، جداگانه ـ در یک دفتر و یا در اوّل همان اثر ـ نوشته شود، تا در نهایت و پس از اتمام کتاب، به منزلۀ لُبّ و چکیده‌ای از کلّ کتاب، قابل رجوعِ سریع بوده و مورد استفاده قرار گیرد. شهید مطهری دربارۀ ضرورت خلاصه برداری، دسته بندی مطالب و به طور کلّی مطالعۀ روشمند کتابها چنین میفرماید: «انسان رشید [که عقلش رشد یافته] کتابها و مطالبی را که برای خود لازم میداند، جمع میکند، آنها را مکرّراً مطالعه و دسته بندی و سپس خلاصه میکند، خلاصه را یادداشت و به حافظۀ خود می‌سپارد؛ بعد به موضوع دیگر می‌پردازد. چنین فردی اگر حافظه‌‌اش ضعیف هم باشد، از آن حدّاکثر استفاده را میکند و مثل کسی میشود که کتابخانۀ منظّمی با قفسه‌های مرتّب دارد، کتابخانه‌ای که هر قفسه‌‌اش به کتابهای معیّنی در رشتۀ خاص مربوط میشود، به طوری که هر کتابی را که بخواهد، فوراً دست می‌گذارد روی آن و آن را می‌یابد، اما اگر غیر از این باشد، همانند آدمی است که کتابخانه‌ای با هزارها کتاب داشته باشد اما کتابها را روی یکدیگر ریخته است؛ هر وقت کتابی را بخواهد، دو ساعت باید دنبالش بگردد تا پیدا کند». (مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 3 [مدیریت و رهبری در اسلام]، ص 316)
ضمناً اگر کسی همّت کند اصول، مبانی و ویژگیهای تفکر حضرت امام را به صورت جداگانه در قالب یک سلسله قواعد، به گونه‌ای منسجم و منظم یادداشت کند تا در زمان مناسب بتواند آنها را مورد بازنگری، تجزیه، تحلیل و تأمّل قرار دهد، کار بسیار مهم و مفیدی انجام داده است، مثلاً وقتی در اثنای مطالعۀ خود دید امام خمینی روی یک اصل خاص تأکید دارند، دائماً اهمیت آن را متذکّر میشوند و آن را در جاهای مختلف بکار می‌برند و از آن فروع و نتایج متنوّعی را استخراج می‌کنند، باید بداند مطلب مذکور، در نظام فکری امام یک اصل اساسی و بنیادین محسوب میشود؛ لذا باید آن را به عنوان یک مبنا و اصل در نظر داشته باشد. از باب نمونه میتوان گفت مسألۀ «ضرورت خودسازی و تهذیب نفس»، «تربیت انسان به نحو جامع»، «سیاسی بودن دین اسلام در عین معنوی بودن»، «نفی تحجّر و مقدّس مآبی و ذکر ویژگی‌ها و مصادیق آن» و غیره، هر یک اصلی از اصول نظام فکری و عملی امام خمینی به شمار میروند که لازم است مورد دقّت و استفادۀ فراوان قرار گیرند.
4- راه حلّ فهم اصطلاحات دشوار
چنانچه مطالعه کنندۀ آثار امام خمینی با اصطلاحات تخصّصی و عباراتی پیچیده و غیر قابل فهم از قبیل: وهم، خیال، تجرّد، فنا، حضرات خمس، کون جامع، مقام ذات، وحدت وجود، ظهور و تجلی، اسماء و صفات، صحو بعد از محو و غیره ـ که مختصّ علوم اسلامی است ـ مواجه شد، نباید خود را بی استعداد و ناتوان از فهم این قبیل اصطلاحات بپندارد و از ادامۀ مطالعه، منصرف و ناامید گردد ـ چنانکه بسیاری از افـراد دقـیقاً به همـین خاطـر از ادامـۀ راه باز مانـده و نهایـتاً از خوشه چینی از خرمن معارف امام خمینی محروم شدهاند ـ بلکه اوّلاً باید با صبر و حوصله به کار خود ادامه دهد و معانی اصطلاحات فوق را از کسانی که آگاهی دارند بپرسد و ثانیاً باید در نظر داشت این انتظار که در مدت زمانی کوتاه و بدون آشنایی قبلی با اصطلاحات و تعابیر علمی، معانی آنها به وضوح فهمیده شود؛ انتظاری است نامعقول؛ لذا باید این توقّع نابجا را از ذهن زدود. پس از چند سال مداومت و ممارست در مطالعۀ آثار حضرت امام و مشورت با کسانی که با این سنخ مباحث آشنایی دارند، به تدریج میتوان تا حدودی به عمق اصطلاحات علمی مذکور راه یافت.
5- روش اصولی فهم عمیق مبانی فکری امام خمینی
اگر کسی در کنار مطالعۀ آثار امام خمینی، به گونه‌ای مبنایی و ریشه‌ای و با برخورداری از یک برنامۀ دقیق و چندین ساله، همان علومی را که ایشان از آنها بهره برده‌اند و در بستر آنها تعلیم و تربیت یافته‌اند (از قبیل اخلاق، منطق، فقه و اصول، کلام، فلسفه، عرفان و غیره) ـ در حدّ خود ـ دنبال کند، کاملاً بر ادبیات علمی ایشان واقف می‌گردد و از این جهت، تقریباً چیزی برای وی مبهم باقی نمی‌ماند. با اتخاذ این روش صحیح علمی، میتوان به راحتی اصول و مبانی فکری حضرت امام را ـ که از علوم متعدّد اسلامی وام گرفته شدهاند ـ فهمید و بر اساس آنها زندگی کرد. مثلاً اگر کسی یک دوره فلسفۀ اسلامی را در حدّ کتاب «نهایة الحکمة» علامه طباطبایی فرابگیرد، در بسیاری از موارد، مطالب اعتقادی که حضرت امام مطرح می‌نمایند را براحتی متوجّه میشود.
6- انس هرروزه با آثار امام خمینی، شرط تأثیرپذیری عملی و اخلاقی
یکی از ویژگیهای خاص و بسیار مهم آثار امام خمینی این است که علاوه بر تصحیح «جهان بینی» و تعمیق نظام فکری و عقیدتی انسان، در سلامت «اخلاق» و اصلاح رفتار وی نیز به شدّت تأثیرگذار میباشد. اما شرط این اثربخشی و سازندگی عملی، مطالعۀ مستمر و بدون وقفۀ این آثار در طول هفته است؛ یعنی هر روز یا حداقل یک روز در میان باید کتابهای حضرت امام را در برنامۀ مطالعاتی خود گنجاند و برای آن وقتی زنده و معین اختصاص داد. اگر کسی واقعاً قصد داشته باشد علاوه بر فوائد علمی و نظری، از برکات و تأثیرات عملی آثار امام نیز بهره مند شود، باید با این آثار «اُنس» هرروزه بگیرد. با مطالعۀ پراکنده، نامنظّم، دلبخواهی، چند روز یکبار، هفته‌ای یا ماهی یک بار، اثری از نورانیت و معنویت امام خمینی در نفس انسان حاصل نمیشود و یا خیلی کم تحقّق پیدا میکند.
7- آثار آیت الله خامنه‌ای و آیت الله جوادی، طریقی در جهت تقرّب به اندیشه‌های امام خمینی
مطالعۀ جدّی و تفصیلی آثار آیت الله جوادی (حفظه الله تعالی)، در تقرّب به اصول و مبانی اندیشۀ حضرت امام بسیار راهگشا و اثربخش خواهد بود؛ به این دلیل که منبع و آبشخور فکری هر دو بزرگوار ـ پس از آیات و روایات ـ در حوزۀ علوم اسلامی یکی است؛ مضاف بر اینکه آیت الله جوادی از شاگردان برجستۀ امام خمینی بوده‌اند و از ویژگی‌ها و خصائص علمی استاد خود به خوبی آگاهند. ضمناً باید افزود آیت الله جوادی نیز همچون امام خمینی «عالمی جامع» و «ذوفنون» بوده و از دیدی باز و همه جانبه نسبت به معارف اسلامی برخوردارند و طبعاً همین خصوصیتِ مشترک «جامع نگری»، آنها را از نظر فکری در یک خط و مسیر واحد قرار میدهد.
لازم به ذکر است در میان آثار آیت الله جوادی، کتاب «منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی» از اهمیتی فوق العاده و جایگاهی والا برخوردار است؛ ازاینرو مطالعۀ آن اکیداً توصیه می‌گردد. متن این کتاب که به تبیین روش و «منطق صحیح فهم دین» پرداخته است، بسیار دشوار اما پرمحتوا و عمیق میباشد؛ به همین علت حتماً باید بیش از دو مرتبه و با حوصله و جدّیت خوانده شود. در فهم مطالب صعب و پیچیدۀ آن باید از اساتید مربوطه بهره گرفت.
همچنین در میان سایر آثار ایشان مطالعۀ مقدمۀ کتاب «رحیق مختوم» (شرح حکمت متعالیه) از صفحۀ 13 تا صفحۀ 21، ضروری و بسیار مغتنم است.
البته مطلبی که در بالا ذکر شد، بیشتر مربوط بود به دیدگاههای حضرت امام در زمینۀ علوم و معارف اسلامی، اما در بُعد اندیشۀ سیاسی- اجتماعی، سخنرانیها و آثار مقام معظم رهبری آیت الله خامنه‌ای (مدّ ظله العالی) ـ که میتوان گفت از جهت نزدیکی و قرابت به تفکر سیاسی امام خمینی بی بدیل و بی نظیر است ـ باید اساس کار قرار گیرد. در کنار مباحث ارزشمند رهبری، از مطالب دیگران هم میتوان استفاده کرد.
8- مانعِ دشواری و پیچیدگی آثار امام خمینی و چگونگی برطرف نمودن آن
یکی از عوامل و در واقع «موانع» مهم و شایعی که باعث شده تا بسیاری از دوستداران و علاقه مندان به سیرۀ علمی و عملی امام خمینی، نتوانند آنطور که باید و به نحو مطلوب از آثار ایشان بهره ببرند، این است که ـ به زعم آنها ـ آثار امام «دشوار» و «پیچیده» است که البته تا حدّی باید به آنها حق داد. این افراد صرفاً به این دلیل که کتابهای حضرت امام سخت و دیریابند، و بدون اینکه راه حلّ و چاره‌ای برای برون رفت از این مشکل بیندیشند، از مطالعۀ این آثار بسیار مفید و منحصر به فرد چشم پوشیده و به سراغ منابع دیگر رفته یا میروند.
در پاسخ به این عزیزان و در مقام ارائۀ راه حلّی مناسب برای رفع این مانع باید گفت:
اوّلاً به صِرف اینکه وصول به چیزی دشوار و پرهزینه باشد، لزوماً نمی‌توان از آن صرف نظر کرد و خود را از آثار و برکات فراوان آن محروم ساخت؛ بلکه باید در صدد چاره سازی و برطرف ساختن مشکل برآمد.
ثانیاً باید در نظر داشت که دشوار بودن، ویژگیِ تنها برخی از آثار حضرت امام میباشد اما بعضی دیگر از کتابهای ایشان مانند: «جهاد اکبر»، «وصیت نامۀ سیاسی- الهی»، «منشور روحانیت»، برخی از قسمتهای «صحیفه» و بخشی از مباحث «شرح حدیث جنود عقل و جهل» و «چهل حدیث»، آسان و همه فهم اند؛ لذا به سادگی میتوان از آنها استفاده کرد. پس نباید به بهانۀ اینکه «برخی» کتابهای حضرت امام دشوارند، از مطالعۀ «تمام» آثار سهل و عمومی ایشان غفلت ورزید و خود را بی نصیب گذاشت. به دیگر سخن، باید گفت این یک «مغالطه» است که ناآگاهانه بر ذهن برخی افراد سایه می‌افکند و دست آنها را به دلیل صعب بودن «برخی» از آثار امام، از «همۀ» کتابهایشان کوتاه میکند!
ثالثاً دربارۀ آثار دشوار حضرت امام باید گفت «راهکار اصلی» و اساسی، آن است که برای دستیابی به فهم این کتابها ـ همانطور که پیشتر اشاره شد ـ باید برای برخی «علوم» و «مباحث مقدماتی»، وقت کافی اختصاص داد و آنها را به خوبی فراگرفت تا «آمادگی لازم» برای بهره برداری از تألیفات ایشان حاصل گردد. به عنوان مثال کسی که قصد دارد مباحث حضرت امام دربارۀ «توحید عرفانی» را به گونه‌ای عمیق و تفصیلی دریابد، باید یکدوره «فلسفه» و «عرفان» اسلامی را حدّاقـل از طریـق کتابـهایی همـچون «بدایةالحکمة»، «نهایةالحکـمة»، «شـرح منظومه»، «آموزش فلسفه»، «مبانی و اصول عرفان نظری» و «مقالات»، به دقت بیاموزد و در صورت نیاز به تحقیق و تعمیق بیشتر، سپس به مطالعۀ آثار درسی و مبنایی عرفان اسلامی همچون «تمهید القواعد»، «فصوص الحکم» و «مصباح الأنس» و بویژه تألیفات عرفانی سیدحیدر آملی روی بیاورد. «با کتابهای سیدحیدر آملی انس بگیرید. هنگامی که او را شناختید و از او معارف الهی را آموختید، می‌توانید به سایر مباحث عرفانی که از شیخ اکبر محی الدین نقل شده بپردازید... این راه صحیح است». (عبدالله جوادی آملی، آفاق اندیشه، ص 67).
اگر کسی با این سرمایۀ علمی سراغ آثار عرفانی حضرت امام همچون «مصباح الهدایة» و «تعلیقاتشان بر فصوص الحکم و مصباح الأنس» برود، قطعاً مشکل چندانی در فهم و هضم مباحث آن نخواهد داشت. البته این مطلب را هم باید افزود که بهره گیری از مباحث توحیدی حضرت امام و روحیۀ عرفانی و سلوک عملی ایشان، متوقف بر روش علمی مذکور نیست، بلکه هر کسی در هر مرتبه‌ای که هست ـ ولو سواد هم نداشته باشد ـ میتواند در حدّ خود از نگرش توحیدی امام خمینی در پیشرفت روحی خویش و مسائل گوناگون زندگی خود بهره ببرد، اما با این وجود، تأثیرِ مبانی علمی در عمق پیدا کردن معرفت و بهبود اعمال انسان، قابل انکار نیست.
بنابراین به جای پاک کردن صورت مسأله و منصرف و ناامید شدن از مطالعۀ آثار دشوار و تخصصی امام، باید ابتدا سراغ فراگیری برخی «مقدمات علمی» رفت تا ابزار و شرایط لازم برای غور و تحقیق در آثار مورد نظر فراهم شود.
رابعاً باید عنایت داشت همین که در دور اولِ مطالعۀ آثار امام، 50 تا 60 درصد از مطالب فهمیده شوند، ابتدائاً کفایت میکند؛ چرا که قرار نیست با اوّلین مواجه با یک کتاب ـ بویژه آثار عالِمی برجسته همچون امام خمینی ـ لزوماً درکِ صد درصدِ مباحث آن، بدون هیچ ابهام و سؤالی برای مطالعه کننده میسّر گردد، بلکه باید کوشید تا با مرور و مطالعۀ چندین بارۀ مطالب (یک)، مباحثه با دوستان (دو)، مراجعه به شروح گوناگون در آن مبحث (سه)، استمداد از سایر آثار امام خمینی و خواندن آنها به نحو تطبیقی و مقایسه‌ای (چهار)، و همچنین کمک گرفتن از اساتید مربوطه، 40 تا 50 درصد باقیمانده را نیز جبران کرد. مضاف بر اینکه برخی دیگر از مباحث سخت و مبهم نیز، از طریق ادامۀ مطالعۀ همان کتاب و در مطالب بعدی که مؤلف بزرگوار بدانها پرداخته؛ روشن میشوند. به عبارت دیگر، میتوان گفت برخی از مباحث کتابهای امام، مفسّر، ابهام زدا و تسهیل کنندۀ فهم مطالبِ دیگرِ مطرح شده در سایر نگاشته‌هایشان میباشد.
این نکته را هم باید به خاطر داشت که اگرچه ارتباط با اندیشه‌های ناب امام خمینی در ابتدا قدری صعب و دشوار می‌نماید اما به طور حتم، محروم ماندن از آموزه‌های «مکتب علمی و تربیتی» ایشان، بسیار سختتر و زیانبارتر از حالت اول است. استاد اصغر طاهرزاده از دریچۀ نگاه فرهنگی، مسامحه و کم توجهی نسبت به آثار امام خمینی را تنها به بهانۀ دشواری آنها، چنین تحلیل میکند: «می فرمایید دنبال کردن اندیشۀ حضرت امام سخت است. اولاً وقتی سایۀ سیاه ظلمات فرهنگی را شناختیم و دست وپازدنهای خود را درست تحلیل کردیم، می‌فهمیم مسیری که به اندیشۀ حضرت امام منتهی میشود، از آن دست وپازدنها سخت تر نیست، ثانیاً آن سختی که نتیجۀ آن آشنایی انسان است با حقیقت جانش، هرگز سخت نیست. چرا باید صدها کار بی ثمر انجام دهیم ولی به سراغ یک کار جدّی نرویم؟!». (اصغر طاهرزاده، سلوک ذیل شخصیت امام خمینی، ص 144)
با توجه به توضیحات و دلائل فوق، به نظر میرسد جایی برای سهل انگاری نسبت به آثار امام خمینی و رویگردانی از آنها، صرفاً به دلیل سختی و دیریاب بودنشان باقی نمانده باشد.
9- امام خمینی، عالمی جامع و ذوابعاد
بدون تردید امام خمینی شخصیتی «جامع الأطراف» و «ذوابعاد» است؛ به این معنا که در فراگیری علوم مختلف اسلامی ـ که هر کدام در جای خود مهم و مفید میباشند ـ نسبت به هیچ یک از آنها بُخل و غفلت نورزیده و از هر یک در حدّ خود، برای تقویت و تربیت ابعاد و ساحات گوناگون وجودی خود بهرۀ لازم و کافی را برده است.این «کثرت گرایی روش شناختی» به عنوان یکی از اصول مهمّ «منطق فهم دین» امام خمینی، و احتراز ایشان از «حصرگرایی روش شناختی» در حوزۀ تحصیل علوم و معارف اسلامی، ایجاب میکند محبّان و رهپویان حضرت امام نیز به تبع ایشان ـ حتی الإمکان به قدر توان و استعداد و بسته به ضرورت و نیاز خود ـ از دانش‌های متنوّع و متعدّد اسلامی از قبیل فقه، اخلاق، کلام، منطق، فلسفه، عرفان، تفسیر، حدیث و غیره بهرۀ کافی را ببرند و خود را از گرفتار آمدن در دام «نگرش تک بعدی» و «تنگ نظرانه» به آموزه‌های دین، در امان نگه دارند.
اسلام امام خمینی، «اسلام جامع نگر» و «همه جانبه» است: «اسلام، جامعِ مابینِ همۀ جهات است».(صحیفه امام، ج6، ص 468). «فقه» امام خمینی در کنار «فلسفه»، و فلسفۀ ایشان در راستای «عرفان»، و همۀ اینها در خدمت آیات و روایات است: «امامِ عظیم الشّأن ما در دنیای اسلام این را نشان داد که فقه اسلام ـ یعنی مقرّرات ادارۀ زندگی مردم ـ در کنار فلسفۀ اسلام ـ یعنی تفکّر روشن بینانه و عمیق و استدلالی ـ و عرفان اسلام ـ یعنی زهد و انقطاع إلی الله و دامن برچیدن از هواهای نفسانی ـ چه معجزۀ بزرگی میتواند بیافریند». (بیانات مقام معظم رهبری در مراسم چهاردهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی، سال 1382). این معجزه آفرینی حضرت امام، در گرو «جامعیت» ایشان است.
در شیوۀ دین شناسی امام خمینی، نه «فقه» جا را برای «فلسفه» و «عرفان» تنگ میکند ـ «یاد گرفتن زبان خارجی کفر و فلسفه و عرفان، گناه و شرک بشمار می‌رفت. در مدرسۀ فیضیه فرزند خردسالم، مرحوم مصطفی از کوزه‌ای آب نوشید، کوزه را آب کشیدند، چرا که من فلسفه می‌گفتم. تردیدی ندارم اگر همین روند ادامه می‌یافت، وضع روحانیت و حوزه‌ها، وضع کلیساهای قرون وسطی می‌شد که خداوند بر مسلمین و روحانیت منّت نهاد و کیان و مجد واقعی حوزه‌ها را حفظ نمود.» (صحیفه امام، ج 21، ص 279) ـ و نه عرفان و فلسفه در بزرگداشت و اهمیت دادن به فقه، قصور می‌ورزند: «کسی گمان نکند که بدون اعمال ظاهریه و عبادات قالبیه، میتواند دارای ایمان کامل یا خلق مهذّب شود.» (امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص 388).
کوتاهی در توجه به هر یک از سه ضلع این مثلث علمی (نقل و عقل و عرفان)، بدون تردید به تضعیف و یا تخریب آن بُعد از وجود انسان ـ که متناظر و منطبق با آن علم خاص است ـ خواهد انجامید. نباید از نظر دور داشت که «مکتب امام، یک بستۀ کامل است؛ یک مجموعه است؛ دارای ابعادی است؛ این ابعاد را باید با هم دید، با هم ملاحظه کرد.» (بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیست و دومین سالگرد امام خمینی، سال 1390)
عنایت به ویژگی «جامعیت علمی و عملی» امام خمینی، مخاطبان را در بهره گیری صحیح، کامل و همه جانبه از اندیشه‌های رهبر کبیر انقلاب اسلامی یاری می‌رساند.
10- برخورداری از شخصیتی جامع نگر، مهمترین فایدۀ مطالعۀ آثار حضرت امام
این مسأله بدیهی است که انسان تا از فایده و اثر چیزی به خوبی آگاه نشود، بدان میل و رغبتی از خود نشان نمی‌دهد:
«حبّ به شی ء، از ادراک نتایج آن پیدا میشود» (امام خمینی، آداب الصلوة، ص 45).
با توجه به این مطلب، طبیعی است کسی بپرسد مهمترین ثمره و نتیجه‌ای که از صَرف وقت برای مطالعۀ آثار امام خمینی برای انسان حاصل میشود، چیست؟
پاسخ آن است که اگر کسی با این آثار انس بگیرد و خودش را با تلاش و جدّیـت وقـف آنـها نماید، آثار و برکات فراوانی شامل حال او میشود که یکی از بزرگترین آنها، تربیت انسان به گونه‌ای جامع و چندبُعدی است؛ به این معنا که در «مکتب علمی و تربیتی امام خمینی» هر آنچه که یک مسلمان مؤمن شیعی در زمینه‌های گوناگون ـ اعم از علمی و عملی ـ بدان نیاز دارد، یافت میشود.
کسی که در این «دستگاه معرفتی و عملی» وارد میشود و خودش را با شرایط و اقتضائات آن هماهنگ و منطبق می‌سازد، هم از نظر «اخلاقی و رفتاری» رشد می‌یابد، هم از جهت «فکری و فلسفی» پیشرفت میکند، هم «بینش سیاسی» صحیح پیدا میکند، هم به «مسائل فقهی» و ظاهری حساس و آگاه میشود و هم «روحیات عرفانی» وی فعلیت و شدّت می‌یابد.
امام خمینی خودشان «عالمی جامع» بودند که «تمام ابعاد» شخصیتی و روحی خود را در پرتو آموزه‌های انسان ساز مکتب اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) تربیت کرده بودند و طبعاً کسی که مبانی فکری خود را بر اساس اندیشه‌ها و رهنمودهای ایشان تنظیم و تطبیق نماید، «شخصیتی جامع» و ذوابعاد می‌یابد. چنین شخصی به هیچیک از ابعاد فقهی، کلامی، فلسفی، عرفانی، سیاسی، اخلاقی، خانوادگی و اجتماعی بی توجهی نمی‌کند. در مقابل، کسی که خودش را از تعلیم و تربیت تحت یک چنین «مکتب جامع» و کاملی محروم می‌سازد و وقت و استعداد خود را صرف مطالعه و تحقیق در آثار علمایی میکند که تنها در «یک بعد» تخصص دارند، حتماً از «شخصیتی «تک بعدی» و «یکجانبه نگر» برخوردار خواهد شد.
پیرو واقعی امام خمینی هرگز نمی‌تواند به کسب تخصّص در «فقه و اصول» بی تفاوت باشد؛ همانطور که چنین کسی به هیچ عنوان نسبت به مطالعۀ آثار «فلسفی و عرفانی» کوتاهی نمی‌ورزد. به همین صورت اگر کسی اهل «اخلاق»، تهذیب نفس و شرکت در جلسات پند و موعظۀ علمای اخلاق نبود، قطعاً امام خمینی را به درستی نشناخته است:
«چطور شد علم فقه و اصول به مدرّس نیاز دارد، درس و بحث می‌خواهد، برای هر علم و صنعتی در دنیا استاد و مدرس لازم است، کسی خودرو و خودسر در رشته‌ای متخصص نمی‌گردد، فقیه و عالم نمیشود، لیکن علوم معنوی و اخلاقی که هدف بعثت انبیاء و از لطیفترین و دقیقترین علوم است، به تعلیم و تعلّم نیازی ندارد و خودرو و بدون معلم حاصل می‌گردد؟!» (امام خمینی، جهاد اکبر، ص 23).
بر این اساس، به طور صریح میتوان گفت اگر کسی به «فقه و اصول» اهمیت ندهد، اهل «فلسفه و عرفان» نباشد، به دنبال «اخلاق و تهذیب نفس» نرفته باشد و همچنین نسبت به «مسائل سیاسی و اجتماعی و فرهنگی» بی تفاوت باشد، وی را هرگز نمی‌توان ذیل «مکتب جامع علمی و تربیتی امام خمینی» تعریف کرد. هر کسی آزاد است که ابعاد و ساحات گوناگون فوق را بپذیرد یا انکار کند، اما چنین کسی دیگر نمی‌تواند «منطق فهم دین» و «روش تحصیل علم» خود را همان منطق و شیوۀ امام خمینی بداند، هر چند که ممکن است انسان بسیار خوب و مهذّبی باشد. رجوع «پیرو واقعی» امام خمینی به مکتب ایشان، باید «رجوعی جامع» و «همه جانبه» باشد و نه مراجعه‌ای سلیقه‌ای و گزینشی، البته هر کس در حدّ خودش و با توجه به شرایط روحی، سطح فکری، وقت و شغل خاصی که دارد.
با در دست داشتن این «ملاک اساسی»، به راحتی میتوان دریافت که روش علمی و سلوک دین فهمی چه کسی ـ اعم از مردم عادی و علمای بزرگ و برجسته ـ دقیقاً برگرفته از اصول فکری امام خمینی است و شیوۀ چه کسانی «متفاوت» و یا «متقابل» با «روش علمی» ایشان است.
البته این منافاتی ندارد با اینکه کسی امام خمینی را دوست داشته باشد اما بنا به دلائلی نتواند به کسب همۀ این علوم بپردازد اما حداقل نباید آنها را «انکار» کند و به «مخالفت» با آنها بپردازد.
پس به طور خلاصه میتوان گفت: مهمترین فایده و عمده‌ترین نتیجه‌ای که از انس گرفتن با آثار امام خمینی و قرار گرفتن در معرض تعالیم «مکتب جامع علمی و تربیتی» ایشان حاصل میشود، تکوین و تربیت شخصیت انسان به نحوی «جامع»، همه جانبه و ذوابعاد است.
آشنایی با اندیشه‌های رهبری در بستر یک سیر مطالعاتی یکی از فوری‌ترین نیازهای امروز جبهه انقلاب اسلامی میباشد؛ لذا سیر مطالعاتی صراط(منظومه فکری مقام معظم رهبری) ویژه طلاب و دانشجویان، در این زمینه فکری اجتماعی توسط خانه طلاب جوان قم شکل گرفته است.
مقام معظم رهبری:
((یکی از کارهای مهم شما جوانان عزیز این است که مبانی نظری انقلاب را عمیقاً بشناسید. ما کسانی را دیدیم که با احساسات وارد این میدان شدند، بدون تکیه‌گاه نظرىِ مستحکم؛ با یک تندباد سرنگون شدند، راهشان عوض شد. آن کسانی میتوانند در این حرکت و در این مسیر محکم بایستند که شناخت عمیقی از مبانی نظری انقلاب داشته باشند.
... بعد تجربه انقلاب را، یعنی عینیت این نظریه را در طول این سالها بدانید؛ تاریخ انقلاب را بدانید)) .
۱۳۹۲/۳/۶
جهت تهیه کتب سیر به صورت مجزا و تک تک، از طریق کلیک روی لینک زیر اقدام نمایید:
سیر مطالعاتی صراط
162٬000 تومان 25%
216٬000 تومان
توضیحات
مشخصات
برچسب‌های محصول
دیدگاه‌ها
در طراحی سیر مطالعاتی آنچه لحاظ شده این است که کتابهایی معرفی شود تا اتصال به منظومه فکری رهبر انقلاب را تسریع دهند و از کتابهایی که به صورت منظومه‌ای جمع آوری نشده است و صرفاً به صورت تیتر وار و تقطیع شده میباشند یا اینکه صرفاً جمع آوری بیانات است به طوری که مخاطب با حجم زیادی از بیانات مواجه میشود و باعث آشفتگی ذهنی و مرتبط نبودن موضوعات با همدیگر بوده پرهیز شده است. هدف از سیر مطالعاتی صراط در سطح یک انبوه خوانی موضوعات مختلف بدون ساختار نظام اندیشه‌ای نبوده است بلکه شکل گرفتن ساختار منظومه‌ای از مبانی نظری تا صحنه‌های مأموریتی میباشد.
جهت اطلاع از جزئیات سیر مطالعاتی و همچنین ثبت نام در گروه سیر مطالعاتی از طریق سایت خانه طلاب جوان به آدرس www.khanetolab.ir اقدام نمایید.
نظام اندیشه یک فهم کلان و جامع از اسلام است که هم منسجم و متماسک است و هم امتداد عملی و عینی تا سطح جامعه انسانی و زندگی اجتماعی انسان‌ها را دارد و میتواند خود را متمایز از دیگر مکاتب عرضه کند.
توضیح ساختار کتاب:
کتابها در پنج بخش تقسیم شده اند:
شخصیت رهبری
مبانی اندیشه
سیره سیاسی مبارزاتی ائمه (علیهم السلام)
انقلاب اسلامی
رسالت طلبگی و دانشجویی
شخصیت رهبری
در قسمت اول اجمالی از شخصیت جامع مقام معظم رهبری با مطالعه کتاب ((خون دلی که لعل شد)) به دست می‌آید. شاید مهمترین ویژگی شخصیتی ایشان همین جامعیت ابعاد مختلف برای تحقق و اقامه دین خداست.
در این کتاب که ترجمه بیان خاطرات از زبان خود رهبری است، اجمالی از تاریخ انقلاب اسلامی و حضور ایشان در صحنه‌های مختلف انقلاب اسلامی هم خوانده میشود.
آنچه در پایان این کتاب انتظار تحققش میرود این است که خواننده اولاً شخصیت جامع ایشان و حضور در صحنه‌های اجتماعی حساس را شناخته باشد ثانیاً به لحاظ انگیزشی، تشویق شود که با اندیشه‌های چنین شخصیت جامعی آشنا شود.
مبانی اندیشه
بخش مبانی اندیشه مجموعه‌ای از اندیشه‌های بنیادین رهبری است که در چند کتاب آن را پی گیری می‌کنیم. مبانی یک منظومه فکری یعنی پایه‌های اندیشه که تمام ساختمان یک مکتب فکری بر آنها سوار میشود. بسیاری از تمایزات میان جریانات سیاسی و اجتماعی در طرز تلقی متفاوتی است که از مبانی اندیشه از یکدیگر دارند. نوع نگاه به هستی و انسان، رابطه میان خداوند و ماسوی الله، نوع نگاه به جامعه و تاریخ، سرنوشت نهایی انسان، جامعه، تاریخ و عوامل موثر در تحولات اجتماعی، نوع نگاه به مقوله نبوت و اهداف رسالت نبی، ولایت و شئون مختلف آن در جامعه سازی و مسائلی از این دست همگی در حوزه مبانی اندیشه می‌گنجند.
روشن است که مادامی که یک مکتب فکری در این حوزه‌ها یک بیان متقن و محکمی نداشته باشد، نمی‌تواند در تحولات فکری و اجتماعی تاثیرگذار باشد. اساسا یکی از مزیتهای انقلاب ما بر انقلابهای دیگر در سرتاسر دنیا این بود که در کشور ما یک اندیشه و فکر، از این حرکت عظیم پشتیبانی می‌کرد. انقلاب اسلامی یک حرکت کور و یک هیجان زودگذر و یا حتی یک جنبش اجتماعی تک بعدی نبود. یک اندیشه جامع که از عمیق‌ترین لایه‌های وجودی انسان آغاز شد و به تمام حوزه‌های زندگی یک امت تسری پیدا کرد، تبیین دقیق این پدیده الهی و انسانی است.
در این مرحله از سیر تلاش میشود این مبانی به چشم آورده شود و با مطالعه دقیق آثار این مبانی توسط خواننده محترم فهم شود.
در بخش مبانی اندیشه که عمده مباحث بنیادین ایشان در حوزه مباحث اسلامی بررسی شده است، این کتابها خوانده میشود:
۱. طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن
این کتاب که چند سالی است مورد استقبال بالای عموم مردم قرار گرفته، مجموع منبرهای ماه رمضان ایشان در سال 1353 است.
مجموعه‌ای کامل و با یک نگاه کلان و نظام مند به معارف اسلامی با محوریت قرآن به عنوان اصلی‌ترین منبع معرفتی اسلام.
بنا بر روایت خود ایشان از این جلسات، در این کتاب، مبانی حکومت و نظام اسلامی بحث و بررسی شده است.
به جرأت میتوان ادعا کرد که پایگاه فکری انقلاب اسلامی به لحاظ مبنایی در این کتاب، شکل می‌گیرد. اندیشه پشتیبان مراحل مختلف این نهضت الهی مردمی در کتاب طرح کلی است.
اگر این کتاب به دقت خوانده و مباحثه شود، سرّ بسیاری از موضع گیری‌های رهبری در مقاطع مختلف رهبری ایشان فهم میشود و ادبیات غنی‌ای برای بیانات خرد و کلان ایشان تولید میشود.
در این کتاب، نگاه کلان و راهبردی داشتن به مسائل مختلف دینی از نزدیک دیده و تمرین میشود.
محوریت قرآن در شکل گیری نظام اندیشه ایشان در این کتاب به خوبی دیده میشود.
در چند کتاب بعدی این قسمت، فصول سه گانه توحید، نبوت و ولایت بسط و تفصیل پیدا میکند.
مقام معظم رهبری در معرفی این کتاب فرمودند:
((بنده یک ماهِ رمضان در مسجد امام حسنِ مشهد سخنرانىِ مستمرِّ سى جلسه اى داشتم..آن زمان به ضبط سخنرانیها خیلى اهمیت داده نمى شد؛ اما استثنائاً همة این سى سخنرانى ضبط شده است. این سخنرانیها منبع خوبى براى مچگیرى ماست! در آن سخنرانیها راجع به توحید، امامت، ولایت، نبوّت و سایر مباحث اساسى بحث شده است که الآن هم آنها را تأیید مى کنم. اینها پایه‌هاى فکرى براى ایجاد یک نظام اسلامى بود؛ اگرچه ما آن موقع امیدوار نبودیم که نظام اسلامى شش، هفت سال دیگر محقّق شود. مى گفتیم اگر پنجاه سال دیگر هم ایجاد نشود، بالاخره پایه‌هاى فکرى‌‌اش اینهاست. آن کار، جهت دادن به فکر نسل جوانِ آن روز بود.»(بیانات در دیدار اعضای هیئت مؤسس و هیئتامنای مؤسسه پژوهشی-فرهنگی انقلاب اسلامی، 04/04/1381)
دقت کنید که ایشان می‌گوید، سامان مباحث این جلسات برای پشتیبانی فکری از پایه‌های فکری ایجاد نظام اسلامی است. یعنی اگر بناست یک نظام و جامعه اسلامی داشته باشیم، پایه و بنیادش بر نوع تلقی ما از ایمان و توحید و نبوت و ولایت است. این نگاه حقیقتاً انقلاب و نظام اسلامی را اصالت می‌بخشد و ریشه‌های توحیدی آن را برجسته می‌سازد.
۲. روح توحید نفی عبودیت غیر خدا
از معدود نوشته‌های رهبری، همین کتاب است. اندیشه توحید که در ذات خود اجتماعی است در منظومه فکری ایشان محور و نقطه شروع اندیشه اسلامی است. توحید، عبودیت و اطاعت از غیر خدا را ممنوع میداند و آن را منحصر در خداوند متعال میداند.
مزیت این نگاشته بر درسهای توحید کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، این است که در این جا امتدادهای اجتماعی بیشتری از توحید بحث میشود. در این کتاب آیات بیشتری توضیح داده شده است و به یک معنا مکمل مبحث توحید کتاب طرح کلی میباشد.
۳. نبوتها در نهج‌البلاغه
فصل بعد از توحید در کتاب طرح کلی، نبوت است. کتاب ((نبوّتها در نهج البلاغه))با محوریت خطبه‌های کتاب شریف نهج البلاغه ابعاد مختلف مقوله نبوت بررسی میشود.
۴. ولایت و حکومت
فصل انتهایی کتاب طرح کلی، مسأله ولایت است که در کتاب ((ولایت و حکومت)) به صورت مفصل ابعاد مختلف این بحث تحلیل میشود.
مسأله حکومت به عنوان یک حقیقت جدایی ناپذیر از ولایت در اندیشه ایشان در مباحث بعد از انقلاب اسلامی بسیار چشم گیر است.
ولایت به عنوان طرح اسلام برای تحقق اهداف رسالت در کلمات ایشان مطرح میشود و از این منظر ولایت صرفاً به معنای یک رابطه محبتی و احساسی نیست، بلکه تشکیل یک جبهه همه جانبه در مقابل طاغوتهای عالم است.
این جبهه که از دو بخش امت و امام شکل گرفته، هویتش در مقابل جبهه دشمن و در تقابل با او معنا پیدا میکند. ولایت به معنای یک جبهه به هم پیوسته از دشمن گسسته تصویر میشود.
در امتداد مباحث ولایت از نظریه سیاسی ایشان که ترکیب میان ولایت فقیه و مردم سالاری است، سخن به میان می‌آید و بخش زیادی از مباحث به این دو مسأله مهم در اسلام پرداخته میشود، جایگاه مردم در نظام اسلامی و نسبت آن با ولایت فقیه. مباحثی بسیار نو و کاربردی و مبتنی بر مبانی‌ای که در کتاب طرح کلی مفصل بحث شده است.
۵. مباحثی پیرامون آزادی
رهبری در طول مدتی که امام جمعه تهران بودند، مباحث بسیار عمیق، کاربردی و مبنایی‌ای را مطرح کردند. برخی از این مباحث و موضوعات به صورت سلسله جلساتی منظم و با بررسی جامع موضوع در چندین هفته مطرح شده است، یکی از این موضوعات مسأله کلیدی آزادی در مکتب اسلام و نقش و جایگاه نظام اسلامی در تحقق آزادی است.
به جرأت این مباحث از عمیق‌ترین اندیشه‌های مطرح شده در باب آزادی است که توسط ایشان و در تریبون نماز جمعه و برای عموم مردم مطرح شده است.
شبکه مفاهیمی که ایشان در این سلسله مباحث مطرح می‌کنند، بسیار جامع و متنوع است.
آزادی در ابعاد مختلف درونی و بیرونی، معنوی و اجتماعی، آزادی عقیده و فکر، آزادی در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، مجموعه کم نظیر و شاید هم بی نظیر در کل بیانات ایشان ساخته است.
البته ضمیمه به این بخش، بیانات رهبری در دانشگاه تربیت مدرس(12/06/1377) و بیانات در نشستهای راهبردی(23/08/13۹۱) نیز شده است،که مجموعه فوق را کامل تر میکند.
سیره سیاسی مبارزاتی ائمه (علیهم السّلام)
در بخش سوم سیره سیاسی مبارزاتی ائمه(علیهم السّلام) بررسی میشود.
این قسمت از سیر مطالعاتی، دربرگیرنده یک دور تاریخ ائمه اطهار (علیهم‌السلام) با یک نگاه کلی و کلان است.
نگاهی که به شما قدرت تحلیل ۲۵۰ سال مجاهدت ائمه معصومین (علیهم السّلام) را از لابه لای زندگی این مبارزان خستگی ناپذیر با طاغوت نشان میدهد.
انسان 250 ساله (حلقه دوم)
کتاب محوری این قسمت، انسان ۲۵۰ ساله(حلقه دوم) میباشد. کتابی که مجموعه بیانات و مکتوباتی از رهبری است بر اساس این نظریه که ائمه معصومین (علیهم السّلام) با وجود اختلافات ظاهری که در رفتارشان وجود دارد، اما همگی بسان یک انسانی هستند که گویا ۲۵۰ سال عمر کرده و در اوضاع و شرایط مختلف، رفتارهای متناسب با آن زمانه را دارند، اما یک هدف واحد بر همه این رفتارهای متنوع حاکم است و آن، تلاش برای تحقق حکومت اسلامی است. گاهی با قیام بالسیف، گاهی با صلح، گاهی با ولایت عهدی و....
از جهت دیگر اهمیت این قسمت یعنی سیره سیاسی مبارزاتی ائمه (علیهم السّلام)، در امتداد پیدا کردن مباحث قسمت قبل میباشد، در این قسمت به روشنی و از نزدیک، بسط حقائقی چون توحید، نبوت و ولایت، در زندگی اهل بیت (علیهم السلام) دیده میشود.
از منظری دیگر، سیره حضرات معصومین به عنوان الگوهای زندگی برای پیروانشان بسیار کلیدی و راهگشاست.
۲۵۰ سال زندگی در شرایط مختلف و وجود یک تاریخ پر از درس و الگو، یک تابلوی بسیار جذابی برای شیعیان ایشان درست کرده است که میتواند چراغ راهی برای امروز ما باشد.
استقامت حسینی استقامت خمینی (ره)
چهارده خرداد سال 1375، با شانزدهم محرم الحرام مقارن شده است. مقام معظم رهبری محور اصلی سخنرانی خود را بر ارتباط و نزدیکی نهضت امام خمینی و نهضت عاشورا قرار می‌دهند. البته ایشان در جاهای دیگر نیز اشاراتی به این ارتباط داشته اند؛ اما در این سال، تقارن محرم و خرداد، فرصتی به دست میدهد تا این مطلب به طورنسبتاً کاملی بیان شود.
در دوم خرداد همین سال، اعضای ستاد برگزاری مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی، طبق سنوات گذشته، به محضر مقام معظم رهبری شرفیاب میشوند و گزارش کوتاهی از برنامه‌های مراسم، خدمت ایشان ارائه می‌کنند. معظم له در این دیدار نیز، سخنان مهمی درباره همان بحث سخنرانی چهارده خرداد بیان می‌کنند.
انقلاب اسلامی
در بخش چهارم با عنوان انقلاب اسلامی، مجموعه‌ای ارائه میشود که تلاش میشود یک نگاه جامع و کلان به پدیده انقلاب اسلامی را نشان دهد.
انقلاب اسلامی به عنوان یک پدیده کم نظیر و شاید بی نظیر در طول تاریخ غیبت امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف)، بنای بر تحقق اهداف انبیاء و اولیای الهی دارد. همان طور که در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن مبسوط توضیح داده میشود، هدف رسالت نبی این است که به کمک قیام مردم، یک جامعه و محیط اسلامی را محقق کند، بر این اساس، نهضت الهی و مردمی‌ای که به رهبری حضرت امام(ره) در این کشور محقق شد، حرکتی در افق پیاده سازی اهداف انبیای الهی است، با همان منطق و همان مختصات.
بر این اساس، انقلاب اسلامی، امتداد اندیشه‌های توحیدی ما در این زمان است. توحید اگر بسط پیدا کند و در مقیاس یک امت پیاده شود، جامعه اسلامی محقق میشود.
این بخش به سه قسمت تقسیم میشود:
قسمت اول از این بخش برخی از بیانات ایشان در مناسبت‌های مختلف است که یک جمع بندی کلان از انقلاب اسلامی ارائه می‌کنند.
چندین سخنرانی از ایشان وجود دارد که با این نگاه به انقلاب مطرح شده است. که تاریخ و اصل این بیانات به خوانندگان عزیز تقدیم میشود.
قسمت دوم سلسله‌ای از بیانات ایشان در ۱۴ خرداد است که با عنوان مکتب امام ارائه میشود. مجموعه‌ای که در صدد بیان ویژگیهای مکتب فکری انقلاب اسلامی که همان مکتب حضرت امام است، میباشد.
ایشان در هر سالی با توجه به شرایط زمانی خاص جامعه و نیازی که در مردم مشاهده می‌کردند، به بیان چند ویژگی کلیدی مکتب امام می‌پردازند که با در کنار هم قرار گرفتن چندین سال از بیانات ایشان، میتوان به جمع بندی جامعی از این منظومه فکری رسید.
در قسمت سوم بیانیه گام دوم، قرار داده شده است. بیانیه‌ای که حقیقتا یک نقطه عطفی در تاریخ چهل ساله انقلاب اسلامی محسوب میشود.
رهبری در این بیانیه که چکیده تجربه چهل سال زیست انقلابی ایشان در این کشور است، در ضمن بررسی کارنامه نظام اسلامی در چهل سال اول خود، گام دوم انقلاب را هم ترسیم کردند و ملزومات حرکت به سمت هدف بعدی انقلاب اسلامی که حرکت به سمت دولت اسلامی است را تبیین کردند.
این بیانیه، یکی از اسناد جامع انقلاب اسلامی است که در آن با توجه به مبانی نظام فکری رهبری، که برگرفته از کتاب و سنت است به شرح و توضیح مسیر انقلاب اسلامی در گذشته و آینده پرداخته است.
گذشته و آینده‌ای که مبتنی بر واقع بینی، کاملاً امیدوارانه تصویر میشود. مساله‌ای که بسیاری از نخبگان ما در چهل سالگی انقلاب از آن محروم بودند و ناامیدی و یأس نسبت به آینده و تحلیلهای سیاه نما از گذشته که محصول جنگ روانی دشمن بود، ذهن و قلب شان را مالامال کرده بود. مسأله‌ای که با راهپیمایی ۲۲ بهمن چهل سالگی انقلاب، تبدیل به امید فراگیر در میان مردم شد.
به عنوان فصل الخطاب این بخش، این بیانیه تاریخ ساز قرار داده شد تا پایان مبارکی باشد بر قسمت مبانی انقلاب اسلامی. ضمیمه بیانیه گام دوم نیز بیانات ایشان در دیدار دانشجویان(01/03/1398) میباشد که در قسمت دوم بیانات به توضیح این بیانیه پرداختند.
رسالت طلبگی و دانشجویی
در این قسمت متونی از رهبری در سیر مطالعاتی قرار داده شده که ناظر به اندیشه پشتیبان مباحث صنفی دو قشر دانشجو و طلبه میباشد.
در واقع در این بخش، تلاش میشود که مباحثی که لازم است این دو قشر برای انجام مأموریتهای مهمی که در انقلاب به دوششان گذاشته شده، کنار هم قرار گیرد.
دو قشر طلبه و دانشجو، به عنوان مهمترین بخش جامعه و نخبگان کشور در منظر رهبری، حامل اصلی‌ترین رسالتهای انقلاب اسلامی هستند. لذا هم در ناحیه هدف گذاری، هم در قسمت سیاستها و روشها باید مجهز به اندیشه انقلاب اسلامی در حیطه کار خود شوند.
بر این اساس این چهار کتاب در این قسمت قرار داده شده است:
۱. مباحثی پیرامون حوزه و روحانیت (این کتاب فقط برای مطالعه طلاب است و در سیر مطالعاتی ویژه دانشجویی مطالعه نمیشود)
سلسله بیانات مقام معظم رهبری در ارتباط با موضوعات طلبگی در موضوعات مختلف علمی،پژوهشی، تبلیغی، تربیتی و .... که مخاطبش حوزویان بوده‌اند در این قسمت قرار داده شده است.
بصیرتی که محصول این قسمت است، طلبه را آماده و مهیا میکند تا در انجام رسالتهای طلبگی خود که به حکم «العلماء ورثه الانبیا» از انبیاء عظام آن را به ارث برده است، هر چه بیشتر موفق شود.
بسیاری از آسیبهایی که در زندگی طلاب و نهاد روحانیت مشاهده میشود، محصول این است که نسبت به این ابعاد طلبگی آگاهی کافی وجود ندارد.
علی الخصوص بعد از انقلاب اسلامی که جایگاه این نهاد مقدس، ارتقای تصاعدی و جهش وار پیدا کرده است و دینداری در مقیاس یک امت پیشرفت کرده است.
۲. خانواده
یکی از جدی‌ترین مباحث یک فرد مسلمان انقلابی، سامان دادن به مباحث خانواده است. این نهاد مقدس که شارع مقدس به ساخت و بالندگی آن، بسیار اهتمام دارد در منظومه فکری رهبری از جایگاه ویژه برخوردار است.
به تعبیر ایشان، خانواده سلول یک جامعه است و با رشد و بالندگی این سلول، پیشرفت جامعه تضمین شده است.
یکی از آسیب‌های نیروهای فعال در حوزه‌های اجتماعی، این است که از خانواده و نقش بی بدیل آن در سلامت جامعه غافل میشوند و بهانه انجام مسئولیتهای انقلابی، سبب شده از ظرفیتهای خانواده ولو اندک محروم شویم.
در این بخش از سیر مطالعاتی در ضمن کتاب خانواده، با امهات بیانات ایشان راجع به خانواده آشنا می‌شویم.
۳. قرارگاههای فرهنگی
یکی از صحنه‌های مهم طلبگی و دانشجویی فعالیت‌های فرهنگی میباشد که این امر با ایجاد تشکل امکان پذیر است. این کتاب ابتدا طرح دغدغه فرهنگ را بیان میکند و پس از آن توصیه‌های رهبری به تشکّل‌های فرهنگی مطرح میشود.
۴. کار باید تشکیلاتی باشد
کار گروهی و تشکیلاتی یکی از ضرورتهای اجتناب ناپذیر زیست انقلابی است به خصوص برای نخبگان حوزوی و دانشگاهی ما که جلوداران تحولات اجتماعی هستند، این مساله ارزش مضاعفی خواهد داشت.
رهبری در یک آسیب شناسی ملی از نبود روحیه کار جمعی گلایه می‌کنند و این نقیصه را مکرر متذکر شده اند. ایشان همین ایراد را به فرهنگ غالب حوزه هم وارد می‌دانند که در ابعاد مختلف هنوز با فراگیر شدن کار گروهی و تشکیلاتی فاصله داریم.
امروزه با توجه به گستره عجیب و عظیم علوم و پیچیده شدن مسائل و با در نظرگرفتن مأموریتهایی که به واسطه تحقق انقلاب اسلامی به عهده نهاد روحانیت آمده، بدون کار گروهی انسان نمی‌تواند یقین کند که وظیفه شرعی و الهی و انقلابی خود را انجام بدهد. بلکه حتی مسأله از این بالاتر است و رسالتهای انقلابی این عصر جز با تشکیل جبهه‌ای از گروههای هماهنگ و هم فکر و منسجم عملی نیست.
اگر کاری در مقیاس انقلاب اسلامی بخواهد انجام شود، حد و حدود آن در اندازه کاری شبیه پیاده روی اربعین است که یک ملت در قالب گروههای موکبی، یک اقدام جهانی و تمدنی انجام می‌دهند.
در کتاب کار باید تشکیلاتی باشد با این ضرورت و نیاز امروزین انقلاب اسلامی بیشتر آشنا خواهیم شد.
نظرات اساتید محترم حوزه و دانشگاه درباره سیر مطالعاتی صراط (منظومه فکری مقام معظم رهبری):
حجت الإسلام و المسلمین ملکی (معاون تهذیب حوزه‌های علمیه سراسر کشور):
عرض تبریک دارم بخاطر این رویکردی که شما دارید و این توفیقی که خدای سبحان به شما داده است؛ در این ایّامی که اسلام ناب غریب است و در غربت این اسلام ناب، الحمدللّه شما جوانهای عزیزِ خوش فکرِ خوش قلمِ خوش اندیشه‌ی با سوادِ فاضل در این مسیر قلم می‌زنید و جهاد می‌کنید.
من واقعیتش به شما افتخار می‌کنم، تک تک شماها را که می‌بینم به یاد رفقای شهید خودم می‌افتم، آنها در آن عرصه جهاد کردند حماسه آفریدند قلّه‌ها را فتح کردند و شما هم در این عرصه؛ در جنگ نرم پای کار ایستادید با همه‌ی مشکلات و محدودیتها که تا حدودی خبر دارم اما همان روحیه‌ی جهادی و روحیه‌ی مقاومت در این جمع وجود دارد، لذا تبریک می‌گویم چون ((انّ الجهاد بابٌ من ابواب الجنّة فتحه اللّه لخاصة اولیائه)) این باب جهاد را خدای سبحان به شما عنایت کرده است. دعا می‌کنم در این مسیر بمانید، مقاومت و صبر کنید ان شاءاللّه نتیجه کارهای خود را می‌بینید.
... شما با رونمایی از سیر مطالعاتی رهبر انقلاب می‌خواهید این تفکر ناب را که برگرفته از قرآن و عترت است، سیره‌ی پیامبر و اهل بیت عصمت و طهارت هست را ترویج و تقویت کنید تا رویشهای واقعی شکل بگیرد، از این جهت واقعاً باید از شما فضلای با اخلاص و دارای تفکر ناب و اهل ولایت و اهل پیروی از رهبر، تقدیر و تشکر کنیم
... من خیلی خوشحال هستم که شما چنین حرکت عظیم و عزیز و بزرگ و باارزشی را انجام دادید و از خداوند سبحان می‌خواهم توفیق دهد من هم در کنار شما بتوانم سهمی در ترویج این تفکّر و نظام اندیشه داشته باشم تا باقیات و صالحاتی باشد و من هم در این حرکت جهادی و معرفتی و انقلابی داشته باشم.
... از همه جوانهای حوزه و حوزویان، و دانشگاهیان تقاضا می‌کنم که حتماً وارد این سیر مطالعاتی بشوند تا یک حیات طیبه‌ی دیگری و یک حیاتِ جهاد و مقاومت دیگری در روح آنها سریان و جریان پیدا کند تا بتوانیم در مقابل دشمن با صلابت بایستیم و به بزرگترین آرزوی خودمان بعد از انجام تکلیف که شهادت است برسیم همان آرزویی که سردار بزرگ حاج قاسم سلیمانی داشتند.
استاد طاهرزاده:
به نظر این حقیر، طرحی بسیار خوب و پرمحتوایی است و محال است طلبه در این دوران بتواند بدون این نوع موضوعات از زحماتی که با دروس و مطالعاتِ رسمی حوزه کشیده است؛ به نتیجه‌ی مطلوب برسد. موفق باشید.
استاد عالم زاده نوری:
حوزه علمیه کانون پرورش عالمان ربانی اسلام است و طلبه به این پایگاه الهی باشکوه آمده تا با دین خدا آشنا و در نهایت اسلام شناس شود ((لیتفقهوا فی الدین)).
آثار علمی رهبر اندیشمند انقلاب، به منزله‌ی نقشه‌ی کلانی است که کار شناخت اسلام ناب و اشراف بر اهم موضوعات آن را برای طلبه آسان و راه عالم شدن را کوتاه میکند...
چه فرصتی از این برتر و چه نعمتی از این گواراتر؟
نکات اجرایی سیر مطالعاتی:
مقدار مطالعه
مقدار مطالعه هفته‌ای 75 صفحه قرار داده شده است. مخاطبین محترم طبق جدول زمان بندی که برایشان ارسال میشود مطالعه را آغاز می‌نمایند. این مقدار مطالعه در برخی از کتبی که احتیاج به فکر کردن بیشتری دارد تغییر میکند.
جمعی خواندن
توصیه میشود تا حد امکان، این سیر به صورت جمعی خوانده شود. جمعی خواندن نه بدین معنا که 75 صفحه را با همدیگر بخوانید بلکه منظور این است گروهی تشکیل داده و مطالعه و مباحثه نمایید.
به طور کلی، کار جمعی و تشکیلاتی در زندگی نخبگان ما باید تبدیل به یک فرهنگ عمومی شود. بسیاری از مطلوبیت‌های انقلاب، محقق نمیشود تنها به خاطر اینکه این مقوله در زندگی بچه‌های انقلابی، حضور جدی ندارد.
جمعی خواندن این کتب، کمک میکند تا درصد تحقق و عملیاتی شدن این سیر، بالاتر رود.
امتدادها
یکی از ویژگیهای نظام اندیشه رهبری این است که تلاش میکند این فکر را تا به سر حد عمل فردی و اجتماعی، بکشاند. در خود بیانات ایشان در کتابهای این سیر این مساله به روشنی دیده میشود. خوب است در مباحثات جمعی و مطالعات شخصی، این مسأله بسط بیشتری پیدا کند یعنی تلاش شود امتدادهای دیگری هم برای اندیشه‌های ایشان پیدا شود.
خود این مساله، یک تمرین عملی برای پیدا کردن مهارت، تحلیل سیاسی اجتماعی مبتنی بر نظام اندیشه رهبری است که یک مقوله بسیار اساسی و مفقود در زمانه ما میباشد.
تحلیل‌هایی که عموماً در فضای جامعه انسان ملاحظه میکند یا بی ارتباط با مبانی اصیل دینی است و از سرچشمه‌های دیگری نشأت گرفته یا اینکه عملاً در لایه رویین تحلیل متوقف شده است.
تلاش بر نظام مند خواندن مباحث
همان طور که در مقدمه کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن مطرح شده استیکی از ویژگیهای ارائه معارف دینی توسط رهبری، نظام مند بودن این مجموعه فکری است.
خواننده محترم باید توجه کند که این ویژگی در ذهنش مستقر شود، بعد از خواندن هر فصل و هر کتابی، این ساختمان منظم و نظام مند، شکل گرفته باشد.
محوریت بیانات خود ایشان
یک اصلی در طراحی این سیر وجود داشت که تلاش کنیم تا حد امکان، بیانات خود ایشان به صورت کامل، محور قرار گیرد و فرمایشات شان، تقطیع نشود. این امر کمک میکند که مباحث در زمینه طرح اصلی خودشان فهم شوند و ورود و خروج به مسائل که یک پایه فهم مسائل هستند، از نزدیک دیده شوند. اتفاقی که در تقطیع کلمات ایشان مورد غفلت قرار می‌گیرد و از عمق مباحث مطرح شده ایشان می‌کاهد.
علاوه بر اینکه دیدن مباحث به این صورت کمک شایانی به نظام مند اندیشیدن میکند چرا که در بسیاری از موارد، ایشان از مبانی شروع کرده و به مسأله مورد نظر می‌رسند و بعد هم مرتبطات آن را مطرح میکند و در یک منظومه منسجم، پرونده یک بحث را می‌بندند.
مخاطب سیر مطالعاتی
مخاطب این طرح عموم طلاب و دانشجویان و نخبگان جامعه ما هستند که بنای بر یاری و کمک به انقلاب اسلامی را دارند، هر چند اگر کسی صرفاً هدف آشنایی با معارف عالیه اسلامی را دارد هم میتواند از این سیر حظ کافی و وافی ببرد.
لیست کامل کتابها و انتشارات:
خون دلی که لعل شد (نشر انقلاب اسلامی)
طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن (نشر صهبا)
روح توحید نفی عبودیت غیر خدا (نشر صهبا)
نبوتها در نهج البلاغه (نشر انقلاب اسلامی)
ولایت و حکومت (نشر صهبا)
مباحثی پیرامون آزادی (جمع آوری خانه طلاب جوان)
انسان 250 ساله/حلقه دوم (نشر صهبا)
استقامت حسینی و استقامت خمینی(ره) (نشر صهبا)
فشرده‌ای از تاریخ انقلاب اسلامی (نشر صهبا)
عصر انقلاب اسلامی (نشر صهبا)
بیانات 12 آذرماه 1379 (سایت مقام معظم رهبری)
نگاهی کلان به انقلاب اسلامی (نشر صهبا)
منتخبی از بیانات 14خردادها (جمع آوری خانه طلاب جوان)
بیانیه گام دوم و بیانات در دیدار دانشجویان در تاریخ 01/03/1398 (نشر انقلاب اسلامی و سایت مقام معظم رهبری)
مباحثی پیرامون حوزه و روحانیت (جمع آوری خانه طلاب جوان)
خانواده (نشر صهبا)
قرارگاههای فرهنگی (نشر صهبا)
کار باید تشکیلاتی باشد (نشر شهید کاظمی)
به نظر شما بهتر است از کتب دینی که توسط بزرگان دین نوشته شده کدام یک توسط جوانان مطالعه شوند؟ از پراکنده خوانی و انتخاب‌های غلط خسته شده ام.
در ابتدا گفتنی است به طور معمول با مطالعه و سیر مطالعاتی دو هدف را میتوان دنبال کرد:۱. نتیجه مطالعات رسیدن به تخصص در یکی از رشته‌های علمی باشد و با رفع یک ابهام و اثبات یک فرضیه باشد. که در این صورت باید موضوع مشخص شود و کتابهای مربوطه سطح بندی و اولویت بندی شود و جهت مطالعه و فیش برداری آن اقدام شود.
۲. مطالعه به عنوان یک تغذیه فکری و نیاز روحی به شمار آید که به طور معمول انسان نیاز دارد جهت اطلاعات عمومی و اطلاعات مذهبی خود از کتابهای مختلف استفاده کند و آنچه مهم است تداوم مطالعات است. زیرا هر کتابی را بخواند بالاخره مطالبی به علمش افزوده میشود و انس با کتاب به خودخوری مطلوب است.
البته در دوران جوانی که وقت شکل گیری شخصیت انسان است بهتر است روش اول انتخاب شود برای این منظور شما می‌توانید با یک برنامه منظم از مهمترین کتابها شروع کنید. به طور مثال یک دوره قرآن را با ترجمه بخوانید سپس نهج البلاغه و سپس صحیفه سجادیه و بعد یک دوره با تاریخ و زندگانی پیامبر(ص) و امامان(ع) به ترتیب آشنا شوید و خلاصه همه مطالعات را بنویسید و سپس جهت مطالب اعتقادی و بعد اخلاق و معنویت کتابهای مربوطه را بخوانید.
جهت توضیح بیشتر توجه شما را به مطالب زیر جلب می‌کنیم.
به طور کلی هر کتابی که معرف صفات خوب انسانی و الهی باشد و راه تحصیل آنها را به ما نشان دهد و نیر بدی‌ها و رذایل درونی انسان را به او معرفی کند و راه ریشه کن کردن آنها را بیاموزد و مقصد اعلای انسان و هدف نهایی از آفرینش را به انسان معرفی کند، از کتب اخلاقی مفید محسوب میشوند.
کتابهایی که با مطالعه آنها راه رشد و تعالی و نحوه پیمودن آن بر انسان روشن و آشکار گردد و گره از مشکلات اخلاقی او بگشاید و او را قدمی رو به سعادت جلو ببرد.
در عین حال اگر بتوانید با مشورت با یکی از اساتید و آگاهی یافتن از سطح دانش و معلومات خود در زمینه معارف دینی، به یک سیر مطالعاتی دست پیدا کنید و به ترتیب و نظم از مجموعه آثار شهید مطهری استفاده ببرید پسندیده و زیباست. زیرا کتب آن شهید بدون استثناء مفید و ارزشمند است و در گسترش و تعمیق معارف دینی تان کمک خواهد کرد. علاوه بر آن از «سلسله دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی» که توسط مؤسسه آموزشی - پژوهشی امام خمینی انتشار یافته است و از غنای خوبی برخوردار است می‌توانید بهره مند شوید
کتابهای اخلاقی زیر مناسب میباشند:
- معراج السعاده، ملا احمد نراقی
- خودسازی برای خودشناسی، مصباح یزدی
- اخلاق در قرآن (۳ جلد) مصباح یزدی
- تهذیب نفس، ابراهیم امینی
- کتابهای استاد محمد شجاعی
- کتابهای شهید آیت الله دستغیب شیرازی
- کتابهایی که در مورد سرگذشت و شرح زندگانی بزرگان دین و انسان‌های برجسته میباشد مثل:
الف. سرگذشت‌های ویژه از زندگی امام خمینی
ب. سلوک معنوی، شرح زندگی حضرت آیت الله بهاء الدینی
ج. فریادگر توحید، شرح زندگی حضرت آیت الله بهجت
د. فضیلت‌های فراموش شده، شرح زندگی مرحوم تربتی
- بحران هویت، محمد رضا شرفی
- نیروی چهارم زندگی، محمد رضا شرفی
- معجزه اراده، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
- اوج بلوغ، ع . ص
- خودسازى
۱- خودسازى یا تزکیه نفس، ابراهیم امینى
۲- خودسازى، شهید باهنر
۳- خودسازى، محمد یزدى
۴- جهاد با نفس، ج ۳، حسین مظاهرى
۵- نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی آیت ا& مهدوی کنی
=====================
عرفان
۱- آداب الصلوة , امام خمینى
۲- چهل حدیث ,امام خمینى
۳- المراقبات , میرزا جواد ملکى تبریزى
۴- اسرار الصلوة , میرزا جواد ملکى تبریزى
۵- رساله لقاءالله , میرزا جواد ملکى تبریزى
۶- رساله لب اللباب , علامه طهرانى
۷- رساله سیر و سلوک بحرالعلوم
۸- سیر و سلوک , یک بانوى ایرانى (مجتهده امین)
۹- اسرار عبادات , آیت اللّه جوادى آملى
۱۰- عرفان اسلامى , شهید مطهرى
۱۱- نامه‌ها و برنامه‌ها , حسن زاده آملى
۱۲- در آسمان معرفت , حسن زاده آملى
=======================
معرفت نفس
۱- مسئله شناخت، استاد شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران
۲- معرفت شناسی در قرآن، حضرت آیت الله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء، قم
۳- معرفت شناسی، حسن معلمی، کانون اندیشه جوان، تهران
۴- آموزش فلسفه، استاد مصباح یزدی، جلد اول، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران
۵- معرفت دینی از منظر معرفت شناسی، علی ربانی گلپایگانی، کانون اندیشه جوان
۶ - سرشت انسان. شیروانى،
۷ - دروس معرفت نفس حسن زاده آملى، حسن،
۸ - مقالات،، ج ۱و۲ و ۳.شجاعى، محمد،
۹ - المیزان، ج ۶، ص ۱۶۳ - ۱۶۹ طباطبایى، سیدمحمدحسین،
======================
ازدواج
۱- جوانان و انتخاب همسر على اکبر مظاهرى
۲- ازدواج آسان و شیوه همسردارى محمد محمدى اشتهاردى
۳- ازدواج آسمانى على اکبر مظاهرى
۴- ازدواج پایدار کاظمى حقیقى
۵- ازدواج در اسلام مصطفى کاشفى خوانسارى
۶- ازدواج و روابط زن و مرد نجفى یزدى
۷- پیوند دو قلب یا راهنماى ازدواج مهدى پاکزاد
۸- جوانان و ازدواج - زندگى بهتر سید احمد واحدى
۹- جوانان، ازدواج و مسایل جنسى روح اللّه خالقى
۱۰- راهنمایى ازدواج بهزاد رحمتى
۱۱- همسران برتر، غلامعلى افروز
۱۲- انتخاب همسر، ابراهیم امینى
۱۳- ازدواج مکتب انسان سازى، دکتر پاک نژاد
==================
در مورد تربیت فرزند می‌توانید از کتابهای زیر کمک بگیرید:
۱- تربیت کودک، ابراهیم امینی
۲- راه تربیت، مجید رشید پور، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
۳- آشنایی با تعلیم و تربیت اسلامی، مجید رشید پور، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
۴- روانشناسی و تربیت کودکان و نوجوانان، دکتر غلامعلی افروز، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
۵- تربیت طبیعی در مقابل تربیت عاریه ای، عبدالعظیم کریمی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
۶- والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
۷- خانواده و دشواری‌های رفتاری کودکان، دکتر علی قائمی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
۸- مجموعه کتابهای خانواده، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
۹- پرورش مذهبی کودکان، دکتر علی قائمی
۱۰- آزادی کودک و حدود آن، دکتر علی قائمی
============================
شناخت امام زمان(عج):
- آموزش عقاید (دوره کامل سه جلدی)، محمد تقی مصباح یزدی، درس چهلم
- کتاب غیبت، محمد بن ابراهیم نعمانی، ترجمه احمد فهری زنجانی، دارالکتب الاسلامیه
- قیام و انقلاب مهدی(عج)، شهید مرتضی مطهری، صدرا
- گفتمان مهدویت، جمعی از نویسندگان، مؤسسه فرهنگی انتظار نور، دفتر تبلیغات اسلامی قم
- در انتظار ققنوس، ثامر‌هاشم العمیدی، ترجمه مهدی علیزاد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
- نهج الولایه، حسن زاده آملی، قیام، قم
- چشم اندازی به حکومت مهدی(عج)، نجم الدین طبسی، دفتر تبلیغات اسلامی قم
شناخت شیعه و سنی:
- ویژگی‌ها و دیدگاههای دو مکتب در اسلام، علامه سید مرتضی عسکری، ترجمه ع.م.سردار نیا (ترجمه کتاب ارزشمند معالم المدرستین از علامه عسکری)
- نقش ائمه(ع) در احیای دین، علامه سید مرتضی عسکری
- شیعه در اسلام، علامه طباطبایی
- شیعه چه می‌گوید، سراج انصاری
- راه یافته (ترجمه کتاب ثم اهتدیت از محمد تیجانی سماوی)، ترجمه عباس جلالی یا سید محمد جواد مهری
- شبهای پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی، دارالکتب الاسلامیه
- شیعه پاسخ میدهد، رضا حسینی نسب
شناخت پیامبر(ص):
- فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، دفتر تبلیغات اسلامی قم
- محمد(ص) تصویر جمال خدا، حسین بدرالدین، علم تهران
- سیره نبوی، شهید مرتضی مطهری
- سیره نبوی، مصطفی دلشاد تهرانی، انتشارات وزارت ارشاد
- تاریخ پیامبر اسلام(ص)، محمد ابراهیم آیتی، دانشگاه تهران
شناخت امام علی(ع):
- امام علی(ع) از ولادت تا شهادت، سید محمد کاظم قزوینی، دلیل قم
- امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، جرج جرداق، ترجمه سید‌هادی خسروشاهی، خرم قم
- امام علی(ع) نماد حکومت حق، عزیز سید جاسم، ترجمه موسی دانش، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی
- شهید تنها، محمد رضا حسینی مطلق، پارسایان قم
حضرت زهرا(س):
- نهج الحیاه (فرهنگ سخنان فاطمه)، محمد دشتی، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع)
ُ- زندگانی زهرا(س)، محمد باقر مجلسی، ترجمه محمد روحانی علی آبادی، مهام تهران
- فرهنگ فاطمیه (الفبای شخصیتی حضرت زهرا(س)) مهدی نیلی پور، مرکز فرهنگی شهید مدرس اصفهان
- زهرا، برترین بانوی جهان، ایت الله مکارم شیرازی، هدف قم
- جامی از زلال کوثر، محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
شناخت سایر ائمه(ع):
- سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق(ع) قم
- سیره معصومان، سید محسن امین، ترجمه علی حجتی کرمانی، سروش تهران
- منتهی الامال، شیخ عباس قمی، هجرت قم
- نگاهی به زندگی چهارده معصوم(ع)، محمد محمدی اشتهاردی، ناصر قم
- سیری در سیره ائمه اطهار(ع)، شهید مطهری، صدرا قم
کتابهای شهید مطهری:
- آشنایی با علوم اسلامی
- آشنایی با قرآن
- اخلاق جنسی در اسلام وجهان غرب
- امدادهای غیبی در زندگی بشر
- انسان کامل
- انسان و سرنوشت
- جهان بینی الهی و جهان بینی مادی
- فلسفه اخلاق
- مسأله حجاب
- نظام حقوق زن در اسلام
- فطرت
- عدل الهی
- شناخت
- و...
کتابهای شهید دستغیب:
- معاد
- داستان‌های شگفت
- گناهان کبیره
- استعاذه
- قلب سلیم
- هشتاد و دو پرسش
- تفسیر سوره واقعه
- تفسیر سوره حجرات
- سرای دیگر
درباره سیر و سلوک:
- مصباح الهدایه، امام خمینی، ترجمه سید احمد فهری
- چهل حدیث، امام خمینی، مؤسسه نشر آثار امام خمینی
- اوصاف الاشراف، خواجه نصیرالدین طوسی، تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی، انتشارات امام، مشهد
- مناهج الطالبین و مسالک الصادقین، محمد بخاری، تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی، انتشارات مولی، تهران
- راهنمای سعادت، سید بن طاووس، ترجمه محمد باقر شهیدی گلپایگانی، سعدی تهران
- به سوی او، محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم
- مبانی نظری و عملی تزکیه (سه جلد در دو مجلد)، محمد شجاعی، سروش تهران
کتابهایی در مبحث امامت، نبوت و قیامت:
- آموزش عقاید، محمد تقی مصباح یزدی، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، درس بیست و یکم به بعد
- معارف قرآن ( ۵ و ۴) راه و راهنماشناسی، محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
- امامت در پرتو کتاب و سنت، مهدی سماوی، به نشر، مشهد
- پیرامون وحی و رهبری، آیت الله جوادی آملی، الزهرا، قم
- نبوت و امامت، علی الله وردیخانی، شرکت مشهد
- وحی و نبوت، شهید مرتضی مطهری، حکمت
- وحی یا شعور مرموز، علامه طباطبایی
- قرآن و آخرین پیامبر، آیت الله مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه
- معاد از دیدگاه قرآن، حدیث، فلسفه، حسین ربانی نقایی، قیام قم
- معادشناسی، علامه تهرانی
- معاد در نگاه وحی و فلسفه، محمد باقر شریعتی سبزواری
طرح «ضیافت کتاب»
«ضیافت کتاب» انتشارات دیدمان به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان و در راستای گسترش فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی طرح «ضیافت با کتاب» را تا عید سعید فطر برگزار میکند. علاقه‌مندان به شرکت در این طرح،…
گام دوم انقلاب اسلامی
بیانیه جامع و راهبردی رهبر معظم انقلاب‌اسلامی به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب‌اسلامی را حقاً و انصافاً باید منشور حرکت انقلاب‌اسلامی در گام دوم و چله دوم عمر خود دانست. این بیانیه در واقع مروری…
حقوق بشر
پیدایش و به وجود آمدن هنجارها و نهادهای حقوق بشری در غرب، معلول نقض گسترده‌ی حقوق بشر در میان خود کشورهای غربی بوده است و نه در جای دیگر. این در حالی است که در…
نظریه مقاومت
ابرقدرت‌های جهانی و نیز صهیونیسم بین‌الملل، که حلقۀ اصلی مدیریت استکبار را شکل میدهد، تلاش دارند منافع خود را مقدم بر مصالح جهانی و ملت‌های جهان قرار دهند. استکبار جهانی در اشکال گوناگون و ادوار…
مکتب امام روح الله (ره)
انقلاب‌اسلامی مردم ایران که با رهبری امام خمینی (ره) در سال 57 به پیروزی رسید، در اصول، ارزش‌ها و خط‌مشی انقلابی بر مبنای اندیشه‌های اسلامی استوار بود، اندیشه‌هایی که در طی سال‌های متمادی مبارزاتی امام…
گفتمان انقلاب اسلامی
منظومه فکری انقلاب اسلامی را میتوان فراتر از یک گفتمان مقطعی و یک «کلانگفتمان» نامید که از منظر منظومه فکری بنیان‌گذار انقلاب اسلامی میتوان از آن به‌عنوان «مکتب امام خمینی (ره)» یادکرد. در واقع انقلاب…
سیاستگذاری فرهنگی
سیاست فرهنگی عبارت است از برنامه و رویکرد دولت به‌مثابه‌ی یک نهاد سیاسی در عرصه‌ی «فرهنگ». در اینجا، فرهنگ به «موضوع» و «متعلَّق» سیاست‌پردازی دولت تبدیل شده، همچنان که عرصه‌ی اقتصاد نیز چنین است. البته…
تاریخ پهلوی
شبکه‌های فارسی‌زبان خارج‌نشین ادعا می‌کنند عصر پهلوی، دوران پر از شکوه و جلال بود که ایران را به دروازه‌های تمدن نزدیک کرده بود و در مقابل آن، دورانی کنونی قرار دارد که تلاش میشود سیاه…
حجاب و عفاف
توجه و اهمیت دین مبین اسلام به موضوع حجاب و مکلف نمودن زنان به رعایت این امر، به دلیل اهمیت و ثمرات مهمی است که رعایت و حفظ حجاب و عفاف برای صیانت از شخص…
جنگ نرم
جنگ نرم عبارت است از تهاجم همه‌جانبه جهت کسب مطلوب (حاکمیت فرهنگ غربی) از راه جاذبه؛ نه از راه اجبار یا تطمیع. جنگ نرم با ایجاد جذابیت‌های کاذب فرهنگی (پلورالیسم، فمینیسم، لیبرالیسم و اومانیسم)، شخصیتی…
جریان‌شناسی فکری
جریان را تشکل، جمعیت و گروه اجتماعی معینی نامیده‌اند که افزون بر مبانی فکری، از نوعی رفتار ویژه اجتماعی نیز برخوردار است. طبق این تعریف، جریان شناسی نیز به فرایند شناخت مؤلفه‌های اصلی هر جریان…
جریان شناسی فرهنگی
جریان را تشکل، جمعیت و گروه اجتماعی معینی نامیده‌اند که افزون بر مبانی فکری، از نوعی رفتار ویژه اجتماعی نیز برخوردار است. طبق این تعریف، جریان شناسی نیز به فرایند شناخت مؤلفه‌های اصلی هر جریان…
جریان‌شناسی سیاسی
جریان را تشکل، جمعیت و گروه اجتماعی معینی نامیده‌اند که افزون بر مبانی فکری، از نوعی رفتار ویژه اجتماعی نیز برخوردار است. طبق این تعریف، جریان شناسی نیز به فرایند شناخت مؤلفه‌های اصلی هر جریان…
تاریخ سیاسی معاصر
این جملات یا عباراتی مشابه آن را قطعاً بارها و بارها شنیده‌ایم: «ملتی که تاریخ خود را فراموش کند، مجبور است آن را تکرار کند.» «ملتی که تاریخ خود را فراموش کند، به قهقرا میرود.»…
تاریخ ادبیات
آثار منظوم و منثور ادبی در ملل و اقوام مختلف چونان آیینه‌ای بازتاباننده‌ی روح و هویت و احوال و عهد و عالم و افق تاریخی آن‌هاست. در یونان باستان، هنگام ظهور تاریخ غرب، آثار شاعرانی…
اندیشه مطهر
بی‌شک علامه‌ی شهید مرتضی مطهری (ره) را باید «مغز متفکر» انقلاب‌اسلامی قلمداد کرد. کسانی که تاریخ انقلاب‌اسلامی را به‌خوبی مطالعه کردهاند، دریافته‌اند که علامه مطهری در مرتبه‌ی پس از امام خمینی (ره) چه نقش عظیمی…
اندیشه سیاسی اسلام
اسلام ناب محمدی (ص) قائل به تفکیک میان دنیا و آخرت نیست و شئون اجتماعی و سیاسی بشر را از شئون عبادی و اعتقادی او جدا نمی‌داند. ازاینرو در ذیل اندیشه اسلامی، سرفصل موسعی تحت…
اقتصاد مقاومتی و پیشرفت درون زا
یکی از مهمترین مسائلی که کشور ما در شرایط کنونی با آن دسته‌وپنجه نرم میکند، رشد و پیشرفت همه‌جانبه و به‌طور خاص تلاش و برنامه‌ریزی برای مرتفع کردن چالش‌های اقتصادی و نهایتاً تحقق توسعه‌ی اقتصادی…
آمریکا شناسی
قدرت‌های استعماری همواره در طول تاریخ در پی سلطه بر جوامع بشری بوده‌اند. ویژگیهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی قلمرو پهناور سرزمین‌های اسلامی به‌خصوص کشور ایران باعث طمع بیشتر زورمداران گشته و تلاش گسترده آنان…
ایران از نگاه غرب
اندیشکده یا کانون تفکر یا اتاق فکر به سازمان، مؤسسه، شرکت یا گروهی گفته میشود که کار هدایت پژوهش را انجام می‌دهند و درگیر مسائل مختلفی چون سیاست‌گذاری‌های اجتماعی، راهبرد سیاسی، اقتصادی، علمی، یا موضوعات…
تحول در علوم انسانی
علوم انسانی مدرن ریشه در تاریخ فرهنگ و تفکر غرب دارد. محوریت این نوع فرهنگ را مبانی اومانیستی و نفسانی شکل داده است و به‌نوعی مبانی سلطه گرایانه و قدرت‌طلبانه وابسته‌اند؛ ازاینرو با مبانی دینی،…
گفتمان ولایت
از رهبر انقلاب در طول عمر طولانی حرکت فکری، فرهنگی و مبارزاتی و مهم‌تر از همه اداره حکومت منابع مختلفی به‌جای مانده است؛ که میتوان در دوران مختلف آنها را به گونه‌های متفاوتی ردیابی کرد.…
«اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» روشی است نو و بدیع که استاد علی نصیری طی ده سال تدریس خارج فقه خود در حوزه علمیه قم بر اساس آن تمشی کرده است. در این نوع از اجتهاد، تأکید و اهتمام آغازین و اساس فقیه بر برشمردن همه روایات هر باب و بررسی همه جانبه سندی و متنی آنها است و در مرحله دوم بازخوانی آراء و دیدگاههای فقیهان مورد توجه قرار می‌گیرد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» جدیدترین اثر حجتالاسلام والمسلمین علی نصیری، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم که حاصل دو سال پژوهش مستمر است، در ۲۵۷ صفحه با قطع وزیری، از سوی مؤسسه معارف وحی و خرد به زیور طبع آراسته شد.
نگارنده با توجه به کاستی‌های روش‌های سه‌گانه اجتهاد، به‌رغم همه احترام به این روشها و اذعان به‌ضرورت پاسداشت همه خدمات علمی مدافعان آنها، خود به روشی دیگر؛ به عنوان «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» اعتقاد دارد که بر اساس آن در مرحله نخست، متن روایات بر اساس کتبی همچون وسائل الشیعه مورد توجه قرار می‌گیرد و در کنار تخریج، بررسی سندی و متنی و استخراج مدالیل روایات، در مرحله دوم؛ آراء فقهی مورد بررسی و مداقه قرار گرفته و در نهایت استنتاج فقهی ارایه می‌گردد.
بر اساس این روش، نخست تخریج هر روایت ارایه می‌گردد؛ یعنی همه مصادر اولیه آن روایت در کتب اربعه و تفاوت نسخه‌ها و طرق سند مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس سند روایت با توجه به برآیند دیدگاه رجالیان مورد واکاوی قرار می‌گیرد. در مرحله سوم مدالیل و مفاهیم هر روایت با تقطیع فقرات آن بررسی شده و در مرحله چهارم تحلیل نهایی از هر روایت ارایه می‌گردد. آن گاه در پایان روایات هر باب، نتایجی که از بررسی آحاد آن به دست آمده، مورد مداقه قرار می‌گیرد و در آخرین مرحله آراء اهم فقیهان به‌ویژه با نگاه تطبیقی با مدالیل روایات بررسی میشود.
استاد نصیری پس از مدتی درنگ و تأمل در روش‌های فقهی رایج، تدریس دروس خارج فقه در حوزه علمیه قم خود را بر مبنای همین روش پی‌گرفته و از سال ۱۳۹۰ تاکنون؛ یعنی طی ده سال گذشته، کتاب شریف وسائل الشیعه را بر اساس این روش و با عطف توجه به دو بخش عبادات و معاملات، مبنای کار خود قرار داده و معتقد است که کاربست روش «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» حداقل از سه جهت اهمیت و بلکه ضرورت دارد: ۱. تأکید اهل‌بیت (ع) بر نقش روایات در فرآیند اجتهاد؛ ۲. نقش «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» در فهم صائب دین؛ ۳. بسترسازی روش «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» برای فقه اکبر.
به این معنا که واکاوی شماری از روایات نشان میدهد که اهل‌بیت (ع) بیش از هر روش دیگر، بر توجه کامل و جامع به روایات در فرآیند اجتهاد تأکید دارند؛ زیرا آنان از عالمانی که از عهده «روایت» و «درایت» برمی‌آیند، به عنوان مراجع علمی مردم یاد کردهاند و این امر در روش اجتهادی «روایت محور و فقاهت مدار» کاملاً مشهود است.
از سویی دیگر، «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» از دو جهت میتواند در فهم صائب دین تأثیر گذارد: ۱. ممانعت از جهت‌گیری نادرست ذهنی؛ ۲. تأثیرگذاری در جهت‌گیری صائب ذهنی؛ زیرا فقیهی که پیش از مطالعه آراء و انظار فقهی، خود به‌طور مستقیم به سراغ آیات و روایات میرود، به فهم صائب‌تر و استوارتری از آموزه‌های دین دست می‌یابد؛ چنان که بازخوانی همه روایات یک باب و ارایه برآیند و نتایج مدلولی در ذیل هر روایت، به فقیه کمک میکند تا برآیند مدالیل هر یک از روایات را در مقایسه با یکدیگر مورد توجه قرار دهد و از نتایج آنها در ترسیم برآیند نهایی روایات و در دسته‌بندی آنها یاری جوید.
به‌رغم آن که شواهد متعددی در آیات و روایات وجود دارد که نشان میدهد مراد از فقه مورد نظر در متون دینی، «فقه اکبر» است؛ یعنی فقهی است که سه دسته از گزاره‌های اعتقادی، اخلاقی و فقهیِ مبتنی بر آیات و روایات را دربر می‌گیرد، سوگمندانه حوزه شیعه به‌ویژه از دو سده اخیر از یک سو به فقه اصغر محدود شده و از سویی دیگر در حد زیاد؛ از بازخوانی مستقیم و واکاوی متون وحیانی شامل قرآن و روایات؛ یعنی همان دو میراث گرانسنگ پیامبر اکرم (ص) بازمانده است؛ چنان که سالها به حاشیه رانده شدن تفسیر و حدیث در حوزه مشهود است.
ازاین‌جهت لازم است تا در همان محدوده فقه اصغر، روشی در مطالعات فقهی مورد توجه قرار گیرد که به‌جای عطف توجه بیشتر به آراء و انظار فقهی، متن روایات اهل‌بیت (ع) مدار درس و بحث قرار گیرد و از این طریق بخشی از اهتمام ضعیف حوزه‌ها به میراث روایی نورانی اهل‌بیت (ع) تدارک شود. افزون بر این، روش اجتهاد «روایت محور و فقاهت مدار» آثار و نتایج مؤثری را در پی می‌آورد که آگاهی از شرایط عصر صدور روایات، شناخت مذاهب فقهی مخالف، امکان استخراج مسائل مستحدثه و شناخت جایگاه و سیره اخلاقی اهل‌بیت (ع) از جمله آنها به شمار میروند.
نتایج و جمع بندی مباحث کتاب «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار»
بازخوانی تاریخ فقه شیعه، نشان میدهد که از آغاز تا کنون؛ چهار روش در زمینه واکاوی مباحث فقهی مورد توجه فقیهان قرار گرفته است که عبارتند از: ۱. اجتهاد روایتمحور؛ ۲. اجتهاد فقاهتمدار و روایتمحور؛ ۳. اجتهاد فقاهتمحور و روایتمدار؛ ۴. اجتهاد روایتمحور و فقاهتمدار.
۱- اجتهاد روایت محور؛ از ثقه‌الاسلام کلینی، شیخ صدوق، فیض کاشانی و شیخ حر عاملی میتوان به عنوان نمایندگان این روش نام برد. در این نوع از اجتهاد، تاکید و اهتمام اصلی و اساسی فقیه، ذکر روایات و پرهیز از اظهار نظر پیرامون مدالیل آنها و واگذاری استخراج گزاره‌های فقهی به مخاطبان جز در موارد خاص است.
۲- اجتهاد فقاهتمدار و روایتمحور؛ از شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام و علامه شوشتری در کتاب النجعه میتوان به عنوان مدافع این روش نام برد. در این نوع از اجتهاد، تکیه اصلی و اساسی فقیه یادکرد و توجه به متون روایات است؛ با این تفاوت که نخست دیدگاه فقهی را ذکر کرده و پس از آن از روایات به عنوان شواهد آن دیدگاه بهره می‌گیرد. یادکرد همه روایات هر باب از ویژگیهای این روش است.
۳- اجتهاد فقاهتمحور و روایتمدار؛ عموم فقیهان شیعه از سده دهم تا کنون بر این روش پایبند بوده و هستند. در این نوع از اجتهاد، تاکید و اهتمام اصلی و اساسی فقیه، برشمردن دیدگاه فقیهان و بررسی همه جانبه آن دیدگاه و در نهایت تلاش برای دفاع یا ردّ آن یا ارایه نظریه جدید است و در مرحله دوم روایات به صورت محدود مورد توجه قرار می‌گیرد.
۴- اجتهاد روایتمحور و فقاهتمدار؛ از آن جا که نگارنده سه روش اجتهادی پیشگفته را دارای کاستی‌هایی میداند، خود روش اجتهاد «روایتمحور و فقاهتمدار» را برگزیده و آن صائب‌تر میداند. در این از نوع از اجتهاد، تاکید و اهتمام آغازین و اساسی فقیه برشمردن همه روایات هر باب و بررسی همه جوانب سندی و متنی آنها است و در مرحله دوم بازخوانی آراء و دیدگاههای فقیهان مورد توجه قرار می‌گیرد.
در این کتاب با بررسی تطبیقی «وقت مغرب شرعی» از منظر روایات اهل بیت(ع) و از دیدگاه فقیهان شیعه و ویژگی‌هایی که برای روش اجتهادی «فقاهتمحور و روایتمدار» ذکر شده، تفاوت این روش اجتهادی با روش مورد نظر نویسنده؛ یعنی روش اجتهادی «روایتمحور و روایتمدار»، آشکار می‌گردد.
بر این اساس، از منظر نگارنده در تکمیل مطالعات و تحقیقات گرانسنگ فقهی گذشتگان، لازم است سه گام برداشته شود:
یک؛ به جای مبنا قرار دادن متون فقهی مختصر؛ همچون شرایع الاسلام، عروه الوثقی یا وسیله النجاه، کتب روایی فقهی شیعه؛ همچون وافی یا وسائل الشیعه مبنای بررسی قرار گیرد.
دو؛ به جای صرف فرصت و مجال زیاد در بررسی آرای فقهی فقیهان شیعه که البته در جای خود مفید و راهگشا است، بیشترین تامل و ژرف اندیشی فقیه به بررسی متون روایات اختصاص یابد. به عبارت روشن‌تر؛ آراء فقهی پس از بررسی روایات مورد توجه قرار گیرد.
سه؛ به جای ذکر برخی از روایات یا گوشه‌ای از فقرات آنها که عموماً بدون واکاوی مدالیل آنها همراه است، همه روایات یک باب فقهی مورد بررسی و مداقه قرار گیرد.
پیداست آن چه که در تحلیل روش اجتهاد «فقاهتمحور و روایتمدار» و ویژگیهای آن آورده شده، به هیچ وجه به معنای تنقیص یا تضعیف تلاش طاقت فرسای فقیهان نورانی شیعه و یا به معنای بی‌اعتنایی آنان به میراث روایی اهل بیت(ع) نیست، بلکه بدان معناست که در روزگار ما در تکمیل کار بزرگان فقه و فقاهت گذشته و به منظور احیای معارف روایی اهل بیت(ع)، لازم است تا رویکرد جدید و جامعی نسبت به روایات فقهی رخ نماید و اسرار ناگشوده روایات به صورت گسترده و روشن اصطیاد و کشف شده و به جهانیان عرضه گردد.
باری، چه کسی میتواند انکار کند که فقیهان تابناک شیعه همان کسانی هستند که عموماً در شرایط بسیار سخت و دشوار و گاه همراه با تهدید و نا امنی، همه عمر خود را وقف خدمت به شرع و شریعت حقه کردند و گاه مثل صاحب جواهر و شیخ انصاری لحظه‌ای آرام نداشتند و در سایه تلاش، تکاپو و همت بلند آنان است که امروز میراث گرانسنگ و دراز دامن فقهی در اختیار ما قرار گرفته است.
علاقه‌مندان میتوانند، آثار: پیراستگی قرآن از تحریف، درسنامه‌ی علم حدیث، روش‌شناسی نقد احادیث، روش‌شناسی تفسیر قرآن، آشنایی با علوم حدیث، دموکراسی دینی و دیگر تألیفات استاد علی نصیری را از طریق سایت طاقچه مطالعه و تهیه نمایید.
درباره‌ی علی نصیری: وی در سال ۱۳۶۱ با ورود به مدرسه علمیه امام صادق (ع) رشت، تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد و دروس مقدماتی، سطوح عالیه، دروس خارج فقه و اصول در دو حوزه علمیه نورانی مشهد و قم گذرانده است. او در این سالها از محضر اساتید و آیات معظم؛ سجادی، ورامینی، زاهد، امینیان، دهشت، صالحی، گرایلی، فیاض صابری، واعظ زاده، شانه‌چی، شبیر نجفی، کجوری، علمی نجفی، حجت‌هاشمی خراسانی، فقیه سبزواری، میرزا جواد آقا تهرانی، طباطبایی، علم الهدی، فلسفی، مرتضوی، رضازاده، معرفت، سبحانی، میرزا جواد تبریزی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی و جوادی آملی بهره‌مند شد.
وی از سال ۱۳۶۳ تا کنون در کنار تبلیغ، تحقیق، مدیریت آموزش و پژوهش، دروس مختلف: ادبیات، لمعتین، رسائل، مکاسب، کفایتین، خارج فقه، خارج اصول، تفسیر، علوم قرآنی، علوم و معارف حدیثی، معارف کلامی و اخلاقی را در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در حوزه و دانشگاه تدریس کرده است.
نصیری همزمان با دروس حوزه، تحصیلات دانشگاهی خود را از سال ۱۳۷۲ آغاز کرد و پس از دریافت لیسانس از دانشگاه فردوسی و دانشگاه رضوی مشهد، در سال ۱۳۷۸ از رساله کارشناسی ارشد خود با عنوان «جایگاه هنر و زیباشناسی از منظر قرآن و روایات» در دانشگاه تهران و در سال ۱۳۸۲ از رساله دکترای خود با عنوان «بررسی مکتب تفسیری صدرالمتالهین» در همین دانشگاه دفاع کرد. او در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به عنوان دانشجوی نمونه کشور مورد تشویق قرار گرفت و در سال ۱۳۹۸ موفق به دریافت درجه استادی از وزارت علوم شد.
از علی نصیری تاکنون بیش از ۴۰ عنوان کتاب و ۲۰۰ مقاله علمی منتشر شده و بعضا به عنوان متون درسی مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در حوزه و دانشگاه مورد استفاده قرار میگیرند.
وی تا کنون در ۵۰ همایش ملی و بین المللی با ارایه مقالات علمی شرکت داشته است و در بیش از ۱۰۰ کارگاه و نشست متعدد علمی و آموزشی ویژه اساتید حوزه و دانشگاه، مباحث مختلف در حوزه دین، کلام و قرآن‌شناخت را ارایه کرده و هدایت و مشاوره بیش از ۱۰۰ پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا و داوری ده‌ها پایان نامه، کتاب و مقاله را برعهده داشته است. او به زبان عربی تسلط کامل و با زبان انگلیسی آشنایی وافی دارد و تاکنون به عنوان مبلغ و سخنران به کشورهای عربستان، عراق، ارمنستان، هندوستان، کنیا، ایتالیا و آلمان مسافرت داشته است.
نصیری در حال حاضر افزون بر تدریس مباحثی در زمینه علوم و معارف قرآن و حدیث، معارف کلامی و اخلاقی، سردبیری دو فصلنامه و عضویت در هیات تحریریه فصلنامه‌های مختلف، مدیریت «موسسه معارف وحی و خرد» و انتشارات «وحی و خرد» را بر عهده دارد و بیش از ده سال است که به تدریس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم اشتغال دارد. درس خارج فقه وی بر اساس روش ابتکاری «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» و بر مبنای کتاب شریف وسائل الشیعه است.
کتاب برنامه درسی کوتاه‌مدت، کاربردی و کارآمد محمدحسین ملک زاده
