آموزه: مجموعه‌ای از معارف و اعتقادات منسجم و نظام‌یافته گفته میشود.
شیعه به معنای لغوی فرقه، حزب، گروه، پیروان و یاران است.
شیعه در اصطلاح در گذشته به سه فرقه زیدیه، اسماعیلیه و جعفریه اطلاق می‌شد، اما در دوران اخیر به فرقه اثنی‌عشریه که پیروان دوازده امام هستند گفته میشود. البته لفظ «امامیه» نیز درباره آنها اطلاق میشود.
میراثی که از متکلمان اسلامی از فرقه‌های مختلف به یادگار مانده است. گواه بر اختلاف بین شیعه و سنی است. بدیهی است رسالت متکلمان اسلامی از هر فرقه و مذهب خاص دفاع از آموزه‌های اعتقادی و مقابله با مخالفان درون‌دینی و برون‌دینی در طول تاریخ بوده است و متکلمان شیعه از این قانون مستثنا نیستند.(3) اینان بیشتر توجه‌شان به آموزه‌های اختصاصی شیعه بوده است، از این رو توجه مخالفان نیز به آموزه‌های اختصاصی شیعه بیشتر معطوف شده است.
آموزه امامت فقط اختصاص به شیعه ندارد بلکه در نزد همه فرق و مذاهب اسلامی دارای اهمیت است.
در رأس مسائل مهم همه فرقه‌های اسلامی بحث امامت و رهبری است. بنابراین یکی از ملاک‌های مهم تقسیم فرقه‌ها و مذاهب هم اعتقاد به امامت است.(4)
شهرستانی در کتاب «الملل و النحل» می‌نویسد: «و اعظم خلاف بین الامة خلاف الامامة، اذ ما سُلَّ سیف فی الاسلام علی قاعدة دنیّة مثل ما سُلَّ علی الامامة فی کل مکان» بزرگ‌ترین اختلاف بین امت اسلامی مسأله امامت بوده است، در رابطه با هیچ مسأله و قاعده‌ای شمشیر کشیده نشده و خونی ریخته نشد مگر امامت.(5)
سامی نشار یکی از نویسندگان اهل سنت می‌گوید: «الامامة جوهر العقیدة الشیعة عامة والشیعة هی التی خرجت فی فکرتها عن الامامة عن اجماع الجمهور»؛(6) جوهر و درون‌مایه عقیده شیعه، بحث امامت است و با توجه به نوع نگاه شیعه به امامت از جمهور مسلمانان فاصله گرفت.
بنابراین مسأله امامت در نزد همه فرق و مذاهب اسلامی مهم بوده است و البته نزد شیعه از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است.
از نگاه شیعه بحث امامت نسبت به توحید و نبوت در اولویت قرار دارد؛ زیرا همه عقاید شیعه از طریق امام معصوم تبیین و تفسیر میشود.(توحید و نبوت از منظر امام و قرآن و سنت به وسیله امام تبیین و تفسیر میشود)
اهمیت و اولویت بحث امامت از توحید و نبوت از آن رو است که همه اعتقادات شیعه از طریق امام حاصل میشود و به عبارت دیگر اعتقادات شیعه از مسیر امامت عبور میکند؛ بدین جهت بر دیگر اصول اسلامی در بحث حق تقدم دارد، نه این که از نظر رتبه مقدم بر توحید و نبوت باشد. از این رو در این درس ابتدا به بحث امامت می‌پردازیم و مقدم بر توحید و نبوت مطرح می‌کنیم.
زیرا قرآن و سنت -که از منابع معرفتی و عقیدتی شیعه است- از طریق امام تبیین و تفسیر میشود.
شیخ طوسی در مقدمه کتاب «تلخیص الشافی» می‌گوید: «فانی رأیت اهم الامور و اولیها و اکد الفرائض و احراها للمکلف و هو الامامة التی لایتمّ التکلیف عن دونها»(7)
امامت نه تنها بین مذاهب اسلامی پذیرفته شده است، بلکه امری ضروری است و مورد قبول همه بشریت است. چنانچه امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه فرمود: «لا بُدَّ لِلنّاسِ مِن أَمِیرٍ بَرٍّ أَو فاجِرٍ؛ همه انسانها ناچارند امیری داشته باشند، خواه فاجر باشد یا نیکوکار.» بنابراین امامت به معنای عام آن امری فرادینی و فرامذهبی است.
امامت در همه فرق و مذاهب اسلامی‌مورد توجه است بلکه امامت از ضروریات زندگی بشر در طول تاریخ بوده است.
مولی الموحدین امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: «لا بُدَّ لِلنّاسِ مِن أَمِیرٍ بَرٍّ أَو فاجِرٍ»(8) همه انسانها ناچارند که یک امیری داشته باشند خواه نیکوکار باشد یا فاجر.
پس همه انسانها اعم از مسلمان و غیرمسلمان، شیعه و غیرشیعه ناچار از داشتن پیشوا و رهبر هستند. بنابراین امامت بحثی فرامذهبی و فرادینی است که البته بحث ما درباره امامت در حوزه اسلامی را شامل میشود.
برای روشن شدن جایگاه امامت در درس آینده، امامت را از دیدگاه لغوی و اصطلاحی تعریف می‌کنیم و ادله مدافعان امامت را بیان خواهیم کرد.
- آن چه باعث تمایز شیعه از فرق اسلامی دیگر در مسأله امامت میشود این است که شیعه از منظر امام به قرآن و سنت می‌نگرد. همچنین رویکرد خاص شیعه به ضروریات وجود امام، وظایف امام، شرایط و نحوه تعیین امام و نیز اوصاف امام معصوم، شیعه را از دیگر فرق اسلامی متمایز میکند. ( تمایز شیعه از دیگر فرق اسلامی به رویکرد خاص شیعه به ضرورت امامت و نسبت به وظایف امام است)
آزمون
1. کدام گزینه نادرست است.
الف) در اصطلاح، شیعه در گذشته به سه فرقه زیدیه- اسماعیلیه- ماتریدیه اطلاق می‌شد
ب) معنای لغوی شیعه به معنای فرقه، حزب، گروه، پیروان و یاران است
ج) در دوران اخیر اصطلاح شیعه به فرقه اثنی‌عشریه گفته میشود
د) الف و ج غلط است*
2. بحث امامت مقدم بر توحید و نبوت است، زیرا ....... .
الف) توحید و نبوت از اصول دین هستند و امامت جزء اصول مذهب است.
ب) توحید و نبوت از منظر امام شناخته میشود.
ج) قرآن و سنت به وسیله امام تبیین و تفسیر میشود.
د) ب و ج صحیح هستند*
3. تمایز شیعه از دیگر فرق اسلامی به چیست؟
الف) به رویکرد خاص شیعه به ضرورت امامت است.
ب) به رویکرد خاص شیعه نسبت به وظایف امام است.
ج) به نوع نگاه شیعه به قرآن و سنت است.
د) الف و ب صحیح است.*
آزمون
1. کدام گزینه مصداق امامت غیربشری است؟
الف) کل مَن اقتدی به و قدم فی الامور فهو امام
ب) انی جاعلک للناس اماما
ج) و مِن قبله موسی اماما و رحمة*
د) و اجعلنا للمتقین اماما
2. جامع‌ترین تعریف «امامت» کدام است؟
الف) الامامة، خلافة الرسول فی اقامة الدین بحیث یجب اتباعه علی کافة الامة
ب) الامام، هو الذی له الرئاسة العامة فی امور الدین و الدنیا نیابة عن النبی
ج) الامامة، الرئاسة العامة فی الدین و الدنیا بالاصالة لا بالنیابة عمّن من هو فی دار التکلیف*
د) الامامة، رئاسة العامة فی الدین و الدنیا لشخص من الاشخاص
3. «ریاست عامه» یعنی ...... .
الف) مرجعیت دینی و معنوی مردم
ب) حاکمیت و رهبری ذاتی بر مردم
ج) اقتدار و فراگیری ریاست و حاکمیت بر مردم*
د) ریاست و حاکمیت در امور دنیایی مردم
آزمون
1. کدام گزینه نادرست است؟
الف) امام مانند خلیفه حافظ شریعت است، ولی وارث روحی پیامبر نیست.*
ب) واژه امام و خلیفه در مصداق یکی است ولی در معنای واژه‌ای یکی نیستند.
ج) وراثت امام از پیامبر فقط وراثت در شؤون معنوی، علم و معارف نیست.
د) مصداق خلیفه و امام در احادیث شیعه یکی است.
2. شیعه واژه خلیفه را به کار نمی‌برد زیرا ..... .
الف) مصداق امام و خلیفه را یکی نمی‌داند.
ب) به دلیل این که اهل سنت واژه خلیفه را درباره جانشین پیامبر به کار می‌برند.
ج) از بین رفتن قداست واژه خلیفه در نزد شیعه.
د) ب و ج صحیح است*
3. نظر ابوبکر اصم معتزلی درباره امامت چیست؟
الف) امامت را برای جامعه واجب می‌داند، زیرا معرفت خدا به واسطه امام است.
ب) وجوب امام مشروط به فراگیری ظلم در جامعه است*
ج) وجوب امام مشروط به حاکمیت عدل و داد در جامعه است.
د) امامت در جامعه واجب است وقتی جامعه آماده اطاعت از دستورهای امام است.
4. در حدیث «یوم الانذار» ..... .
الف) سخن از خلافت غیر امیرالمؤمنین است.
ب) منظور خلافت و امامت هر دو با هم است.
ج) سخن از خلافت است، ولی منظور امام علی(ع) است که مصداق خلیفه شمرده میشود*
د) سخن از امامت است، ولی منظور خلافت است.
آزمون
1. نظر اهل سنت بر وجوب امامت چیست؟
الف) قائل به وجوب امامت علی الله و شرعی بودن منشا آن هستند
ب) قائل به وجوب امامت علی الناس و انتصاب آن از جانب خداوند هستند
ج) قائل به وجوب امامت علی الناس و انتخاب آن از جانب مردم هستند*
د) هیچ کدام
2. دلیل عقیدتی بودن امامت از نظر شیعه چیست؟
الف) امام حافظ شریعت است.
ب) امام از جانب مردم حاکم است.
ج) امام ادامه‌دهنده رسالت پیامبر است.*
د) الف و ب صحیح است.
3. دلایل اهل سنت در وجوب امامت:
الف) دلایل نقلی نیست.
ب) دلایل عقلی است.
ج) دلایل شرعی است.*
د) الف و ج صحیح است.
4. خاستگاه نظریه اهل سنت مبتنی بر شرعی بودن امامت چیست؟
الف) معتقد به اجماع در امامت است.
ب) معتقد به وجوب علی الناس است.
ج) امامت را جز فروع دین می‌داند نه اصول اعتقادی*
د) هیچ کدام
دلایل عقلی شیعه در اثبات وجوب امامت
در ذیل این بحث باید توجه داشت که دلائلی که به عنوان دلیل عقلی از کتب کلامی آمده است، دلیل عقلی – نقلی است و نه عقلی محض. بنابراین بیشترین دلائل شیعه را می‌توان دلائل عقلی – نقلی دانست که عبارتند از:
1. قاعده وجوب رعایت اصلح بر خداوند
این قاعده، عقلی محض نیست و نقلی- عقلی است و می‌توان خاستگاه آن را در آیات و روایات یافت. بنابراین قاعده‌ای عقلی است که نقل نیز مؤید آن است؛ طبق این قاعده خداوند حکیم است، حکمت او اقتضا میکند که حاکم اصلحی باشد که مردم را به خیر در امور دین و دنیا راهنمایی کند.(1)
2. حفظ و تبیین شریعت
تردیدی نیست که شریعت پیامبر(ص) جاوید و ماندگار است. برای حفظ و تبیین این شریعت نیاز به حافظ است. حافظ شریعت باید انسان اصلح و مورد اعتمادی باشد تا مردم به او اقبال کنند و دستورهای او را گوش کنند. این انسان مورد اعتماد و اصلح کسی نیست جز معصوم. از آن جایی که عصمت امری پنهانی است و خداوند از عصمت آگاه است، بنابراین بر خداوند واجب است که برای حفظ شریعت حافظی را تعیین کند.(2)
3. قاعده لطف
قاعده لطف، قاعده‌ای عقلی بلکه عقلائی است که از گذشته مورد توجه معتزله و امامیه بوده است(3) و بسیاری از مسائل کلامی بر این قاعده استوار شده است و کاربرد بسیاری در مسائل اعتقادی مثل وجوب بعثت انبیا، وجوب عصمت انبیا، تکالیف شرعی، وعد و وعید و نیز مسأله امامت دارد.
3-1. تعریف لطف
لطف در لغت به معنای مهربانی(4) است. اصطلاح لطف با تعابیر و تعاریف متفاوتی بیان شده است. از جمله نوبختی می‌گوید: «اللطف امر یغفله الله تعالی بالمکلف.» لطف امری است که خداوند در حق مکلف انجام می‌دهد.(5) همین طور شیخ مفید می‌گوید: «اللطف ما یقرب المکلف معه الی الطاعة و یبعد عن المعصیة و لا حظّ له فی التمکین و لم‌یبلغ حد الالجاء.» لطف آن است که انسان مکلف را به طاعت نزدیک و از معصیت دور می‌سازد و هیچ نقشی در تمکین مکلف ندارد و به حد اجبار هم نمی‌رسد.(6) در مجموع از تعاریف چنین استفاده میشود که در اصطلاح لطف به فعلی گویند که انسان را به طاعت نزدیک و از گناه دور سازد، مشروط به اینکه به حد الجا(جبر) نرسد. زیرا اگر به حد جبر برسد دیگر با تکلیف سازگار نیست. بر خداوند واجب است که چنین لطفی را نسبت به مکلفان داشته باشد.
3-2. لوازم قاعده لطف
اول: خداوند، فاعل لطف
فعلی که انسانها را به طاعت نزدیک و از معصیت دور نگه میدارد، فعل خداوند است. پس لطف از جانب خداست.(7)
دوم: وجوب لطف در حق مکلَّف
یعنی لطف(فعل) شامل حال مکلفان و بندگان میشود، زیرا بر تکلیف‌کننده لازم است آن چه از وظایف شرعی و دینی که مکلَّف را به طاعت نزدیک و از معصیت دور میکند معرفی کند. معرفی این تکالیف به مکلفان خود لطف است.
سوم: دو گونه بودن لطف
لطف دو گونه است: لطف مقرِّب و لطف محصّل. لطف مقرب لطفی که مکلف را به طاعت نزدیک کند و از معصیت دور سازد؛ یعنی انسان را در آستانه کار قرار می‌دهد.(8) اما لطف محصل(9) لطفی است که زمینه را برای تحقق کاری فراهم میکند. لطف در تحقیق، تکلیف شده است. مثل توفیق بر انجام کاری به انسان.
سیدمرتضی می‌گوید: لطف دو قسم است. یکی آن که مکلّف به واسطه آن فعل اطاعت را اختیار میکند و اگر آن لطف نباشد اطاعت را انجام نمی‌دهد و دیگری آنکه مکلف به واسطه آن به انجام دادن طاعت نزدیک‌تر میشود.(10)
به عبارت دیگر لطف مقرب آن است که زمینه انجام تکالیف را فراهم میکند و او را به انجام تکالیف نزدیک‌تر میکند. ولی لطف محصل آن است که مکلف به وسیله آن فعل را انجام می‌دهد و از قبیح یعنی آن تکلیف دوری می‌گزیند.(11)
چهارم: نرسیدن لطف به مرز الجا
نکته مهم درباره قاعده لطف این است که در لطف از انسان سلب قدرت نمی‌شود و خداوند تنها زمینه را برای انسان فراهم میکند. انسان نیز در اطاعت و عدم اطاعت مختار است. زیرا اختیار از شرایط تکلیف است. فلسفه تکلیف، امتحان و آزمایش افراد است تا بتوانند آگاهانه و آزادانه و با تحقق بخشیدن به تکالیف الاهی، استعدادهای خود را شکوفا سازند و به کمال مطلوب دست یابند.(12)
3-3. قاعده لطف در وجوب امامت از دیدگاه امامیه
امامیه معتقد است که امامت لطف است و این لطف عقلاً و شرعاً بر خداوند واجب است.
دو مسأله در این باره باید به اثبات برسد: الف. چرا امامت لطف است؟ ب. چرا لطف بر خداوند واجب است؟
3-3-1. اثبات مسأله اول
متکلمان امامیه اذعان میکنند که لطف بودن امامت از آن جهت است که با بودن امام مردم از فساد دوری میکنند و به صلاح نزدیک می‌شوند. پس وجود امام در بین مردم لطف است، زیرا در امور دین و دنیای مردم امر به صلاح و نهی از فساد میکند.(13)
3-3-2. اثبات مسأله دوم
متکلمان می‌گویند که نصب امام برای جامعه مسلمین از جانب خداوند برای این است که غرض الاهی حاصل شود. غرض الاهی وقتی حاصل میشود که انسانها تکالیف خود را انجام دهند. وقتی تکالیف انجام می‌گیرد که انسان معصومی مکلفان را به طاعت نزدیک شدن و از معصیت دور شدن راهنمایی کند. پس اگر این لطف از جانب خداوند نباشد، نقض غرض است. بنابراین محقق طوسی می‌گوید: «الامام لطف فیجب نصبه علی الله تحصیلا للغرض.»(14) به عبارت دیگر باید توجه داشت که وجوب لطف بر خداوند مبتنی بر حکمت الاهی است. یعنی اول آن که؛ افعال الاهی باید حکیمانه باشد. دوم آن که؛ تکلیف کردن باید اغراض معقول داشته باشد. سوم آن که؛ غرض از تکلیف، تکامل انسان است. چهارم آن که؛ حکیم باید کاری را که در تحقق تکلیف دخالت دارد را به مقتضای حکمت انجام دهد. پس نتیجه چنین خواهد شد که نصب امام بر خداوند واجب است تا غرض او حاصل شود. اگر چنین لطفی را انجام ندهد نقض غرض میشود و چنین کاری از حکیم محال است.
آزمون
1. کدام گزینه درباره قاعده لطف نادرست است؟
الف) لطف در حق مکلفان بر مکلَّف واجب است
ب) شرط قاعده لطف رسیدن به حد الجا بوده، با تکلیف سازگار است.
ج) فاعل لطف خداست زیرا او تکلیف را به مکلّفان به واسطه امام معرفی میکند*
د) لطف بر خداوند واجب است زیرا با بودن آن نقض غرض حاصل نمی‌شود.
2. کدام گزینه درباره «لطف مقرب» نادرست است؟
الف) انسان را به طاعت نزدیک و از معصیت دور میکند
ب) زمینه و شرایط را برای مکلف کاملاً فراهم میکند تا فعل مکلّف به عمل منجر شود*
ج) از انسان سلب قدرت نمیکند
د) انگیزه انسان لطف مقرب ضعیف‌تر از لطف محصل است.
3. کدام گزینه درباره لطف محصل نادرست است؟
الف) فعل به حد الجا می‌رسد و منجر به انجام فعل میشود*
ب) فعل به حد الجا نمی‌رسد و برای انجام فعل آماده میشود.
ج) انگیزه انسان در لطف محصل شدیدتر از لطف مقرب است.
د) از انسان سلب قدرت نمی‌شود.
4. کدام گزینه در مورد وجوب لطف خداوند نادرست است؟
الف) فاعل لطف خداست و لطف از صفات فعلی خداوند متعال است
ب) عصمت امر پنهانی است و خداوند باید معصوم را معرفی کند
ج) با لطف الاهی غرض الاهی حاصل میشود
د) وجوب لطف بر خداوند شرعاً واجب است*
آزمون
1. شروط سید مرتضی در برهان لطف در وجوب امامت چیست؟
الف) مکلفان معصوم نباشند و تکلیف از سوی مکلّف تعیین شود
ب) لطف از انسان سلب قدرت نکند و تکلیف عقلی باشد
ج) مکلفان معصوم نباشند و تکالیفی عقلا وجود داشته باشد
د) الف و ج صحیح است*
2. فاعل لطف چه کسی است؟
الف) فاعل لطف به اعتبار فعل، خداوند یا انسان است
ب) فاعل لطف مطلقاً خداوند متعال است
ج) فاعل لطف به اعتبار فعل مستقیم خداوند، خداوند است
د) الف و ج صحیح است*
3. خاستگاه مخالفت اشاعره با قاعده لطف چیست؟
الف) این قاعده را عقلی میدانند در حالی که به دلیل سمعی در امامت معتقدند.
ب) امامت را دلیل سمعی میدانند و به حسن و قبح ذاتی معتقدند.
ج) مخالف حسن و قبح عقلی هستند و عقل را در شناخت حسن و قبح عاجز میدانند.*
د) الف و ج صحیح است.
4. ریشه اشکالات وارده توسط معتزله بر شیعه چیست؟
الف) حسن و قبح را عقلی میدانند در حالی که شیعه قائل به حسن و قبح عقلی نیست
ب) نصب امام و ضروری بودن امامت را عقلی نمی‌دانند
ج) به ضروری بودن امامت برای جامعه قائل هستند ولی نصب امام را امری عقلی- نقلی میدانند
د) امامت را برای جامعه، عقلی میدانند. امامت شیعی قائل نیستند*
5. پاسخ علامه حلی به شبهه قائل بودن وجوب برای خداوند در تعیین امام چیست؟
الف) منظور وجوب عن الله است نه وجوب علی الله.
ب) منظور وجوب شرعی است نه وجوب عقلی.
ج) منظور وجوب عقلی است نه شرعی.
د) الف و ج صحیح است.*
6. پاسخ به شبهه جایگزینی عقل به جای امام چیست؟
الف) عقل در شناخت مصالح و مفاسد خطابردار نیست.
ب) در کنار عقل پیامبر مبعوث شد بنابراین عقل کافی نیست.
ج) عقل توانایی شناخت مصالح و مفاسد را دارد ولی خطاپذیر است.
د) ب و ج صحیح است.*
آزمون
1. پاسخ خواجه طوسی به اشکال ناسازگاری غیبت امام معصوم (ع) با لطف بودن وجود امام چیست؟
الف) وجوده لطف و تصرفه لطف و غیبته من الله
ب) وجود امام لطف است و محرومیت از لطف منافی تکلیف است
ج) لطف تصرف در امور جامعه است و عدم حضور امام منافی این لطف نیست
د) وجود امام خود به خود لطف است و عدم حضور امام ناشی از سوء رفتار مردم است*
2. کدام گزینه نادرست است؟
الف) شرط لطف از نظر فاضل مقداد این است که اطاعت ربطی به لطف ندارد.
ب) در صورت فراهم بودن زمینه‌ها برای حضور امام لطف منتهی به جبر میشود.
ج) فراهم کردن زمینه‌های حضور امام در جامعه لطف است و واجب.
د) الف و ج صحیح است*
3. وجود امام همچون بعثت پیامبر ضروری است زیرا:
الف) وجود امام همچون بعثت پیامبر لطف است و واجب.
ب) امام تمام ابعاد رسالت را به عهده دارد.
ج) با ختم نبوت رسالت حفظ و شریعت به عهده امام است.
د) الف و ج صحیح است*
4. رابطه نبوت و امامت چیست؟
الف) امامت استمرار رسالت پیامبر(ص) در تلقی، ابلاغ، تفسیر واجرای وحی است.
ب) بر اساس آیه «فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین» شأن انذار و تبشیر خاص پیامبر نیست، بلکه وظیفه امام است
ج) تمام شؤون و وظایف پیامبر پس از رحلت پیامبر به عهده امام است حتا تلقی وحی
د) تمام شؤون و وظایف پیامبر به عهده امام است به جز دریافت و ابلاغ وحی*
آزمون
1. کدام گزینه در ارتباط با فلسفه امامت از منظر امامیه صحیح نیست.
الف) امام حافظ نظام اجتماعی مسلمین است.
ب) امام مجری حدود الاهی و حفظ نظام اسلامی است.
ج) امام فقط مسؤولیت اجتماعی و سیاسی دارد*
د) امام هم مسؤولیت اجتماعی و هم مرجعیت دینی را بر عهده دارد.
2. آیه «السارق و السارقه فاقطعوا ایدیهما» ناظر به کدام شأن از شؤون امام است؟
الف) جلوگیری از آشوب و بی‌نظمی در جامعه مسلمین*
ب) حاکمیت امام بر دل‌های مسلمین
ج) اقامه حدود و مرجعیت دینی در امور فردی
د) هیچ کدام
3. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) ماتریدیه مثل اشاعره قائل به شأن اجرایی و اجتماعی امام است.
ب) ماتریدیه و معتزله قائل به شأن اجتماعی و اجرایی برای امام نیستند.
ج) اشاعره قائل به شأن و هدایت جامعه بر امام هستند*
د) هدف امامت از نظر معتزله و ماتریدیه یک چیز است
4. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) اشاعره رسالت فکری و علمی را شأن امام نمی‌دانند.
ب) امامیه برای امام شأن پاسداری از مرزها و جنبه سیاسی و اجتماعی قائل نیست*
ج) ماتریدیه شأن تبیین معارف و احکام را برای امام قائل نیست.
د) الف و ب صحیح هستند
5. هدف خلقت بشر چیست؟
الف) هدف لَعلَّکُم تتَّقون است.
ب) هدف خلقت تامین نیازهای مادی است.
ج)هدف «لنبلوهم ایهم احسن عملاً» است.
د) الف و ج صحیح است.*
آزمون
1. نظریه خاص زیدیه در تعیین امام چیست؟
الف) انتخاب بوده، تعیین امام به عهده مردم است
ب) قهر وغلبه؛ امام سید فاطمی‌است که با شمشیر از مردم بیعت می‌گیرد
ج)نص است؛ امام از جانب پروردگار منصوب میشود
د) دعوت است؛ امام سید فاطمی است که قیام میکند و مردم با او بر شمشیر کشیدن برای جهاد بیعت میکنند*
2. مفهوم لغوی نص چیست؟
الف) دلیلی است که اختلافی در آن نیست
ب) به معنای اظهار و آشکار است*
ج) دلایلی که قرآن و سنت برخلافت امیرالمؤمنین وارد شده است
د) الف و ب صحیح است
3. نص مورد قبول امامیه چیست؟
الف) نصی است که فرد و افراد معین به اسم یا وصف از طرف پیامبر(ص) به پیشوای مسلمانان برگزیده شوند.
ب) نص جلی، خفی و نص فعلی است.
ج) نصی است بالضروره دلالت بر معنا کند، به طوری که احتیاج به استدلال و تبیین اضافی ندارد.
د) ب و ج صحیح است*
4. کدام گزینه از دلایل عدم صحت انتخاب نیست؟
الف) عصمت، زیرا امری پنهانی است
ب) اظهار معجزه به دست امام علی(ع)*
ج) انتخاب امام از سوی مردم جایگاه امامت را نقض میکند
د) سیره پیامبر(ص) تعیین جانشین در غیاب خود بوده است
آزمون
1. دلایل صحت نص بر امامت از منظر شیعه چیست؟
الف) حدیث یوم الانذار و یوم الدار است
ب) نص جلی و عصمت و معجزه انبیا
ج) عصمت امامان و معجزه انبیا
د) عصمت و کرامت امامان*
2. کدام گزینه صحیح است؟
الف) عصمت امر پنهانی است بنابراین نمی‌توان دلیل محکمی در اثبات وجود نص بر امامت باشد
ب) عصمت امام از سوی خداوند و یا امام قبلی مشخص میشود؛ بنابراین دلیل محکمی در اثبات امامت نیست
ج) معجزه انبیا همان کرامت امام است.
د) معجزه همان نص فعلی است که خداوند در اختیار امام و پیامبران قرار می‌دهد*
3. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) سدید‌الدین حمصی راه تعیین امام را نص و معجزه می‌داند
ب) عصمت نص قولی و معجزه نص فعلی است
ج) اجماع و بیعت دلایل اهل سنت در انکار نص است
د) ب و ج غلط است*
4. روش اهل سنت در اثبات نظریه انتخاب..... .
الف) اجتماع صحابه در سقیفه است
ب) بیعت صحابه با ابوبکر و انکار نص به امامت شیعه است
ج) الف و ب صحیح است*
د) انکار ولایت با احتجاج به حدیث غدیر و عدم احتجاج امام علی(ع)
5. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) بنا بر دیدگاه اهل سنت نص جلی بر امامت وجود ندارد
ب) نص خفی وجود دارد ولی قابل احتجاج نیست
ج) نص خفی قابل تأویل است پس دلیل محکمی‌نیست
د) نص خفی به دلیل عدم آگاهی همگان وجود ندارد*
6. اشکال اهل سنت بر عدم وجود نص چیست؟
الف) نص در امامت نص خفی است و فرائض(نماز و روزه و...) نص جلی است
ب) امامت قابل کتمان است ولی درباره فرائض نیست
ج) درباره نص در امامت اختلاف است ولی درباره فرائض نیست
د) الف و ج صحیح است*
7. کدام پاسخ بر عدم وجود نص از جانب اهل سنت صحیح نیست؟
الف) احتجاج نکردن دلیل بر عدم وجود نص نیست.
ب) احتجاج توسط امام و اصحاب امام صورت گرفت.
ج) امامت انگیزه کتمان دارد ولی فرائض دیگر ندارد.
د) نص بر امامت علت وجوب قیام است*
آزمون
1. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) بیعت حمایت و پشتیبانی مردم از امام در مقابل دشمنان است
ب) بیعت عینیت بخشیدن شأن حاکمیت برای امام است
ج) بیعت عهد و پیمانی است که مردم را ملزم به اطاعت میکند
د) بیعت به حاکمیت مشروعیت می‌بخشد نه به منصب امامت*
2. مردم مکلف به اطاعت در تمام عرصه‌ها از امام هستند، زیرا........ .
الف) خلافت و حاکمیت امام بر اساس نص ثابت است
ب) مردم با بیعت متعهد به اطاعت می‌شوند
ج) بیعت مشروعیت‌بخش حکومت امام نیست،اما به حکومت امام فعلیت می‌بخشد
د) الف و ب صحیح است*
3. ولایت فقیه...........
الف) با بیعت مردم به فعلیت می‌رسد ولی مشروعیت پیدا نمی کند*
ب) منشا مشروعیت حاکمیت الاهی امامان اذن خداست، ولی منشا مشروعیت فقیه شایستگی اوست
ج) حاکمیت او صرفاً بر اساس فقاهت اوست
د) الف و ب صحیح است
آزمون
1. علت عدم پذیرش صفات اجتهاد، شجاعت و باکفایت بودن امام از نظر برخی متکلمان اهل سنت چیست؟
الف) زیرا صفت حاکمیت اسلامی برای امام کفایت میکند و این صفات لازم نیست.
ب) زیرا این صفات کمیاب است و شرط کردن آنها موجب تکلیف مالایطاق خواهد بود.*
ج) این صفات لازم نیست زیرا امام هم‌عصر با مجتهدان باکفایت است.
د) ب و ج صحیح است.
2. دیدگاه معتزله بغداد درباره افضل بودن چیست؟
الف) امامت افضل بر غیر افضل واجب است.
ب) امامت غیر افضل بر افضل به شرط وجود موانع واجب است.
ج) امامت افضل بر غیر افضل به شرط نبود اختلاف بین امامت ارجح است.*
د) خلافت امیرالمؤمنین در رتبه چهارم واجب است هرچند افضل بر سه خلیفه دیگر باشد.
3. علت تفاوت امامت بین شیعه و اهل سنت چیست؟
الف) امامت نزد اهل سنت در حد یک قاضی و حاکم اسلامی‌‌است امّا حاکمیت برای امام نزد امامیه شرط نیست.
ب) مهمترین مشخصه امامت نزد شیعه عصمت و علم و افضل بودن است، امّا امامت نزد اهل سنت کفایت سیاسی است.
ج) مهمترین شرط امامت نزد اهل سنت علم به حلال و حرام است، امّا شرط امامت نزد امامیه توانایی ارائه معجزه است.
د) الف و ب صحیح است*
4. عصمت از نظر چه کسانی به معنای ملکه است؟
الف) مکتب بغداد
ب) مکتب حله و حکما*
ج) فاضل مقدادو علامه طباطبایی
د) ابن ابی جمهور احسایی
5. عصمت از دیدگاه علامه طباطبایی وفاضل مقداد چیست؟
الف) ملکه و علم است
ب) لطف و علم است
ج) عدالت و علم است
د) علم است*
آزمون
1. کدام گزینه صحیح نیست.
الف) عصمت موهبتی الاهی است در حق شخص
ب) عصمت دارای مراتب است که در حد ظرفیت و استعداد افراد به انسانها داده میشود
ج) عوامل درونی در تحقق لطف(عصمت) اکتسابی است که امامان آن را درطول حیات کسب می کنند*
د) طبق روایات روح‌القدس عامل درونی است که امام و نبی را از معصیت و خطا دور میکند
2. عصمت از دیدگاه علامه طباطبایی .... .
الف) علم اکتسابی و موهبتی است که به وسیله وحی به انبیاء و ائمه القا شده است
ب) علم موهبتی است چون نوعی الهام و القا قلبی است
ج) لطف است چون صدور گناه به وسیله آن ممتنع است
د) علم اکتسابی و موهبتی الاهی است چون هم به وسیله وحی تعلیم داده میشود هم القای قلبی است*
3. رابطه عصمت و عدالت چیست؟
الف) عدالت ملکه عاصمه است که معصومان را از گناه و خطا حفظ میکند
ب) عدالت امری موهبتی است که صدور معصیت با آن ممتنع میشود
ج) عدالت با عصمت فرق دارد چون با عدالت صدور معصیت ممتنع نیست و با عصمت ممتنع است*
د) عدالت با عصمت تفاوت دارد زیرا عدالت امری اکتسابی است و علم(عصمت) صرفا امری موهبتی است
4. کدام گزینه درباره سازگاری عصمت با اختیار صحیح نیست؟
الف) عصمت لطف است و لطف به مرز الجاء نمی‌رسد و سلب قدرت از انسان نمیکند
ب) عصمت موهبتی الهی است که به معصوم شده و معصوم را خودبه خود از صدور معصیت باز میدارد*
ج) عصمت علم موهبتی و اکتسابی است که مانع اراده و اختیار انسان نمی‌شود
د) پاسخ الف و ب صحیح نیست
آزمون
1.«فخر رازی می‌گوید از آن جایی که ما پس از رسول خدا(ص) انسان معصومی را نمی‌شناسیم که در میان ما باشد، بنابراین باید مجموع امت را معصوم بدانیم.»
درست*
نادرست
2. عیوب جسمانی و نفسانی امام از کدام جهت مورد بررسی قرار می گیرد؟
الف) از حیث زمان و قلمرو عصمت
ب) از حیث مرتبه و گستردگی عصمت
ج) از حیث متعلَّق عصمت*
د) از حیث متعلق و قلمرو عصمت
3. نظر شیخ صدوق درباره قلمرو عصمت امامان چیست؟
الف) صدور گناه صغیره پیش از امامت به شرط اینکه فاعل را خوار نکند و عمدا انجام نشود جایز است
ب) امامان از هرگونه گناه کبیره و صغیره پیش از منصب امامت معصوم هستند
ج) امامان از هرگونه گناه کبیره و صغیره پیش و پس از منصب امامت معصوم هستند
د) امامان از برخی گناهان صغیره پیش از منصب امامت معصوم نیستند*
4. دیدگاه شیخ مفید درباره عصمت امام چیست؟
الف) همه گناهان بزرگ هستند و صغیره نامیدن برخی از آنها، در مقایسه با گناهان کبیره است
ب) به عصمت امامان پیش از منصب امامت از گناه صغیره معتقد نیست
ج) صدور گناه صغیره پیش از امامت به شرط خوار نکردن فاعل و اینکه عمدا انجام نشود ممکن است
د) الف و ب صحیح است*
5. دلیل شیخ مفید مبنی بر عدم تفاوت بین عصمت پیامبر و امامان چیست؟
الف) خداوند امام را همچون پیامبر و امامان با نص و معجزه تأیید کرده است
ب) امام مانند پیامبر حافظ شرع و تربیت‌کننده بشر است
ج) امام همچون پیامبر مجری احکام و اقامه‌کننده حدود الاهی است
د) ب و ج صحیح است*
آزمون
1. دیدگاه شیخ صدوق درباره سهو النبی چیست؟
الف) سهو در امور عادی پیامبر(ص) است .
ب) سهو در برخی اعمال عبادی پیامبر است.
ج) سهو پیامبر در هر امری از ناحیه خداست.
د) الف و ب صحیح است*
2. اسها یعنی ...... .
الف) سهو از ناحیه خداوند است و سهو دیگران از ناحیه شیطان است
ب) خدا پیامبر(ص) را دچار فراموشی کرد تا بندگان را تعلیم دهند*
ج) خدا پیامبر(ص) را دچار فراموشی میکند، زیرا عصمت او موهبتی است
د) گزینه الف و ب صحیح است
3. شیخ مفید اعتقاد به سهوالنبی را مستلزم چه می داند؟
الف) مستلزم اعتقاد به آنکه سهو دیگران را از ناحیه شیطان بدانیم
ب)مستلزم پذیرش حدیثی که القای شیطان در نماز به پیامبر است
ج) مستلزم پذیرش سهو یا اسهای پیامبر(ص) در تمام امور عبادی حتا امر تبلیغ دین است*
د) مستلزم پذیرش همه روایات سهو در مورد پیامبر(ص) است
4. دلایل شیخ مفید در مخالفت با صدوق در مسأله سهوالنبی چیست؟
الف) ابهام در تعداد رکعات؛ مجهول الهویة بودن ذوالیدین؛ بی‌اعتمادی مردم به نبی در تبلیغ احکام
ب) بعید بودن سخن گفتن پیامبر میان نماز؛ ابهام رکعات؛ عدم پشتوانه عقلی و نقلی سهو دیگران از شیطان
ج) عدم سهو نبی در امور شخصی؛ بی‌اعتمادی مردم به نبی در تبلیغ احکام
د) الف و ج صحیح است*
5. از دیدگاه ابن‌طاووس علت استغفار امام معصوم چیست؟
الف) از باب تعلیم است
ب) از باب تواضع است و باز ماندن در رتبه قبلی است
ج) از باب تعلیم و تواضع است*
د) بازماندن از ذکر قلبی و لسانی است و به خاطر ماندن در درجه قبلی است
آزمون
1. کدام گزینه درباره برهان امتناع تسلسل صحیح است؟
الف) اثبات این برهان نیازمند اثبات نیازمندی جامعه به امام است.*
ب) غیرمعصوم بودن امام مستلزم داشتن امامان متناهی استب) غیرمعصوم بودن امام مستلزم داشتن امامان متناهی است.
ج) امام مانند سایر بندگان مکلف و معصوم است.
د) اثبات لطف بودن امام، مبتنی بر دو مطلب مکلف بودن افراد و معصوم بودن امام است.
2. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) حفظ شریعت واجب است؛ زیرا ابدی و نسخ ناپذیر است.
ب) امت اجماع دارند که حافظ شریعت اهل حل و عقد است*
ج) اطاعت در امام و نهی کردن او از منکر جمع بین امر و نهی است.
د) ارتکاب خطا و گناه از امام به اعتبار و جایگاه او زیان می‌رساند.
3. ظالم در آیه «و لاینال عهدی الظالمین» چه کسی است؟
الف) «من یتعدَّ حدود الله»
ب) کسی است که گناه می کند.
ج) کسی است که وعده خدا شامل حالش میشود.
د) الف و ب صحیح است*
4. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) نظر فخررازی اولی الامر اهل حل و عقدند و اطاعت آنها واجب است.
ب) از نظر زمخشری اولی الامر حکام هستند و اطاعت آنها واجب است.
ج) از نظر زمخشری امامیه اولی الامر اهل بیت هستند.
د) از نظر زمخشری قرطبی، اولی الامر فرماندهان سپاه‌اند و اطاعت آنها واجب است*
5. دیدگاه امامیه درباره اولی الامر چیست؟
الف) عطف اولی الامر به رسول گویای اطاعت بی قید و شرط است.
ب) امر همان کل جامعه است که حاکمان عادل بر آن ولایت دارند.
ج) عطف اولی الامر به رسول گویای عصمت اولی الامر است.
د) گزینه الف و ج صحیح است*
آزمون
1.کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) منظور از رجس، مطلق گناه و پلیدی است.
ب) اراده مورد نظر آیه شامل اراده تکوینی و تشریعی میشود *
ج) مراد از اذهاب رجس دفع است نه رفع رجس
د) اراده تکوینی خداوند یعنی خواست حتمی بر گناه نکردن اهل بیت(ع) است.
2. کدام گزینه درباره رجس صحیح نیست؟
الف) نفی رجس نفی تمام مراحل گناه و پلیدی است.
ب) نفی رجس با جمله یطهرکم تطهیرا مؤکد شده است.
ج) نفی پلیدی و گناه مطلق به گناهان کبیره و برخی گناهان صغیره است. *
د) نفی رجس به معنی دفع است نه رفع.
3. همتایی اهل بیت با قرآن در حدیث ثقلین نشانه چیست؟
الف) نشانه عصمت و دوری اهل بیت(ع) از هر گونه گناه مانند قرآن است.
ب) قرآن شأن و منزلت قرآن را از اهل بیت(ع) اخذ می کند.
ج) هر دو امت را از ضلالت دور میکنند.
د) الف و ب صحیح است. *
4. پاسخ به اشکال مطرح نشدن عصمت در زمان سقیفه چیست؟
الف) با ادعای عصمت مخالفت کردند.
ب) استناد به عصمت ضمنی در روایات که گویای جایگاه امیرالمؤمنین بود، وجود داشت. *
ج) اجماع امت بر عصمت به طور ضمنی وجود داشت.
د) ب و ج صحیح است.
آزمون
1. کدام گزینه صحیح نیست؟
الف) علم به دو قسم علم عادی و غیرعادی تقسیم می شود.
ب) علم غیرعادی همان علم لدنی و علم غیب امام است.
ج) امام و انسان‌های دیگر در کسب علم عادی مساوی نیستند.*
د) علوم غیرعادی همان علوم موهبتی از جانب خداوند است.
2. امام همانند پیامبر(ص) از علم غیب بهره‌مند است، زیرا ...... .
الف) او همانند پیامبر(ص) دریافت‌کننده وحی است.
ب) او ادامه‌دهنده رسالت پیامبر(ص) است.
ج) فراگیری همه علوم با توجه به عمر او امکان‌پذیر نیست.
د) ب و ج صحیح است*
3. پیشینه علم امام را می‌توان مربوط به چه زمانی دانست؟
الف) زمان نزول وحی و ریشه در آیات دارد.
ب) زمان نقل روایات از سوی صادقین(ع) دانست.
ج) زمان سقیفه و بیان جایگاه علمی امیرالمؤمنین دانست.
د) الف و ج صحیح است.*
