1. ثبت نشریه
2. آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم پایه
3. مراحل کاری و عملیاتی تهیه یک نشریه
4. عوامل موفقیت در نشریه
5. ارزیابی مقاله علمی
6. پایانی
7. ارزیابی وزارت علوم
8. مقالات با کیفیت
9. ارزیابی مقاله علمی ISI
   1. پایگاه‎های نمایه و فهرست زنی نشریات
10. نحوه محاسبه نظم در انتشار
11. تفاوت علمی ترویجی و علمی پژوهشی

---

ثبت نشریه

 

آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم پایه

1- عنوان (نام) نشریه

2- آرم (یا لوگو) نشریه

3- دوره انتشار : روزنامه - هفته نامه - دوهفته نامه - ماهنامه - فصلنامه - سالنامه - گاهنامه - ویژه نامه

گاهنامه به نشریه‎ای گفته می‌شود که دوره انتشار زمانی مشخصی نداشته و به تناسب توان و سایر شرایط، در زمانهای با فواصل نامشخص تولید می‌شود.

ویژه نامه به نشریاتی گفته می‌شود که در مناسبت‎های خاص تقویمی انتشار می‌یابد. «ویژه نامه‎ها» - برخلاف گاهنامه - غالباً از مقبولیت مناسبی برخوردارند.

4- دوره و شماره نسخه :

یک نشریه در اولین دوره‎ی انتشار خود، شماره‎های متوالی می‌گیرد، اما اگر در مقاطع نسبتاً طولانی از زمان – به هر دلیلی- انتشار نیابد، تسلسل خود را از دست داده و هر زمان که بخواهد مجدداً راه اندازی شود، اصطلاحاً وارد دور بعدی شده و غالباً شماره نسخه‎های خود را از اول آغاز می‌کند. البته برخی نشریات معروف، برای حفظ اعتبار و سابقه‎ی شمارنده‎ی خود، همان شماره نسخه‎ی قبلی را ادامه داده و جهت معرفی دور جدید فعالیت خود، به ذکر شماره سال، اکتفا می‌کنند.

انتصاب یک نشریه تحت عنوان «پیش شماره» بدین معنی است که نشریه، مرحله فعال سازی را پشت سر می‌گذراند. اختصاص بیش از سه نسخه‎ی اولیه‎ی یک نشریه به «پیش شماره»، منطقی و معقول نیست.

5- صفات موضوعی (قالب محتوایی) :

بدیهی است محتوای یک نشریه، غالباً برخلاف محتوای یک کتاب، در اولین نگاه مشخص نمی‎شود. نشریات معمولاً به موضوعات و محتواهای متفاوت و متنوعی می‌پردازند. تعدد و تنوع قالب و موضوعاتی که می‌توانند در یک نشریه قرار بگیرند، آنقدر زیاد است که مسلماً گنجاندن همه‎ی موضوعات در چند برگ محدود یک نشریه، علاوه بر اینکه کاملاً غیر منطقی است، امکان پذیر نیز نیست. علاوه بر این، تعدد و تنوع بیش از حد مطالب و موضوعات یک نشریه، نشریه را از وحدت هدف و انسجام موضوعی خارج کرده و خواننده را نیز سردرگم می‌کند. از اینرو متولیان هر نشریه‎ای بایستی خطوط مرزی و محدودیت‎هایی را برای موضوعات و محتویات نشریه خود در نظر بگیرند. و اما نحوه تعیین محدودیت موضوعی:

 محدودیت موضوع یا به عبارتی زمینه‎هایی موضوعی محتویات یک نشریه، با ذکر کلماتی (بین دو تا حداکثر چهار کلمه) تحت عنوان «صفات موضوعی» بلافاصله پس از «دوره انتشار» نشریه، مشخص می‌شود. این کلمات به عنوان صفات موضوعی و قالب محتوایی نشریه تلقی شده و خواننده را در انتخاب نشریه‎ای متناسب با نیاز و علاقه‎ی خود، یاری می‌کند. در رایج‌ترین حالت، غالباً سه صفت موضوعی برای یک نشریه انتخاب می‌شود. البته لازم به ذکر است، در صورتیکه یک نشریه مربوط به گروه سنی و قشر خاصی از اقشار جامعه باشد، اغلب اولین صفت موضوعی به عنوان صنفی یا نوع گروه خاص مخاطب اشاره می‌کند. به مثال‎های زیر توجه فرمائید:

نگاره؛ ماهنامه دانش آموزی، فرهنگی و اجتماعی روزنه؛ گاهنامه دانشجویی، سیاسی و تحلیلی

جاذبه؛ هفته نامه تخصصی، علمی و هنری ریزپردازان؛ ماهنامه همگانی دانش و مهندسی کامپیوتر

تذکر: بدیهی است در یک نشریه‎ی صنفی تخصصی - نظیر نشریه‎ی تخصصی «علم رایانه» یا «علم پزشکی» - عموماً تمام مطالب مربوط به یک موضوع است و خواننده در آن به دنبال تنوع موضوعات نیست؛ ولی توصیه می‌شود جهت افزایش جذابیت، در نشریات عمومی دانش آموزی، این تنوع در موضوعات رعایت شود تا بتواند توجه علایق مختلف را جلب نماید

6- صفحات ویژه :

در صورتیکه شکل ظاهری و صفحه بندی نشریه‎ی شما به سبک رایج یعنی دفترچه‎ای باشد، قطعاً 6 صفحه‎ی کلیدی خواهید داشت: جلد، پشت جلد(صفحه اول)، جلد پشت، صفحه آخر و دو صفحه وسط

 الف) روی جلد (جلد) :

روی جلد، که بطور خلاصه معروف به «جلد» نشریه است، همان اولین صفحه‎ی خارجی است که در وضعیت بسته بودن نشریه، دیده می‌شود. جلد هر نشریه – همانند جلد اصلی هر کتاب- از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است. احتمالاً برایتان پیش آمده که در بازار کتاب، به کتابی برخورد کرده اید که طرح جلد (همراه عنوان جذاب کتاب) توجه شما را به خود جلب کرده است و شما مشتاق شده اید که به صفحات درون و مطالب آن نیز نگاهی بیاندازید! و یا اینکه برعکس، از کتابهایی که از طرح جلدشان خوشتان نمی‎آید، به سرعت عبور می‌کنید! (هرچند محتوای خوبی داشته باشد) جلد یک نشریه نیز اینچنین است. خصوصاً اینکه این مسأله برای نشریات مهم تر است. زیرا در انتخاب کتاب، فرد بیش از آنکه به دنبال ظاهر جذاب باشد، به دنبال موضوعی خاص می‌گردد، ولی نشریات، موضوع واحدی ندارند و لذا متولیان یک نشریه بایستی تلاش بیشتری برای جذب مخاطب بنمایند. از اینرو جلد نشریه شما بایستی جذاب‌ترین عناوین و گرافیک را دارا باشد تا بتواند مخاطب را جذب نماید.

در طراحی جلد نشریه، به نکات زیر توجه کنید:

- از گرافیکی ساده (غیر شلوغ)، زیبا، خلاقانه، جذاب و معنی دار (حاوی پیام) استفاده کنید.

- عناوین مهمترین مقالات و موضوعات داخل نشریه را با اصطلاحات و عناوینی کوتاه و جذاب روی جلد بیاورید.

- طرح روی جلد با اصلی‌ترین محتوای آن شماره از نشریه تان (یا مناسبت‎های تقویمی آن ماه)، تناسب داشته باشد.

ب) پشت جلد :

پشت جلد، طرف داخلی جلد اصلی و در واقع، صفحه‎ی اول نشریه است. غالباً در این صفحه، متن سرمقاله (سخن نخست)، یک طرح گرافیکی مرتبط با موضوعات، فهرست کلی مطالب و شناسنامه‎ی نشریه قرار می‌گیرد. سعی کنید در چیدمان و صفحه آرایی این صفحه نیز دقت خاصی به خرج دهید، زیرا این صفحه پس از جلد، اولین منظر نگاه مخاطب است.

ج) جلد پشت :

جلد پشت، صفحه‎ی پشت صفحه آخر نشریه یا به عبارتی سمت قرینه‎ی جلد اصلی درحالتی است که نشریه بسته باشد. این صفحه غالباً به تبلیغات اختصاص می‌یابد؛ حال ممکن است تبلیغات متعلق به موضوعات یا جایگاه حقوقی متولیان نشریه باشد و یا تبلیغ آزاد یک مؤسسه یا شرکت خصوصی دیگر(جهت تأمین کمک هزینه‎های مالی). البته در نشریات انجمن اسلامی مدارس که یک نشریه داخلی محسوب می‌شود، توصیه می‌شود این صفحه را با طرح‎های گرافیکی زیبا و حاوی جملات کوتاه و پیام‎های مهم مرتبط با قشر سنی دانش آموز، تکمیل کنید.

د) صفحه‎ی آخر :

سمت داخل جلد پشت را صفحه آخر گویند. این صفحه، آخرین صفحه‎ی رسمی نشریه شماست که از آن می‌توانید برای درج آخرین موضوعات و یا جمع بندی کل موضوعات نشریه تان استفاده کنید. توصیه می‌کنیم در صورت عدم محدودیت فضا برای مطالبتان، این صفحه را به جمع بندی و ذکر یک پیام پایانی (همراه با تصویر) اختصاص دهید. همچنین میتوانید بخشهایی نظیر جدول، مسابقه یا حتی شناسنامه‎ی نشریه را در این صفحه قرار دهید.

ه) صفحه مرکزی :

صفحه مرکزی، دوصفحه‎ی میانی نشریه است که محل دوخت در آن قرار می‌گیرد. این صفحه – که در واقع دو صفحه‎ی کنارهم و پیوسته است- در مقایسه با سایر صفحات، از اهمیت بیشتری برخوردار است. سعی کنید این دو صفحه را به بهترین موضوع نشریه اختصاص دهید. یا اینکه اگر تعداد صفحات نشریه تان زیاد است، این دو صفحه را به یک عکس بزرگ – البته مرتبط با مهمترین موضوع نشریه – همراه با یک یا چند جمله روی (یا در کنار) آن، اختصاص دهید.

و اما تذکر مهم:

آنگونه که در ابتدا گفتیم، صفحات شرح داده شده در صورتی است که شکل ظاهری و صفحه بندی نشریه شما بصورت کلاسیک و رایج – یعنی دفترچه‎ای - باشد؛ اما در صورتیکه قالب نشریه تان خارج از این سبک باشد (یعنی بصورتی خلاقانه صفحه آرایی و تا شده باشد)، ممکن است چنین صفحاتی با این تعاریف وجود نداشته باشد. در اینصورت، نشریه شما دارای یک سبک نو و قالب خلاق بوده و قسمت‎های اهم و مهم آن با توجه به نوع قالب تعیین می‌گردد. مثلاً فرض کنید انجمن اسلامی یک دبیرستان، نشریه‎ای را در حد یک برگ A4 پشت و رو و به شکل یک قایق یا موشک کاغذی طراحی کرده است.

توصیه می‌شود تا می‌توانید قالب ظاهری نشریه تان را از شکل کلاسیک دفترچه‎ای خارج نموده و با اشکال جذاب تر و خلاقانه‎ای با ابتکار خودتان طراحی کنید. هرگز فراموش نکنید، خلاقیت و ابتکار در ظاهر نشریه، از مهمترین عوامل افزایش جذابیت و مقبولیت یک نشریه بوده و در انجمن اسلامی به عنوان یک کلید جادویی برای موفقیت در نشریه، محسوب می‌شود.

7- سرمقاله / سخن نخست :

آنگونه که ابتدای هر کتاب، سخنی کوتاه تحت عنوان «مقدمه» یا «پیشگفتار» دیده می‌شود، نشریه نیز از این قاعده مستثنی نیست. «سرمقاله» یا «سخن نخست» در واقع مقدمه و پیامی است کوتاه که توسط سردبیر (یا مدیر مسئول) نوشته و در صفحه اول نشریه درج می‌شود. شما می‌توانید برای این مقدمه، عنوانی نو و مبتکرانه غیر از عناوین پیشنهادی (سرمقاله- سخن نخست) درنظر بگیرید. همچنین متن این پیام و مقدمه‎ی کوتاه بایستی ترجیحاً دوستانه بوده و بتواند در ابتدای نشریه با مخاطب ارتباط برقرار کند. شما در این مقدمه بایستی بطور خلاصه به اهداف نشریه و موضوع مهم روز اشاره کنید.

8- شناسنامه نشریه :

همانطور که از نامش پیداست، «شناسنامه»‎ی یک نشریه، بیان کننده کلیه مشخصات اصلی یک نشریه است. غالباً شناسنامه نشریه در محدوده مساحتی حداکثر به اندازه یک چهارم صفحه A4 (البته به نسبت مساحت صفحات) و در صفحه‎ی اول (داخل جلد) و یا صفحه‎ی آخر (داخل جلد پشت) قرار می‌گیرد. در شناسنامه نشریه، مشخصات حقوقی(سازمانی) و حقیقی(شخصی) گروه تهیه کننده نشریه ارائه می‌شود. این اطلاعات به شرح زیر است:

اطلاعات مندرج در شناسنامه یک نشریه

صاحب امتیاز

منظور از صاحب امتیاز، ارگان، نهاد یا تشکلی است که متولی اصلی یک نشریه بوده و مسئولیت قانونی و کلیه امتیازات حقوقی نشریه متعلق به آن است. نهاد صاحب امتیاز، وظیفه‎ی حمایت‎های مالی و حقوقی(اداری و قانونی) نشریه را برعهده دارد.

مدیر مسئول

مدیر مسئول، شخص اول نشریه و نماینده‎ی رسمی نهاد صاحب امتیاز در نشریه است. مدیر مسئول، مدیر و مسئول اصلی نشریه بوده و وظیفه هدایت، نظارت و مدیریت کلی امور نشریه را برعهده دارد. قابل ذکر است، مدیرمسئول تنها مسئولیت قانونی نشریه را برعهده داشته و غالباً در انجام امور اجرایی نشریه سهمی ندارد.

سردبیر

از آنجائیکه مدیرمسئول در مدیریت و پیگیری مستقیم امور اجرایی دخالتی ندارد، بدیهی است بایستی فردی را برای این مسئولیت در نظر بگیرد، از اینرو سردبیر، به عنوان مدیر و مسئول مستقیم کلیه امور و پیگیری‎های اجرایی نشریه منصوب می‌شود. به عبارت دیگر، مدیریت تمام امور و دغدغه‎های کاری یک نشریه (از قبیل پیگیری برگزاری جلسات، تهیه مطالب، تایپ و ویرایش و چاپ در زمان معین و...) برعهده سردبیر است.

هیأت تحریریه

هیأت تحریریه، گروه نویسندگان یا محققینی است که وظیفه تهیه و تأمین مطالب هرشماره از نشریه را برعهده دارند. ممکن است اعضای این هیئت در هرشماره تغییر یابند. اعضای هیئت تحریریه باید افرادی با انگیزه، متفکر و خلاق، اهل تحقیق و مطالعه، و خوش قلم باشند.

تایپیست

تایپیست با قوانین و اصول تایپ و نگارش صحیح کلمات و لغات آشنایی داشته باشد. دقت و هوشیاری تایپیست در زمان تایپ اولیه مطالب، در کاهش چشم گیر اتلاف وقت توسط ویراستار و در نتیجه کاهش خطاهای لغوی و بهبود کیفیت نشریه بسیار مؤثر است.

ویراستار

ویراستار فردی است متخصص در ادبیات و اصول نگارش و نویسندگی که وظیفه‎ی غلط یابی، ویرایش و تصحیح اشتباهات املایی و ادبیاتی مطالب را برعهده دارد. ویراستاری ممکن است روی مطالب خام اولیه انجام شود، لیکن اغلب، مطالب تایپ شده به ویراستار تحویل می‌شود. قابل ذکر است غالباً ویراستار یک نشریه، همان شخص سردبیر است، لیکن ممکن است ویراستاری توسط فردی دیگر – یا حتی یک گروه مجزا - انجام شود.

صفحه آرایی و گرافیک (طراح)

پس از تایپ و ویرایش مطالب، نوبت چیدمان، صفحه آرایی و صفحه بندی نشریه است. صفحه آرا بایستی به نرم افزار کاری خود مسلط بوده و همچنین از ترکیب عکس و استفاده از گرافیک در صفحه آرایی غفلت ننماید. توصیه می‌شود جهت افزایش زیبایی و جذابیت صفحات، برای صفحه آرایی، به جای استفاده از نرم افزارهای ویرایشی (نظیرword) از برنامه‎های گرافیکی (نظیرphotoshop) استفاده کنید.

مدیر اجرایی

مدیراجرایی، بازوی کاری و توانمند سردبیر است. از آنجائیکه دغدغه‎ها و پیگیری‎های اجرایی و عملیاتی نشریه زیاد است، سردبیر فردی را به عنوان مدیر اجرایی جهت انجام مستقیم امور اجرایی منصوب می‌کند. از مهمترین وظایف مدیراجرایی، می‌توان به این موارد اشاره کرد: پیگیری نقل و انتقال مطالب بین تحریریه، ویراستار، تایپیست و صفحه آرا، پیگیری امور تکثیر و چاپ، تبلیغ، امور اشتراک، توزیع و امور مالی...

دبیران سرویس

دبیران سرویس مسئولیت فلان را بر عهده دارند

ارتباط با ما...

در آخرین قسمت شناسنامه نشریه، بایستی پل ارتباطی بین مخاطبین و مسئولین نشریه بصورت شفاف معرفی گردد. این اطلاعات می‌تواند ترکیبی از این موارد باشد: آدرس دقیق و صندوق پستی دفتر نشریه، شماره تلفن و نمابر، شماره همراهی جهت ارتباط پیامکی، آدرس وب سایت یا پست الکترونیکی نشریه یا سردبیر...

9- مهمترین قالب‎های انتقال محتوا در یک نشریه:

صرف نظر از محتوا و موضوع یک مطلب در نشریه باشد، برای انتقال یک مطلب و محتوا به خواننده، قالب‎های ساختاری و نگارشی متعدد و متنوعی وجود دارد که توصیه می‌کنیم حتماً به این قالب‎ها توجه داشته و در حد امکان از آنها استفاده کنید. در جدول زیر، برخی از مهمترین قالب‎ها ارائه شده است:

خبر

پاراگرافی کوتاه که خواننده را از آخرین تغییر و تحولات و اتفاقات روز، درباره موضوع خاصی مطلع می‌کند.

گزارش

نوعی خبر است که مربوط به مراسم، جلسه یا برنامه‎ی خاصی است. غالباً گزارش همراه با عکس است.

مصاحبه

متن گفتگو با یک مسئول یا شخصیت برجسته اجتماعی، در قالب پرسش و پاسخ‎های کوتاه و هدفمند

طنز و کاریکاتور

قالبی جذاب، تأثیرگذار و همه پسند برای بیان و انتقال برخی مشکلات، معظلات و مفاهیم اجتماعی

(باتوجه به اهمیت، تأثیرگذاری ویژه و نیز در دسترس بودن منابع فراوان این قالب- خصوصاً در اینترنت- توصیه می‌شود در استفاده از کاریکاتور و زبان طنز در نشریه تان، هرگز غافل نشوید.)

عکس

عکس، زبان گویای یک موضوع است. استفاده از عکس در کنار هرقالب متنی دیگر، علاوه بر افزایش زیبایی و جذابیت محتوا، به مطلب درج شده سندیت نیز می‌بخشد.

داستان

باتوجه به جذابیت بیشتر داستان در مقایسه با برخی قالب‎های متنی دیگر، استفاده از داستان‎های کوتاه در نشریه، می‌تواند وسیله‎ی خوب و تأثیرگذاری برای انتقال یک محتوا به ذهن مخاطب باشد.

مقاله

مقاله، متونی است غالباً جدی و با موضوعی واحد (تقریباً علمی یا تخصصی) که به بررسی تخصصی یک موضوع پرداخته و اغلب توسط یک نفر متخصص و صاحب قلم نوشته می‌شود.

شعر

استفاده از شعر در نشریه، همچون داستان، طنز و کاریکاتور، باعث جذب مخاطبینی با ذائقه‎های ادبی شده و به تنوع و جذابیت نشریه می‌افزاید.

یادداشت

یادداشت، یک دست نوشته‎ی کوتاه است که غالباً با زبان غیررسمی یا محاوره‎ای و با هدف نقد یا بیان یک نکته یا مسأله، نوشته می‌شود. یادداشت می‌تواند با عناوین خاصی نظیر ستون آزاد ظاهر شده و یا محتواهای خاصی نظیر متن یک پیامک را به خود اختصاص دهد.

مراحل کاری و عملیاتی تهیه یک نشریه

در این بخش بطور خلاصه، مراحل اجرایی و عملیاتی تشکیل و تهیه یک شماره از یک نشریه، بیان می‌شود:

1) مرحله اول : تعیین مدیر مسئول

اولین گام، تعیین شخصی است که قرار است متولی اصلی یک نشریه باشد. در نشریات حقوقی(غیر شخصی) مدیر مسئول را نهاد «صاحب امتیاز» تعیین می‌کند.غالباً طراحی اهداف، اصول و قواعد کلی نشریه نظیر « قالب محتوایی نشریه» (همان صفات موضوعی ذکر شده در بند5 ) در ابتدای تشکیل یک نشریه، توسط مدیر مسئول انجام می‌گیرد.

2) مرحله دوم : تعیین سردبیر

در دومین گام، مدیر مسئول، شخصی فعال، علاقمند و توانا را به عنوان «سردبیر» و مسئول مستقیم کنترل و پیگیری کلیه امور نشریه، انتخاب می‌نماید. غالباً سردبیر، مسئول واحد آموزش انجمن مدرسه خواهد بود.

مهمترین وظایف سردبیر، بدین شرح است:

• عزل و نصب دبیر سرویس‎ها، مدیر اجرایی و سایر افراد فعال در نشریه با هماهنگی با مدیرمسئول
• تعیین محورهای اساسی مطالب برای هر شماره با تائید کلی مدیر مسئول
• پیگیری از دبیر سرویس‎ها برای تحویل به موقع مطالب
• بررسی، تایید و یا رد مطالب رسیده و اعمال نظر از جنبه‎های مختلف ( محتوایی، نگارشی و ... )
• نظارت بر صفحه آرایی، چاپ، توزیع، امور مشترکین، امور مالی و کلیه وظایف مدیر اجرایی
• آموزش افراد مورد نیاز برای ورود به سرویس‎ها یا سایر بخش‎های نشریه
• پیگیری تقویت ارتباط با مخاطبین، جذب و مشارکت گیری روزافزون آنها در مطالب و مراحل تهیه نشریه

3) مرحله سوم : تعیین سایر اعضای گروه نشریه

پس از مشخص شدن سردبیر، وی باید با توجه به چارت نشریه، نسبت به شناسایی، جذب و انتصاب اعضای مورد نیاز چارت نشریه، اقدام نماید. حداقل این اعضا ( که در بخش شناسنامه نشریه در بند8 نیز آمده است ) بدین شرح اند:

- هیئت تحریریه - تایپیست - صفحه آرا (طراح) - مدیر اجرایی

تذکر: آنگونه که در بخش شناسنامه اشاره شد، وظیفه‎ی ویراستاری مطالب نشریه قاعدتاً به عهده‎ی شخص سردبیر است، لیکن درصورت وجود فردی خبره و متخصص در زمینه‎ی ویراستاری، سردبیر می‌تواند این وظیفه را به شخص دیگری به عنوان ویراستار، واگذار نماید.

پس از تکمیل اعضای گروه، سردبیر بایستی با برگزاری جلساتی رسمی با اعضای گروه نشریه، نسبت به توجیه، آموزش و هماهنگی‎های کاری لازم اقدام نموده و درباره راه کارهای رفع مشکلات و موانع موجود، با یکدیگر هم اندیشی نمایند. متذکر می‌شویم، هم هدفی، همدلی و هماهنگی اعضای گروه نشریه، اولین و مهمترین شرط موفقیت و تحقق اهداف یک نشریه است.

4) مرحله چهارم : تعیین و فعال سازی سرویس‎ها و هیئت تحریریه

اولین گام جهت تهیه اولین شماره یک نشریه، فعال سازی اعضای هیئت تحریریه و تعیین «سرویس‎ها» است. سرویس‎های نشریه، در واقع همان موضوعات یا قالب‎های ساختاری یک نشریه است. اغلب برای تسریع و تسهیل در تهیه مطالب نشریه، سردبیر برای هر قالب (موضوعی یا ساختاری) فرد یا گروهی را به عنوان دبیر «سرویس» آن موضوع یا قالب، مشخص می‌کند. مثلاً دبیر سرویس «فرهنگی»، دبیر سرویس «سیاسی» یا دبیر سرویس «کاریکاور و طنز»... دبیر هر سرویس، وظیفه تهیه و تأمین مطالب آن سرویس (موضوع یا قالب) را در مهلت زمانی تعیین شده، بر عهده دارد. لازم به ذکر است، تهیه یک مطلب ممکن است توسط نگارش با قلم اعضای هیئت تحریریه (تولید) و یا حاصل یک تحقیق یا مصاحبه (یا هریک از دیگر قالب‎های ذکر شده در جدول بند9) باشد.

آنگونه که گفته شد، باتوجه به تعداد و توانایی اعضای هیئت تحریریه، ممکن است هر سرویس فقط یک نفر متولی داشته باشد، یا حتی یک نفر متولی چند سرویس باشد. البته در بهترین حالت، هر سرویس، یک گروه مستقل را به خود اختصاص می‌دهد.

به منظور فعال سازی و نظم بخشی به فرآیند تهیه نشریه، سردبیر بایستی با توجیه دقیق اعضای تحریریه و دبیر سرویس‎ها، مهلت دقیق تهیه مطالب را برای دبیر هر سرویس، تعیین کند. مثلاً دبیر سرویس مصاحبه باید بداند مصاحبه‎‎اش بایستی بصورت مکتوب حداکثر تا ساعت 9صبح روز شنبه فلان تاریخ، به دست سردبیر رسیده باشد.

نکته مهم: باتوجه به اینکه اعضای عضو انجمن اسلامی در یک مدرسه غالباً کم نیستند، سعی کنید با شناسایی و جذب صحیح و دقیق، بیشترین اعضای ممکن را در قالب سرویس‎های مختلف و متنوع نشریه انجمن اسلامی مدرسه تان، سازماندهی و بکارگیری کنید.

 

5) مرحله پنجم : بررسی مطالب و ویرایش اولیه

پس تهیه مطالب توسط سرویس‎ها (هیئت تحریریه) نوبت بررسی و ویراستاری آنها توسط سردبیر است. (قابل ذکر است تحویل مطالب به سردبیر، ممکن است بطور مستقیم توسط دبیر سرویس، و یا توسط «مدیر اجرایی» انجام گیرد.) سردبیر در بررسی اولیه، مطالب تهیه شده را به دقت مطالعه نموده و در صورت لزوم به حذف، اضافه و اصلاح مطالب می‌پردازد. اصلاحات دست نویس سردبیر (خصوصاً کاراکترهای کوچکی نظیر ویرگول، نقطه و...) ترجیحاً بایستی با رنگی متفاوت از متن اصلی باشد تا در چشم تایپیست، از قلم نیفتد.

برخی از مهمترین قواعد و اصول ویراستاری بدین شرح است:

- جایگزینی کلمات و اصطلاحات عربی با معادل‎های فارسی، تا حد امکان

- استفاده بجا از پرانتر (...) و جمله معترضه (جملات بین دو خط تیره)

- استفاده بجا از ویرگول، نقطه، نقطه ویرگول، دونقطه(:)، سه نقطه(...)، علامت تعجب، همزه، الف همزه، خط تیره و ممیز بین دو کلمه و سایر قواعد املائی

- پرهیز از بکارگیری جملات طولانی و رعایت اصول انقطاع جمله و پاراگراف بندی

- استفاده از ادبیات محاوره‎ای به جای ادبیات کتابی و رسمی با توجه به نوع مطلب و جلوگیری از ترکیب سهوی این دو ادبیات

- استفاده از شکل صحیح جمع کلمات و عدم ترکیب نشانه‎های جمع عربی با کلمات فارسی و بالعکس

 

6) مرحله ششم : تایپ مطالب

مطالب بررسی شده توسط سردبیر، جهت تایپ باید بدست تایپیست برسد. (بازهم قاعدتاً این وظیفه بایستی توسط مدیر اجرایی صورت گیرد.) تایپیست نیز باید با دقت و مهارت، مطالب دریافتی را به تفکیک قالب یا موضوع در یک برنامه ویرایشی (نظیر word) تایپ نماید. تسلط، آگاهی و دقت تایپیست در رعایت اصول صحیح تایپ و حروفچینی، به زیبایی، خوش خوانی، اعتباردهی و افزایش بار ادبیاتی نشریه بسیار کمک می‌کند. برخی از مهمترین این قواعد و اصول، بدین شرح است:

- استفاده از فاصله‎ی کوتاه (shift+space) به جای فاصله معمولی (space) مابین کلمات ترکیبی یا نشانه‎های جمع. مثلاً : «می گردد» به جای «می گردد»، « دانش آموز» به جای «دانش آموز»، «محاوره ای» به جای «محاوره ای»، ویا «نامه‎ها» به جای «نامه‎ها»

- رعایت فاصله‎ی ویرگول و نقطه، با کلمه‎ی قبل و بعد، طبق این قاعده که همواره کاراکترهای کنترلی (نظیر ویرگول و نقطه و...) بایستی به کلمه‎ی قبل چسبیده و از کلمه‎ی بعد به اندازه‎ی یک فاصله خالی، فاصله داشته باشد. مثلاً:

«من، تو، او: ما» به جای «من،تو، او :ما»، یا «سلام،‎ای صبح زیبا... دوستت دارم.» به جای «سلام،ای صبح زیبا .....دوستت دارم .»

- رعایت فرورفتگی ابتدای هر پاراگراف

- عدم استفاده از shifr+enter (شکستن خط ضروری) در لابلای متون (هنگام تایپ، نه هنگام صفحه آرایی)

 

7) مرحله هفتم : ویرایش نهایی مطالب تایپ شده

پس از پایان تایپ، پرینت مطالب مجدداً بدست سردبیر (یا ویراستار) رسیده و مطالب تایپ شده برای دومین بار بررسی می‌شود تا از عدم وجود غلط‎های احتمالی هنگام تایپ، اطمینان حاصل شود. در این مرحله، در صورت نیاز مجدد به اصلاح توسط تایپیست، پرینت‎های اصلاح شده (توسط مدیر اجرایی) به تایپیست برگشت داده شده و پس از اصلاح نهایی، فایل رایانه‎ای متنی مطالب (توسط مدیر اجرایی) تحویل صراح (صفحه آرا) می‌گردد.

 

8) مرحله هشتم : صفحه آرایی

فرد طراح، فایل متنی مطالب اصلاح شده را دریافت و در برنامه‎ای گرافیکی – نظیر photoshop یا freehand – باز می‌کند. هرچند طراح می‌تواند صفحه آرایی نشریه را توسط همان نرم افزار ویرایشی – نظیر word – انجام دهد، ولیکن پیش از این اشاره شد، به منظور افزایش توان طراحی و زیباسازی گرافیکی ظاهر صفحات، توصیه می‌کنیم صفحه آرایی نشریه در یک برنامه گرافیکی انجام پذیرد. فرد طراح نیز بایستی در کار با نرم افزار مربوطه، متبهر بوده و با استفاده از عکس‎های مرتبط، جذاب و متنوع، در طراحی صفحات، خلاقیت و خوش سلیقگی لازم را به خرج دهد.

 

9) مرحله نهم : تأیید نهایی، تکثیر یا چاپ

پس از تکمیل صفحه آرایی، نشریه آماده‎ی چاپ خواهد بود. البته از آنجائیکه در دو مرحله‎ی قبلی ویراستاری سردبیر، تنها «متون» خام، مورد بررسی قرار گرفته و عکس‎ها، کاریکاتورها، نحوه چیدمان مطالب و گرافیک صفحات، بازدید و بررسی نشده است، لازم است صفحات آماده چاپ یا تکثیر، قبل از چاپ(یا تکثیر) برای آخرین بار توسط سردبیر (یا مدیر مسئول) مرور و تأیید نهایی را بگیرد.

چاپ و تکثیر یک نشریه غالباً به دو روش انجام می‌شود:

الف) چاپ: این روش برای نشریاتی است که اولاً محدوده‎ی مخاطبین بیشتر از 1000 نفر داشته و ثانیاً محدودیت مالی برای سفارش چاپ به چاپخانه (چاپ افست) ندارند. در اینصورت، طراح بایستی فایل آماده‎ی چاپ نشریه را در قالب صفحات با پسوند tif به چاپخانه تحویل دهد. در این روش نیازی به پرینت صفحات نیست. این چاپ ممکن است تک رنگ، دو رنگ یا چهار رنگ باشد. (بسته به بودجه)

ب) پرینت و تکثیر: این روش برای نشریاتی است که تعداد مخاطبین کمی (کمتر از 1000نفر) داشته و یا از لحاظ مالی نیز دارای محدودیت هستند. در این روش، صفحات طراحی شده، با رزولیشن 600 dpi (برای واضح افتادن عکس‎ها در تکثیر) پرینت گرفته شده و توسط دستگاه فتوکپی، تکثیر می‌شود. هرچند در این روش، صفحات نشریه بصورت تک رنگ (مشکی) تهیه خواهد شد، لیکن در صورت تمایل و وجود بودجه، می‌توانید استثنائاً دوصفحه یا همان برگی که یکطرفش، جلد رو و پشت نشریه را به خود اختصاص داده، بصورت رنگی طراحی کرده و پرینت و کپی رنگی لیزری بگیرید. جهت اطلاع شما عزیزان، در حال حاضر، هزینه هر برگ پرینت رنگی در ابعاد A4 حدود 1000 تومان و هزینه کپی رنگی هر صفحه A4 حدود 250 تا 300 تومان است.

 

10) مرحله دهم : آماده سازی نشریه جهت توزیع

پس از چاپ یا تکثیر، نشریه باید برای توزیع آماده شود. در صورتیکه نشریه توسط چاپخانه تهیه شده باشد، غالباً توسط دستگاه، صفحه بندی و دوخت خورده است و لذا تقریباً کار تمام است؛ اما در حالت تکثیر، صفحات تکثیر شده بایستی توسط افراد، داخل هم قرار گرفته و دوخت بخورد. حتی گاهی اوقات بسته به نوع و قالب صفحات ممکن است لازم باشد قبل از دوخت، قسمت‎های اضافی و زائد صفحات، توسط دستگاه برش، در چاپخانه برش بخورد.

به هر حال، پس از صفحه بندی و دوخت، نشریه آماده است. در اینجا بایستی نسخه‎های متعلق به مشترکین خاص، داخل سلفون قرار گرفته و نام و مشخصات مشترک که روی قطعه کاغذ کوچکی پرینت گرفته شده، داخل آن قرار بگیرد. توصیه می‌کنیم نسخه‎های متعلق به مدیر، مسئولین و دبیران مدرسه یا سایر شخصیت‎های مدنظر را اینگونه آماده کنید.

 

11) مرحله یاز دهم : توزیع نشریه

اکنون نوبت توزیع حاصل دسترنج ده‎ها روز کار و تلاش است. قطعاً از اینکار لذت برده و خستگی چندین روزه تان به در خواهد شد...

و اما درباره نحوه توزیع نشریه، در نشریات صنفی بزرگ، نسخه‎های مشترکین، بصورت کاملاً رسمی، توسط پست ارسال شود، توصیه می‌کنیم درصورتیکه شما نیز مشترکینی خارج از مدرسه و دور از دسترس دارید، همین کار را انجام دهید. مثلاً فرض کنیم قصد دارید نشریه تان را برای برخی مسئولین و شخصیت‎های سطح شهرتان نظیر شهردار، فرماندار، امام جمعه یا رئیس آموزش و پرورش ارسال کنید، ارسال پستی به آدرس دقیق منزل یا محل کار آنان، رسمی‌ترین (به قول خودتان، باکلاس ترین) روش خواهد بود. ولی شما می‌توانید آنها را بصورت دستی و حضوری به افراد مدنظر تحویل دهید.

اما مسلم است که بخش اصلی مخاطبین شما، اعضای انجمن اسلامی مدرسه تان و در درجه بعدی سایر دانش آموزان مدرسه شما هستند. فراموش نکنید در انجمن اسلامی، یک نشریه، بیش از آنکه وسیله‎ای برای تغذیه فکری و محتوایی مخاطبین باشد، ابزاری برای برقراری ارتباط و تقویت انسجام تشکیلاتی بین اعضاست و شما بایستی اهداف تشکیلاتی خود را در نشریه دنبال کنید. از اینرو توصیه می‌شود توزیع نشریه را برای اعضای انجمن اسلامی یا سایر دانش آموزان، از روش حضوری و اصطلاحاً چهره به چهره، انجام دهید. توصیه می‌شود از اعضای فعال و خوش برخورد انجمن مدرسه – خصوصاً اعضای هیئت مرکزی - برای توزیع نشریه استفاده کنید.

نکته مهم دیگر در بحث توزیع اینکه سعی کنید قبل از توزیع، ذهن دانش آموزان را برای استقبال از نشریه، تشنه و آماده کنید. این کار را می‌توانید با تکنیک‎ها و ترفندهای تبلیغاتی حساب شده انجام دهید.

مثلاً فرض کنید قرار است صبح روز شنبه‎ی اول هر ماه، نشریه شما توزیع شود، از چند روز قبل فضا را برای آنروز (البته بصورت مبهم و غیرمستقیم) آماده کنید. مثلاً 7 روز قبل، اطلاعیه‎ای بزرگ تنظیم کنید که در آن فقط دو جمله به چشم می‌خورد:

« 7 روز دیگر ... ! » + « انجمن اسلامی دبیرستان ... »

فردای آنروز جای همان جمله اول، بنویسید « 6 روز دیگر ... ! »، روز بعد « 5 روز دیگر ... ! » به روز سوم که رسید، بنویسید: « فقط 3 روز دیگر ... ! » فردایش: « دانش آموزان عزیز، فقط 2 روز دیگر... ! » و روز آخر (پنجشنبه آخر هفته) بنویسید:

« اندکی صبر، فقط یک روز دیگر...! دوستان، صبح شنبه منتظر ما باشید...!! »

و صبح روز موعود – یعنی شنبه اول ماه – در همان محل قبلی، اطلاعیه جدیدی با رنگ و سبکی متفاوت نصب کنید بدین صورت که اولین و بزرگترین کلمه‎ای که در آن به چشم می‌خورد، عنوان نشریه است. البته سعی کنید در صورت امکان، نام نشریه را با همان شکل و گرافیک ظاهری بنویسید که به عنوان لوگوی نشریه، روی جلد نشریه تان درج کرده اید؛ و در زیر آن بنویسید:

دوستان، صبح زیبای آغاز اولین هفته‎ی ماه جدید، به خیر

انتظار به پایان رسید !

 اعضای محترم انجمن اسلامی و سایر علاقمندان می‌توانند جهت دریافت نشریه .... (نام نشریه)

به دفتر انجمن اسلامی مراجعه نمایند.

و یا :

در اولین زنگ تفریح، منتظر دوستان ما باشید. نشریه ... انجمن اسلامی مدرسه، بین اعضا و سایر علاقمندان توزیع می‌گردد.

البته توجه داشتیه باشید که هر تکنیک تبلیغاتی نظیر این مثال، فقط بار اول نتیجه می‌دهد و تکرار این ترفند در ماه‎های بعدی، کار را لوس و بی اثر می‌کند، لذا این مثال، تنها یک نمونه و الگوست و شما باید با مشورت و هم اندیشی با سایر دوستانتان در گروه نشریه، درباره طراحی ترفندها و تکنیک‎های جدید و خلاقانه برای توزیع هر شماره از نشریه تان، تلاش کنید.

12) مرحله دواز دهم : کنترل، نظرسنجی و ارزیابی

اکثراً فکر می‌کنند پس از توزیع نشریه، دیگر کار تمام است و باید بعد از کمی استراحت، به فکر شماره بعد بود. اما هنوز قسمت مهم و حساس کار مانده است. در انجمن اسلامی، نشریه تنها یک وسیله‎ی تبلیغاتی نیست که فقط به دنبال هیاهو و جوسازی تبلیغاتی آن باشیم! هدف اصلی یک نشریه، برقراری ارتباط از طریق نوشتار است. باید ببینید زحمات شما چقدر نتیجه داده است؟! اعضا و سایر دانش آموزان، چقدر از آن استقبال کرده اند؟! نقاط ضعف و قوت نشریه تان کجاست؟! کدام مطالب و کدام بخش‎ها تأثیرگذارتر بوده است؟! آیا نشریه تان توانسته است در مدرسه نقش آفرینی کند؟! چه میزان از اهداف نشریه تان محقق شده است؟!

آیا پیگیری کرده اید ببینید چه کسانی بصورت خودجوش به دنبال تهیه و مطالعه نشریه بوده و چه کسانی در برخورد با آن، بی علاقه یا کم رغبت اند؟! آیا از هرشماره از نشریه برای شناسایی و جذب اعضای جدید استفاده کرده اید؟! آیا از این موقعیت، حداکثر استفاده و بهره برداری تشکیلاتی کرده اید؟!

این‎ها همه‎ی سؤالات و مسائلی است که از اولین لحظه‎ی توزیع نشریه باید با دقت و زیرکی تمام، به دنبال آن باشید؛ فرم نظرسنجی بدهید، بطور شفاهی از بچه‎ها درباره مطالب و ظاهر نشریه بپرسید، نتایج معماها و مسابقات داخل نشریه را بررسی کنید، تغییرات فکری و رفتاری آنان را در موضوعاتی که در نشریه مطرح کرده اید، بررسی کنید، نقاط ضعف و قوت را به دقت شناسایی کرده و در شماره‎های بعدی لحاظ کنید، و خلاصه یک کلام، از «کنترل، نظرسنجی و ارزیابی» نتایج نشریه برای ارتقاء سطح کیفی و کمی نشریه و تحقق بیشتر و سریعتر اهداف مقدس انجمن اسلامی مدرسه تان، غافل نشوید.

اکنون با خیال راحت از انجام تکلیفی بزرگ و ارزشمند در سنگر مقدس انجمن اسلامی، شکر حضرت حق را بجای آورده و پس از استراحتی کوتاه، با امید، نشاط و نیتی خالص، آستین همت را برای نسخه بعدی نشریه تان، بالا بزنید.

عوامل موفقیت در نشریه

شناخت مخاطب :

جزء مهمترین گام‎هایی که برای موفقیت یک نشریه بر می‌داریم، موضوع شناخت مخاطب است. ما قبل از هر کاری در نشریه ابتدا باید بدانیم که مخاطب مان چه کسی است و در چه بازه سنی‎ای قرار دارد.

این شناخت بوسیله، شناسایی نیازها، خواسته‎ها، کمبود‎ها و آسیب‎های مخاطب صورت می‌گیرد. و بعد از آن که ما شناخت خوب و کافی را از این موارد داشتیم می‌توانیم اهداف، چشم انداز و برنامه‎های نشریه مان را ترسیم و تنظیم کنیم.

به طور مثال اگر مخاطب ما دانش آموزان دوره متوسطه است باید با یک سری از ویژگی‎های این رده سنی جوان‎ها مانند تنوع طلبی، صراحت، تحرک و پویایی، صمیمیت، میل به تجربه کردن و غیره، آشنایی داشته باشیم و فضاها و قالب‎های مطالب نشریه خود را با توجه به این ویژگی‎ها هم سو کنیم.

 قرار داشتن منبع پیام در درون گیرندگان پیام :

برای جذب مخاطبین خاص خود و همراه کردن آن‎ها در شماره‎های متوالی، باید توجه داشته باشیم که تالیف و ارائه مطالب باید به گونه‎ای باشد که نویسندگان و مولفین مطالب، خود از میان رده سنی مخاطب باشند. زیرا با توجه به نکته قبلی‎ای که گفته شد، فرد نویسنده اگر خود از میان رده سنی مخاطب باشد، مطمئنا ویژگی‎های روانی و اجتماعی آن‎ها نیز نزدیک به هم و تا حدی یکسان است و این موضوع به انتقال مفاهیم بسیار کمک می‌کند.

البته این بدان معنا نیست که عنصر تجربه و حرفه‎ای گری در این میان نقشی ندارد، بلکه قرار گرفتن گروهی مجرب و حرفه‎ای در کنار گروه نویسندگان و ایفا نقش هدایتی، لازم و ضروری است.

نوآوری در عکس‎ها و رنگ‎ها:

ما هر چه قدر هم در نشریه خود مطالب قوی و خوب داشته باشیم اما از لحاظ عکس و تصویر سازی ضعیف باشیم، خواننده چندان رغبتی برای خواندن یک مطلب نمی‎کند و این عکس است که به مطلب حرکت و احساس می‌دهد و باید به این نکته توجه داشته باشیم که حتما در همه صفحات نشریه و به خصوص در طرح جلد آن، از عکس‎ها و تصویرسازی‎های مناسب و جذاب استفاده کنیم و حتی می‌توانیم بعضی از صفحات نشریه مان را به عکس اختصاص دهیم. (گزارش تصویری از فعالیت‎های انجمن، عکس‎های خبری و ... .)

نوآوری در ادبیات نشریه و سازمان حروف و به ویژه در تیترها:

مخاطب باید نشریه را دوست و رفیق خود احساس کند و این کار محقق نخواهد شد مگر با استفاده از ادبیات صمیمی و خودمانی نزدیک به زبان مخاطب ( ادبیات محاوره ای) در مطالب نشریه. و همچنین استفاده از زبان طنز در نوشته‎ها بدلیل سازگاری بیشتر ذائقه جوان با طنز.

« تیتر» یکی از مهم‌ترین قسمت‎های هر مطلب است و به عبارتی« تیتر» هدایتگر خواننده به سوی مطلب است و جمله یا عبارتی است که به مطلب هویت می‌دهد و می‌تواند خواننده را به خواندن مطلب ترغیب کند یا او را از خواندن باز دارد. بنابراین تیتر باید بتواند با حداقل واژه‎ها، حداکثر معنا و مفهموم را برساند.

پس یادمان نرود که برای مطالبمان حتما تیترهای جذاب و پر معنا انتخاب کنیم.

تعامل با مخاطبین نشریه :

مخاطبین نشریه باید احساس کنند که در نشریه حضور دارند و وجود آن‎ها برای صاحبان نشریه دارای اهمیت است و این موضوع با استفاده از راه کارهایی هم چون نظرسنجی‎ها، ستون گفت و شنود، پیامک و ... محقق می‌شود.

این تعامل با مخاطب می‌تواند :

1- ملاکی برای ارزیابی موفقیت و یا عدم موفقیت شما و رفع کاستی‎ها باشد.

2- نوع نگاه مخاطب را شناسایی و این نگاه را در ارائه مطالب نشریه حاکم کنیم.

3- بسیار کمک کند به شما برای گرفتن ایده و سوژه از مخاطبین.

هماهنگی گروه تولید کننده نشریه ( مدیرمسئول، سردبیر، تحریریه و ...)

در فضای داخلی نشریه باید گروه تولید کننده، در اعتقادات و نگرش‎ها در هنگام سیاست گذاری‎های نشریه و مراحل مختلف تولید آن، نیز هماهنگ باشند. و با برگزاری جلسات مستمر بین مدیرمسئول و سردبیر و تحریریه می‌توان به این هماهنگی رسید.

نقدپذیری از طریق تشکیل گروه‎های نقد نشریه :

مخاطب باید خود را در نشریه سهیم بداند و احساس کند که نظرات او برای نشریه مهم است و برای تحقق این موضوع می‌توان گروه‎های نقد و بررسی صفحات مختلف نشریه با حضور مخاطبین تشکیل داد و همچنین صفحاتی را به نظرات و انتقادات و پیشنهادات آنان اختصاص داد.

 جلوتر از مخاطب حرکت کردن:

این جلوتر بودن به ما این امکان را می‌دهد که با شناختی که از علایق و سلایق مخاطب داریم، حرکت آن‎ها را در جامعه پیش بینی نماییم و نشریه را با دگرگونی‎هایی که در جامعه برای او رخ می‌دهد، همگام و هم سو نموده و اصطلاحا حرکت او را رهبری نماییم.

استفاده از زبان غیر مستقیم در هدایت جوانان :

یکی دیگر از خصوصیاتی که برای رده سنی جوان برشمرده شد تمایل به تجربه کردن بود. نشریات موفق برای آن که بتوانند مخاطبین خود را به سمت و سویی که در سیاست گذارهای نشریه لحاظ شده است، هدایت نمایند، از ارشاد مستقیم و به عنوان کسی که بالاتر از جوان است، پرهیز کرده و با زبانی غیرمستقیم و نامحسوس سعی در هدایت مخاطبین جوان خود نموده اند.

 

استفاده از نظرات کارشناسی در زمینه‎های مختلف دینی، جامعه شناسی، روانشناسی و ...

ما برای غنای مطالب نشریه و هم چنین تالیف آگاهانه باید از کارشناسان مربوط با هر صفحه استفاده کنیم.

مواظبت و جلوگیری از چند پارگی شدن مطالب و عدم رشد کاریکاتوری نشریه:

یکی از آسیب‎هایی که گریبانگیر برخی از نشریات است، چند پارگی در ارائه مطالب و صفحات است. به طور مثال صفحاتی که مطالب دینی در آن می‌آید، باید در نهایت سازش و هم خوانی با صفحات کناری خود باشد .

اگر به کاریکاتور توجه کرده باشید یکی از ویژگی‎های بارز آن عدم تناسب بین قسمت‎های مختلف آن است. به طور مثال در کریکاتور یک شخصیت، سر وی از تنش خیلی بزرگتر است و اعضای بدن او متناسب با هم نیستند. در بعضی از نشریات شاهد هستیم که همه صفحات آن با هم تناسب و توازن ندارند. تعدادی از صفحات آن قدر قوی کار شده‎اند و تعدادی دیگر بسیار ضعیف.

و این مصداق همان کاریکاتور است. ما باید حداکثر تلاش خود را انجام دهیم که تمام صفحات نشریه در سطحی متوازن و مطلوب باشند و از رشد کاریکاتوری نشریه جلوگیری کنیم.

تربیت کادر و نگاه سازمانی و سیستمی به کار :

ما در نشریه نباید برای همیشه متکی بر تعداد خاصی از نویسنده‎ها باشیم و باید با برگزاری کلاس‎ها و مسابقات و کشف استعدادها در بین مخاطبین خود، از میان آنان کسانی را به کادر نویسندگان خود اضافه کنیم.

نکاتی کاربردی و مهم !

خوب، بعد از ریختن یک سطل آب سرد روی سرتان ( جهت جوش نیاوردن)، لازم با بعضی نکات کاربردی و مهم آشنا شوید.

. شما باید در چارت نشریه آرمانی فکر کنید تا بتوانید به حداقل‎ها برسید.

. سعی کنید از تعداد زیادی از بچه‎های مدرسه برای انتشار نشریه کمک بگیرید و خورگی بگذارید کنار و همه کارها را خودتان انجام ندهید.

. ابتدا یک جلسه حداقل سه نفری تشکیل دهید و در مورد محتویات و نام نشریه به توافق برسید. سپس یک نفر از جمع به نمایندگی از شما از مدیر مدرسه وقت بگیرد و ایشان را در جریان کارها قرار دهد. ( جهت تسریع در رسیدن به اهداف استراتژیکی) البته به آن نماینده ایثارگر بگویید که ب بسم ا... از پول و بودجه حرف نزد که آن وقت فاتحه ... )

. در مرحله بعدی اطلاعیه را برای جلب مشارکت دانش آموزان برای آوردن آثار فاخرشان تهییه نمایید.

(سعی کنید قول و قرارهای الکی ندهید که مطلب همه چاپ خواهد شد تا بعد از چاپ نشدن مطالبشان، سیصد و نود نفر شما را سیاه و کبود کنند و ... )

مدیر مسئول :

کسی است که کلیه مسئولیت‎های اجرایی - مالی و اداری را بر عهده دارد. مدیر مسئول می‌تواند بخشی از اختیارات و وظایف خود را به سردبیر واگذار کند. و همچنین مسئولیت مطالب چاپ شده در نشریه را بر عهده دارد.

سردبیر :

کسی است که بخشی از وظایف مدیر مسئول به او تفویض می‌شود و بعضی از وظایف او به شرح زیر است :

• عزل و نصب دبیر سرویس‎ها، مدیر اجرایی و سایر افراد فعال در نشریه با هماهنگی با مدیرمسئول بر عهده سردبیر می‌باشد.
• تعیین محورهای اساسی مطالب برای هر شماره با تائید کلی مدیرمسئول
• پیگیری از دبیر سرویس‎ها برای تحویل به موقع مطالب
• تایید و یا رد مطالب رسیده و اعمال نظر از جنبه‎های مختلف ( محتوایی، نگارشی و ... )
• نظارت بر صفحه آرایی و چاپ
• نظارت بر توزیع
• آموزش افراد مورد نیاز برای ورود به سرویس‎ها

با وظایف افراد چارت آشنا شدید، بعد از مشخص شدن و تقسیم بندی وظایف، سردبیر باید یک جدول مانند جدولی زیر تهیه کند و آن را در اختیار دبیر سرویس‎ها قرار دهد.

ارزیابی مقاله علمی

با توجه به گسترش فرهنگ تحقیق و ارایه نتایج کارهای پژوهشی در قالب مجلات علمی پژوهـشی و کمبودهـایی کـه در ایـن زمینـه احساس می‌شود، بر آن شدیم تا مروری بر مطالعات مرتبط با امر داوری مقالات داشته باشیم.

شکی نیست که سرنوشت آکادمیک و نتیجه زحمات بسیاری از اعضای هیئت علمی به شکلی با نحوه داوری و قضاوت سایر همکاران گـرهخورده است . ضمن تأکید بر اینکه امر قضا و داوری در کلیه شئون دارای اهمیت و حساسیت خاصی است، شایسته است کلیه داوران محترمتعمق بیشتری روی موضوع قضاوت نموده و مبانی تئوریک داوری مقالات علمی را در حد امکان مورد بحث قرار دهند.

فرآیند داوری مقالات یک مقوله حسی و ادراکی (Intuitive) نیست بلکه نیاز به آموزش و تجربه‎ای دارد که کسب آن همیشه آسان نیست. هیات تحریریه مجلات، نیاز به نظر دقیق و کارشناسانه داوران دارند. سئوال ما این است که این تجربه چگونه حاصل میشود و پاسخ این است که معمولاً این تجارب با" سعی و خطا" به دست میآیند. که الزاماً آسانتر از روشهای علمی موجود هم نیست.

با چنین دیدگاهی سعی کردیم نظرات مختلف را در این خصوص از منابع پزشکی استخراج نموده و با جمـع بنـدی ایـن نظـرات آن را بـه شـکلمقاله برای اعضای محترم هیات علمی دانشگاههای ایران که در امر مهم داوری مورد دعوت قرار میگیرند،منتشر سـازیم. یـک داور ایـدهال بـهمنظو ارتقا کیفیـت مقـالات بایـد سـؤالات خـوب و سـازندهای از نویـسنده بپرسـد و بـا ارایـه نظـرات خـود از چـاپ مقـالات بـیکیفیـت و Non-Senseجلوگیری نماید . ارایه این نظرات به معنی قدرناشناسی از داورانی که تا کنون با صرف وقـت بـسیار، بـا مجـلات کـشورمان یـامجلات بین المللی همکاری داشتهاند، نیست . ما اعتقاد داریم این یک گام و شاید گام نخست برای بهبود کیفیت داوری در کشورمان توسطما به عنوان هیأت تحریریه یا داور مجله باشد و همانند سایر مقولههای علمی و اجتماعی همواره را ه بهتر شدن و ارتقا یـافتن را بـرای آن بـاز میبینیم. نوشتار حاضرعمدتاً ترجمه یکی از مقالات انگلیسی اثر Provenzale JM, Stanley RJ و گردآوری مختصر در این رابطه می‌باشد و سایر منابع ذکر شده جهت مطالعه بیشتر همکاران میباشد.

نقش یک داور مقاله چیست؟ بی شک نقش داوران در یک مجله بسیار حساس و اساسی است.

اساساً داوران دو نقش بر عهده دارند: یکی اینکه در خصوص ارزش کلی یک مقاله برای انتشار (معمولاً پس از بازنگری) نظر می‌دهنـد کـهمعمولاً به اشکال کلی (Global) زیر بیان میشود:

• قابل نشر و چاپ
• (Accept pending revision) پذیرش مشروط به اصلاحات لازم
• (Reconsider after major revision) بررسی مجدد پس از یک بازنگری کلی
• (Reject) رد مقاله

نقش دوم داوران ارایه انتقادات سازنده (Constructive criticism) به مؤلفین بدون لحاظ کردن چاپ یا رد مقاله می‌باشد.

بیشتر داوران عزیز توانایی خوبی برای ارایه نقش نخست خود دارند ولی باید آنها را برای بهبـود نقـش سـازنده در ارتقـا مقـالات توانمنـد تر

ساخت. در حقیقیت یک داور(reviewer) یک مشاور(Advisor) برای مؤلف است و به عبارت دیگـر او مؤظـف اسـت هـر آنچـه توسـطمؤلف دیده نشده را ببیند. بنابراین یک داور میتواند به اندازه یک محقق همکار، یا یک استاد راهنما یا استاد مشاور کمک کننده و راهنمـاباشد(1). توجه بفرمایید »استاد راهنما «یا » مشاور« و نه یک »خصم!« بلکه یک منتقد دلسوز که همانند یک استاد راهنما نکات مثبت و منفـیدانشجو، هر دو را میبیند و همواره با دید اصلاحی و نه مخرب به دانشجو نگاه می‌کند. داوری محل تسویه حساب گروهی یا احیاناً شخصی نیست. داور به لحاظ اخلاقی باید به گونهای یک مقاله را داوری نماید که انتظار دارد مقاله خودش مورد داوری قرار بگیرد(2).

قوانین ابتدایی Common sense برای داوران: قوانین چندی بر مبنای common sense در کار داوری داوران حاکم است که باید تصریح و روشن گردد. اصل کلی همان است که " داوران باید به گونهای داوری کنند که تمایل دارند مورد داوری قرار بگیرند "، به عنـوان نمونـههمانگونه که داوران تمایل دارند با احترام با آنها برخورد گردد، آنها نیز باید محترمانه با یک مقاله و مؤلف برخورد نمایند. یک داور باید از کار بردن کلمات و الفاظ هتاکانه و خرد کننده پرهیز نماید. یک سبک مفید این است که به جای حمله به مؤلف، توجه انتقـادی بـه " اصـلمقاله " باشد به عنوان مثال : " این مقاله به خوبی به جزئیات نپرداخته است " و یا " جای توضیح بیشتری در باب اهمیـت موضـوع بـرای ایـنمقاله وجود دارد " و ....

استفاده از عباراتی چون " مؤلف موظف است یا بهتر است توجه بیشتری به جزئیات متدلوژی بنماید" یا " مؤلف مقاله توضیح خـوبی بـرایبیان اهمیت موضوع ندارد " چندان شایسته نیست.

دلایل پذیرش یا رد مقالات : دلایل زیادی برای رد یا قبول مقالات وجود دارد. بد نیست مروری بر این دلایل داشته باشیم که مـی توانـد هـمبرای داوران و هم برای مؤلفین جوان یا تازه کار مفید باشد. معمولا دلایل پذیرش یک مقاله عبارتند از :

• مرتبط بودن مقاله با یک مشکل روز.
• مقالاتی که نگارش عالی داشته، روال منطقی و مفاهیم قابل درکی دارند.
• مقالاتی که طراحی(Design) عالی و متدلوژی مناسبی دارند.

از سوی دیگر دلایل رایجی که باعث رد مقالات شده‎اند معمولاً در عناوین زیر طبقهبندی میشوند:

• مقالاتی که آمار ناقص و ناکاملی دارند.
• استنتاجهای بیمورد از نتایج (Over-interpretation )
• استفاده از ابزارهای نا مناسب اندازهگیری و تحلیل دادهها.
• حجم نمونه مورد مطالعه کم باشد.
• متنی که ترتیب و روال مناسبی در نگارش ندارد.
• توضیح ناکافی اهمیت موضوع.(3)

عنایت خواهید داشت که عمده این اشکالات یا نقاط ضعف (Flaws) بالقوه قابل رفع ه ستند و ممکن است با پـرداختن بـه آنهـا یـک مقالـهنجات پیدا کند!

چنانچه تعداد موارد کاستیهای فوق زیاد باشد همواره مقاله را به سمت داوری »رد« ((Reject نزدیک میکند. داشـتن یـک جریـان منطقـیدر نگارش پژوهشی بسیار مهم است. به طوریکه وقتی داوری با مقالهای مواجه می‌شود که جریان منطقی در نگارش آن رعایت نشده اسـت، دست به قلم میشود که تصمیم به رد مقاله بگیرد. در صورتیکه ممکن است اگر همان مقاله کمی شـفافتر و منطقـیتـر نوشـته مـیشـد داورچنین تصمیم میگرفت که " مقاله قابلیت بازنگری و بررسی مجدد را دارد."

برخورد سیستماتیک به داوری مقاله :

الف) مرحله قبل از داوری

اولین سئوالی که داور باید به آن پاسخ دهد آن است که آیا این مقاله با مجله مورد نظر سنخیت دارد یـا نـه؟ لازم اسـت کـه مـسئولین مجلـهموضوعات مرتبط با مقاله را در اختیار داوران قرار دهند. اگر نویسندگان و داوران مقاله واضحاً با این موضوعات آشنا نباشند، داوری مقالـه سخت خواهد شد.

وجود بالقوه سوگیری(Bias) در داوری نیز مقولهای است که باید به آن پرداخته شود. سوگیری میتواند مثبت (چاپ غیر منصفانه مقالـه ) و یا منفی (رد غیر منصفانه مقاله) باشد. این مشکل وقتی که داوری Double-blinded (دو سو کور) نباشد حادتر است.

بهتر است در شرایطی که داور احساس میکند نام مؤلف بر تصمیمگیری او مؤثر است، جهت جلوگیری از سوگرییهای مثبت یـا منفـی از نام مؤلفین بیاطلاع باشد.

مسئله دیگر این است که داوران باید از نظر علمی احاطه کافی بر موضوع داوری داشته باشند. یک داوری خـوب مـستلزم آگـاهی و تـسلطلازم بر موضوع علمی مورد نظر است.

اگر داوری موضوع مقاله را خارج از حیطه کاری و تجربی خود میبیند بهتر است که آن را به داور دیگری ارجاع دهد.

چگونگی خواندن یک مقاله: اولین قدم در داوری یک مقاله خواندن آن است. واقعیت این است که برای انجام چنین کاری (خوانـدن اولیـهمقاله) راههای خاصی توصیه نمی‎شود و هیچ روش روشن و صریحی وجود ندارد. هر کدام ازداوران برای انجام ایـن کـار روش منحـصر بـه فردی دارند . تعدادی از آنها ترجیح میدهند که مرور سریع و سطحی بر مقاله داشته باشند تا به نوع مقاله ( Original، گزارش مورد و غیره) و روش مطالعه (مثلا مطالعه مقطعی گذشته نگر، آینده نگر و غیره) پی ببرند . چند نکته مهم که باید در طی این مرور سریع بررسی شود ایـناست که چرا نویسندگان چنین مطالعهای را انجام دادهاند؟ آیا این مقاله موضوع جالـب تـوجهی بـرای خواننـدگان دارد؟ و آیـا ایـن مطالعـهتوانسته است به سئوالهای مهمی که قبلا پاسخ داده نشدهاند، جوابی بدهد؟

روش دیگر خواندن مقاله، خواندن آهسته و با دقت به جزئیات آن و پاسخ به سؤالات در طی بررسی مقاله است. هر روشی که انتخاب شـودداوران باید فرصتی را جهت جمعبندی عقاید و نظرات خود، بین خواندن مقاله به صورت جزیی و نوشتن نظرات داوری خود، داشته باشند.

 

چکیده مقاله : چکیده مقاله قسمتی از مقاله است که در آن نویسندگان خلاصهای از مهمترین مطالب مقاله را بیان میکنند. مقالات تحقیقاتیOriginal خلاصه مقالات جامعی دارند .(Full abstract) خلاصه مقالات کوتاه و مختصر که فقط شامل هدف(objective) و نتیجه هـستنددر سایر مقالات دیده میشوند، ب ه جز: Radiology-pathology conferences, Case report که میتوانند بدون خلاصه باشند.

این بخش از مقاله اغلب تنها قسمتی است که پس از چاپ شدن توسط خوانندگان مطالعه میشود، چون بسیاری از محققـین در شـروع کـارتحقیقاتی خود تنها همین قسمت از مقاله را مطالعه میکنند. بنابراین چکیده مقاله باید بتواند معنی و مفهوم کامل مقاله را بدون خوانـدن کـلبازگو کند.

چکیده مقاله شامل چهار قسمت است: Objective شامل اهداف اصلی،Method شامل چگونگی روش انجام مطالعه، Resultsحاوی نتـایجبه دست آمده و در Conclusion جمعبندی کلی بیان میشود.

در کل داور باید ببیند که اگر کل مقاله را نخواند، آیا چکیده مقاله به طور مناسبی خلاصه شده است؟

نوش تن ه دف ب ه ص ـورتی ک ه م بهم باش د- ب رای مث ال وقت‎ی نوی سندگان فرض ـیهای دارن د مث ل اینک ه " م ا ت صور م‎ی کن یم ک ـه (Multi-detector CT) MDCTبرای تشخیص سنگهای کلیوی حساستر از single DCT است " بهتر است که به همـین صـورت نوشـتهشود تا اینکه به شکل تخصصی نظیر" هدف ما از این مطالعه تعیین قابل اعتماد بودن MDCT (Reliability) برای ارزیـابی سـنگهای کلیـویاست" بیان گردد.

 

 مقدمه مقاله: نویسندگان مقاله به راحتی دچار دید یک سو تونلی (Tunnel vision) میشـوند بـه گونـه‎ای کـه احـساس مـیکننـد خواننـده جزئیات مطالعه و فرضیات وراء متدلوژی را می‌داند. مقدمه یک مقاله خوب از این سوگیریها جدا ست و واضحا ً هدف نویسندگان از انجام مطالعه را بیان می‌کند.

هدف از مقدمه، بیان "علت اساسی انجام مطالعه" "اهداف مطالعه " می‌باشد. مقدمه باید به نحوی مشکل را شرح دهد که نکـات مهـم انجـام مطالعه را دربرگیرد.

مؤلفین باید در مقدمه به دو سئوال اساسی داوران پاسخ دهند:

آیا این مقاله یک مسئله و موضوع مهم را بررسی میکند؟ آیا این سئوال تحقیقاتی قبلاً مطرح شـده اسـت؟ پاسـخ بـه ایـن سـؤالات بـه داورکمک می‌کند که تصمیم بگیرد آیا مؤلف توانسته است بین نتایج و مقالات علمی دیگر ارتباطی برقرار کند؟

نویسندگان باید اساسا ً در مقدمه به این موضوع بپردازند که مشکل مهمی وجود داشته و محققین قبلی در حل این مشکل شکـست خـوردهانـد .

برای رسیدن به چنین چیزی باید مرور کوتاه و سریعی بر روی مقالات مربوطه داشته باشند. گاهی اوقات نویـسندگان پـا را فراتـر گذاشـته ویک متن طولانی و با جزئیات بسیار از مقالات علمی دیگر تهیه میکنند که برای مقدمه مناسب نیست. داوران باید بعداً تـصمیم بگیرنـد کـهکدام قسمت از مقدمه باید به قسمت بحث منتقل شود و کدام قسمت باید کاملاً حذف گردد.

 

متدلوژی ( قسمت متد ): در این قسمت مؤلفین پیرامون چگونگی انجام مطالعه صحبت میکنند. در بسیاری از مـوارد، ایـن قـسمت مهمتـرینقسمت مقاله است چون متدلوژی ضعیف منجر به نتایج مشکوک شده و در نتیجه نقص و ایراد جدی در اعتبار مقاله ایجاد میکند. از طـرفدیگر، اگر متدها علمی و بینقص باشند حتی نتایج غیر دلچسب نیز شایسته و ارزشمند است.

متد‎ی ک الگو و دستورالعمل واضح است تا اگر فرد دیگری تمایل به انجام مطالعه را داشت بتوانـد مـشابه آنـرا بازسـازی کنـد هماننـد یـکدستور آشپزی.

از نظر کاربردی اگر فرد دیگری اقدام به انجام همین مطالعه نمود و شکست خورد، علت شکست وی ناشی از فقدان نظم و ترتیب و وضوح در بیان روشها است. این ملاک باید کاملاً مد نظر داوران باشد و در داوری به آن بپردازند. خلاصه اینکه اگر خوانندگان نتوانند از متـد بـه عنوان یک دیدگاه و راهنما جهت تکرار مطالعه استفاده کنند، قسمت متد مقاله ناقص است. در مبحث متـد نویـسندگان بایـد دلیـل انتخـابروش خاص متدلوژی را بیان کنند. برای مثال، اگر تکنیکهای مشابه دیگری هم وجود داشته است باید علـت ا نتخـاب روشـی کـه بـه کـارگرفتهاند را بازگو کنند . همچنین بایستی در این قسمت نکات مختلف طراحی مطالعه مثل معیارهای ورود بـه مطالعـه، تکنیـکهـا‎ی تـصویربرداری خاص و روش آنالیز دادهها مشخص شود.

یک ایراد بالقوه در مقالات علمی عدم طراحی و انتخاب متد مناسب جهت اثبات فرضیه است. به عنوان مثال، اگر نویسندگان فرض میکنند که MDCT حساستر از SDCT است باید مطالعهای طراحی کنند که پارامترهای قابل قیاسـی از هـر دو وسـیله (Scanner) را مقایـسه کنـد. سنگهایی با اندازههای یکسان و بیماران مشابه را در هر دو سیستم بررسی کنند. اگر چنین نکاتی لحاظ نشود منجر به سوگیریهایی (Bias)

نتـایج مقالـه: در این قسمت داوران بای د بررسی کنند آیا نویسندگان ب ا‎ی ک روش مع ین و ب ا چه ارچوب م شخص (سی ستماتیک) یافتههای مطالعه را منتشر کردهاند یا خیر؟ اگر نتایج واضح و آشکار نباشند و یا سازماندهی مناسبی نداشته باشند امکـان اصـلاح آنهـا هـستولی اگر آنالیز دادهها ایراد داشته باشد عموماً دلیلی بر غیرقابل انتشار بودن مقاله است. چرا که هم برای نویسندگان و هـم بـرای خواننـدگانمقاله، قسمت نتایج خیلی مهم است. بهتر است نویسندگان نتایج هر قسمت را جداگانه مطابق با ترتیبی که در قـسمت متـد آورده شـده بیـاننمایند تا برای داور و خواننده کنار هم قرار دادن یافتهها و نتیجهگیری از آن‎ها ساده تر باشد.

بحث مقاله : در اینجا باید نویسندگان توضیح دهند که اگر فرضیه‎ای وجود نداشته است به سؤال تحقیق پاسـخ داده شـده اسـت. نویـسندگانباید نتایج مطالعه خود را در کنار مطالعات قبلی تفسیر نمایند و اگر بین یافتـههـا‎ی مطالعـات قبلـی اختلافـاتی وجـود دارد توضـیحی جهـتاختلافات موجود ارایه کنند.

در این قسمت باید به اندازه کافی در مورد یافتههای فعلی در قیاس با کارهای قبلی بحث شود و اختلافات موجود کاملاً روشن گـردد. البتـهاین بخش نباید خیلی طولانی شده و از موضوع اصلی دور شود و از شایستگی یک مقاله خوب بکاهد.

بسیاری از نویسندگان تمایل دارند که نتایج را در بحث دوباره تکرار کنند که این یک امر غیر ضروری است و خواننده را از نکات مهم بحث دورمیکند و یا به جای اینکه شرح سادهای از مطالعات مشابه بدهند مباحث علمی مربوط ه را به طور مفصل بیان کنند.

نویسندگان ممکن است به صدها نکته جزیی بپردازند بدون اینکه در مورد اصل قضیه توضیحی بدهند و در نظر نگیرند کـه ایـن موضـوعاتارتباطی با سئوال اصلی محقق ندارد. یک داور خوب باید به همه این نکات توجه نماید.

داوران می‌توانند یک دستورالعمل را جهت حل مشکلات احتمالی به مجله ارایه نمایند . نکته مهم که داوران باید بـه آن بپردازنـد ایـن اسـتکه آیا نویسندگان در مطالعه خود محدودیت‎هایی داشته اند. به طور نادر ممکن است در برخی مطالعات این محدودیتهـا، فرضـیات اصـلیمطالعه یا جمعآوری و تحلیل دادهها را تحت تأثیر قرار داده و باعث نتایج اشتبا ه گردد. این محدودیتها میتواند خیلی ساده باشـد . مـثلا ً در انتخاب معیارهای ورود بیماران به مطالعـه و یـا مـوارد پیچیـده تـر نظیـر اسـتفاده از یـک تـست آنـالیز آ مـاری خـاص . بنـابراین ذکـر نکـردنمحدودیتها این تصور را ایجاد میکند که حین طراحی مطالعه این فاکتورها به حساب آورده نشده و یا اینکه حتی ضمن بررسی دادهها نیز چنین محدودیت‎هایی را در نظر نگرفته اند. داوران باید ببینند که آیا در پایان کار، نتیجهای که گرفته شده بـا یافتـههـا و اطلاعـات حاصـل ازدادهها مطابقت میکند یا خیر؟ به عبارت دیگر داور باید از خود بپرسد که براساس یافتههای مطرح شده در این مقاله آیا ادعای نویـسندگانمعقول و مستدل است؟ مثلاً اگر محققین براساس مطالعهای به این نتیجه رسیدند که MDCT برای تشخیص سنگهای کوچک کلیوی بسیار حساس است، نتیجهگیری و بیان اینکه روش(MDCT) برای بررسی کل سیستم اد راری حساس میباشد، براساس این مطالعه معقول بـه نظـرنمیرسد.

پایانی

ایمپکت فکتور IF

ضریب تاثیر

Impact Factor

معیار مهم برای انتخاب مجله، ایمپکت فکتور،ضریب تاثیر یا IF: Impact factor است.

ایمپکت فکتور برای یک مجله در سال ۱۹۵۵ توسط اوژن گارفیلد، بنیانگذار موسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information :ISI) مطرح شد.

ضریب تاثیر ابتدا به صورت دستورالعملی در گزینش بهترین مجلات و نمایه‌های استنادی علوم (Scientific Citation Index:SCI) در موسسه اطلاعات علمی مورد استفاده قرار گرفت.

ضرایب تاثیر نشریات نمایه شده در SCI در گزارش‌های استنادی نشریات (JCR: Journal Citation Report) هر سال در ماه ژوئن منتشر می‌شود.

علاوه بر موسسه ISI، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نیز به تعیین ضریب تاثیر نشریات جهان اسلام، به ویژه کشور ایران می‌پردازد.

بنابراین در ایران و برخی از کشورهای اسلامی، علاوه بر ضریب تاثیر ISI به ضریب تاثیر ISC نیز بها داده می‌شود.

ارزیابی وزارت علوم

دفتر برنامه ریزی و سیاست گذاری امور پژوهشی وزارت علوم، با هدف ارتقای نشریات علمی کشور، طرح رتبه بندی نشریات علمی را بر اساس شاخص‌های مهمی چون وضعیت انتشار، نمایه در پایگاه‎های اطلاعات علمی، دارا بودن سامانه استاندارد و تکمیل اطلاعات در سامانه ارزیابی نشریات علمی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد

مقالات با کیفیت

۱- مقاله در کجا منتشر شده است؟

اولین نکته از ارزیابی کیفیت مقاله و پنج نکته استثنایی آن این است که، مجله‌ای که مقاله در آن چاپ شده است یکی از مهمترین فاکتورهای ارزیابی یک مقاله می‌باشد. مجلات در لیست کیفیت مجله (Journal Quality List) رتبه بندی شده اند. لینک دانلود لیست کیفیت مجله (با داشتن شماره ISSN مجله می‌توانید در این فایل جستجو کنید). اگر برحسب این فهرست مقاله‌ای که مورد ارزیابی قرار داده‌اید در سطوح بالایی باشد، مطمئن گردید که مقاله یک مقاله قابل استناد و علمی است. همچنین، در ایران نیز پایگاه قابل اعتمادی وجود دارد که با ورود به آن می‌توانید مجله‌ای که مقاله در آن چاپ شده است را ارزیابی نمایید؛ جهت این کار می‌توانید به این آدرس اینترنتی رجوع نمایید. برای مثال، معمولاً مجلات دارای ایمپکت فاکتور بین المللی برای مجلات ISI جزو مجلات معتبر به شمار می‌آیند. در این وب سایت فوق و لیست مجلات معتبر (Journal Quality List) می‌توانید به دقت مشخصات مجلات را بررسی نمایید. لازم به ذکر است، برخی مجلات بسیار معتبر در لیست مجلات معتبر ارایه شده احتمالاً وجود نداشته باشند که توصیه می‌شود مجلات را از دو طریق فوق بررسی نمایید.

۲- نویسنده مقاله کیست؟

مرحله بعد آن است که به مشخصات نویسنده مقاله توجه نمایید. معمولاً مشخصات نویسنده مقاله زیر عنوان مقاله درج می‌گردد. می‌توانید سوالات زیر را درباب نویسنده مقاله مورد بررسی قرار دهید.

• درباره شخصی که مقاله را نوشته چه می‌دانید؟
• آیا نویسنده تحقیقات زیادی در این زمینه انجام داده است؟
• دیگران درباره نویسنده چه می‌گویند؟
• نویسنده این مقاله در گذشته بر روی چه حیطه‌هایی کار کرده است؟
• مولف مقاله در کدام دانشگاه تحصیل کرده و تحصیل یا تدریس می‌کند؟
• آیا این دانشگاه شهرت خوبی دارد؟

۳- به تاریخ چاپ مقاله نگاه کنید.

در کدام سال مقاله منتشر شده است؟ تحقیقات جدیدتر، بهتر است. اگر تحقیق کمی قدیمی باشد، بهتر است بررسی نمایید و ببیند که آیا پژوهش پیگیری برای آن در سالهای اخیر انجام شده است یا حیر؟ شاید نویسنده این تحقیق را ادامه داده و نتایج مفیدتری منتشر کرده باشد.

نکته! اگر شما در حال جستجو برای یک مقاله در Google Scholar هستید، می‌توانید از نوار کنار جستجو سالها را معین نماید. مثلاً مقاله را در سال ۲۰۱۳ پیدا نموده‌اید، براحتی می‌توانید سالهای بعدی را انتخاب کنید تا مشاهده نمایید آن نویسنده مقاله خود را در سالهای بعدی بروز نموده است یا خیر.

۴- در مورد مقاله چه می‌گویند؟

معمولاً می‌توان کامنت‌های کارشناسان را در فضای اینترنت نسبت به یک مقاله پیدا نمود اما یکی از روشهای ساده تر آن است که به میزان ارجاع دهی یک مقاله رجوع کنید و ببینید آن مقاله تا چه حد مورد استناد مقالات مختلف در سالهای متمادی قرار گرفته است. یقیناً باید توجه داشته باشید که مقاله‌ای که جدیداً چاپ شده است میزان استناد دهی کمی دارد و باید ملاک‎های دیگر را برای ارزیابی آن انتخاب نمایید. در شکل زیر دو مثال آمده است.

Untitledارزیابی کیفیت مقاله و پنج نکته استثنایی آن

همانگونه که مشاهده می‌گردد، هر دو مقاله در سال ۲۰۱۴ انتشار یافته‌اند اما تا سال ۲۰۱۷ مقاله اول حدود ۵ بار در مقالات دیگر مورد استناد واقع شده اما مقاله دوم حدود ۵۷ بار مورد استناد قرار گرفته است. می‌توان با احتیاط چنین مطرح نمود که مقاله دوم با شاید با کیفیت تر از مقاله اول باشد.

 

ارزیابی مقاله علمی ISI

از جمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتیISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بین المللی مقاله‎های چاپ شده درآن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن می‌باشد.

این گزارش حاوی اطلاعات ارزشمندی پیرامون مجله‎ها و رتبه بندی آنها می‌باشد.

فاکتور تأثیر (Impact Factor)، برای نخستین بار در سال 1995 و توسط بنیانگذار ISI گارفیلد Garfield مطرح شد و به سرعت به صورت دستورالعملی جهت گزینش بهترین مجله‎ها به کار رفت. حقیقت این است که این فاکتور ابزار کاملی برای اندازه گیری کیفیت مقاله‎ها نمی‎باشد، بلکه چون روش بهتری وجود ندارد و در حال حاضر نسبت به دیگر معیارها برای ارزیابی علمی از مزایایی برخوردار است، لذا عموماً مورد استفاده قرار می‌گیرد.

JCR بیش از 7500 مجله معتبر را در حدود 200 حوزه موضوعی از سال 1997 به بعد در بر می‌گیرد و با استفاده از آن می‌توان مجله‎ها را در حوزه‎های تخصصی، طبقه بندی و شاخص‎های رتبه بندی آنها را بررسی کرد. JCR در دو نسخه موجود است، نسخه علمی آن در بر گیرنده بیش از 5900 ژورنال علمی و نسخه علوم اجتماعی مشتمل بر 1700 ژورنال است. JCR از طریق Web of knowledge به شرط پرداخت وجه اشتراک قابل بررسی است.

ضریب تاثیر (IF) چیست؟

فاکتور تاثیر به صورت میانگین، تعداد ارجاعات به یک مورد قابل استناد (نظیر مقاله پژوهشی، مقاله مروری، نامه، یاد داشت، چکیده و..) در یک مجله علمی در طول زمانی معین تعریف شده است. فاکتور تأثیر، تعداد ارجاعات به مقاله‎های منتظر شده در دو سال قبل مجله تقسیم بر تعداد مقاله‎های منتشر شده در دو سال مذکور است.

در مواردی فاکتور تأثیر مجله بطور میانگین (که معدل فاکتور تأثیر طول دوران فهرست شدن آن مجله در ISI می‌باشد)، نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این شاخص مهمترین و در عین حال کاربردی‌ترین شاخص ارزیابی مجله‎ها از نظر ISI است. این عامل همه ساله توسط ISI بر مبنای ارجاعات به هر یک از مجله‎های علمی آن محاسبه می‌شود و نتیجه در گزارش JCR منتشر می‌شود.

این ضریب نه برای مقاله یا نویسنده بلکه برای مجله محاسبه می‌شود. محاسبه بر مبنای یک دوره سه ساله صورت می‌گیرد.

چگونه یک مقاله ISI ارزیابی می‌شود؟

برای اینکه بتوانید یک مقاله بنویسید، لازم است در این زمینه اطلاعاتی داشته باشید. اگر این مقاله را برای مؤسسه اطلاعات علمی ISI می‌نویسید، احتمالاً برایتان مهم است که بدانید این مقاله‎ها چگونه ارزیابی می‌شود.

امروزه ارزیابی مقاله‎های علمی یکی از دغدغه‎های جوامع علمی می‌باشد. مؤسسه اطلاعات علمیISI برای ارزیابی تحت پوشش فهرست نویسی خود، سه شاخص در نظر گرفته است:

• فاکتور تأثیر گذار (IF): این شاخص مهمترین و در عین حال کاربردی‌ترین شاخص ارزیابی مجله‎ها از نظر ISI است.
• شاخص فوری(Immediately): تعداد ارجاعات به مقاله‎های منتشر شده مجله در سال مورد ارزیابی تقسیم بر تعداد مقاله‎های منتشر شده در همان سال مجله مذکور است. این شاخص در حقیقت شیب رشد منحنی ارجاعات را بیان می‌کند.
• شاخص نیمه عمر استناد(Cited Half-Life):نیمه عمر ارجاعات یا نیمه عمر استناد، تعداد سال‎هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم.

به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می‌دهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاعات به مجله را بیان می‌کند.

بدیهی است که وقتی مقاله‎های یک مجله ارزش خود را برای ارجاعات، زود از دست بدهند (مقاله‎ها سطحی باشند و خیلی زود بی ارزش شوند)، تنها به مقاله‎های جدید مجله ارجاع داده می‌شود.

این موضوع باعث می‌شود که نیمه عمر ارجاعات به مجله کاهش یابد. بنابراین هر چه نیمه عمر ارجاعات به مجله بیشتر باشد، نشان می‌دهد که ارزش مقاله‎های مجله در طول زمان بیشتر حفظ شده است و هنوز مورد ارجاع قرار می‌گیرند.

در مجموع هرچه نیمه عمرارجاعات به یک مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر می‌رود.

در پایان هر سال، مجله‎های تحت پوشش فهرست نویسی ISI که در فهرست وبگاه علم (Web of Science=WOB) قرار گرفته اند، ارزیابی می‌شوند.

معیارهای ارزیابی و سنجش همان شاخص‎های ارزیابی ISI (سه شاخص اشاره شده دربالا) می‌باشند. نتایج این ارزیابی نیز درگزارش‎های ارجاع مجله JCR هر سال جهت اطلاع عموم اعلام می‌شود.

در بین فاکتورهای بالا، فاکتور تأثیر، کاربردی‌ترین شاخص می‌باشد و امروزه به طور گسترده‎ای در درجه بندی و ارزیابی مجله‎های مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فاکتور در حقیقت توانایی مجله و هیأت تحریریه آن را در جذب بهترین مقاله‎ها نشان می‌دهد.

بانک اطلاعات ISI، مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجله‎های علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف می‌باشد.

پر واضح است که منظور از پوشش جامع، فهرست نمودن کل مجله‎های علمی منتشر شده در جهان نمی‎باشد. چرا که از طرفی مقرون به صرفه نیست و از طرف دیگر تمام مجله‎های نشر یافته در جهان از استانداردهای ISI پیروی نکرده‎اند و از غنای علمی لازم برخوردار نیستند. ارزیابی مجله‎های علمی ISI به طور مستمر و مداوم هر دو هفته صورت می‌گیرد.

ارزیابی کنندگان ISI در حدود 2000 عنوان جدید را سالانه مورد ارزیابی قرار داده و تنها 10 تا 12 درصد از مجله‎های علمی ارزیابی شده، انتخاب می‌شوند. هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI یکسری مراحل ارزیابی را پشت سر می‌گذارند.

از جمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتیISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بین المللی مقاله‎های چاپ شده درآن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن می‌باشد.

لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی‎گیرد، بلکه با بررسی مجموع عوامل، یک امتیاز کلی داده خواهد شد.

از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقاله‎ها، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه می‌شود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند.

اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبانها به چاپ می‌رسد، اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد زیرا ارزیابی کنندگان مجله‎های علمی در ISI نمی‎توانند عناوین ومنابع بکار رفته در مقاله‎ها را به زبان انگلیسی ترجمه کنند.

داوری علمی و تخصصی مقاله‎های چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده‌ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان می‌باشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است.

سه پایگاه WOS، EST و JCR از معتبرترین پایگاه‎های علم سنجی هستند که توسط مؤسسه اطلاعات علمی ISI تهیه و روز آمد سازی می‌شوند.

پایگاه Essential Science Indicators) ESI بر مبنای دوره‎های زمانی 10 ساله، به ارائه آمار در قالب شاخص‎های تعیین شده تولید علم از جمله رتبه علمی کشورها بر اساس تعداد تولیدات علمی، تعدا کل استنادها و نسبت استناد به تولیدات علمی می‌پردازد.

در پایگاه Web of Science(WOS) امکان جستجو و استخراج اطلاعات در طول دوره‎های زمانی مختلف بر اساس شاخص‎های گوناگون علم سنجی وجود دارد.

پایگاه (JCR (Journal citation Reprts به ارائه گزارش استنادی نشریه‎ها می‌پردازد.

از طرفی تعداد نشریه‎هایی که هر کدام از این پایگاه‎ها نمایه می‌کنند نیز با دیگری متفاوت است.

بهترین معیارهای ISI برای نمایه کردن مجله‎ها چیست؟

در سایتISI چهار مورد به عنوان ملاک‎های اصلی نمایه شدن مجله آمده است که عبارتند از:

• زمان بندی نشر، تعریف شده باشد یعنی معلوم باشد که فصلنامه است، ماهنامه است یا... و در موعد معین هم آماده شود.
• فرآیند داوری برای مجله تعریف شده باشد.
• قواعد نشر بین المللی را رعایت کند. برای مثال، عنوان مجله گویای محتوای آن باشد.
• مقاله به هر زبانی که باشد مهم نیست ولی چند مورد در آن باید به زبان انگلیسی باشد که عبارتند از: اسامی نویسندگان، عنوان، چکیده و کلمات کلیدی و حتی الامکان منابع و مآخذ هم انگلیسی باشد.

موارد فرعی هم وجود دارد که شامل این موارد است:

• مجله باید حوزه بین المللی داشته باشد و به یک حوزه جغرافیایی خاص تعلق نداشته باشد.
• در حوزه آن مجله، ترجیحاً مجله مشابه نباشد یا اگر هست آن مجله معیار برتری نسبت به آنها داشته باشد.
• افراد به وجود آورنده آن حتی الامکان افراد شناخته شده‎ای باشند.
• افراد به وجود آورنده، توزیع جغرافیایی مناسبی داشته باشند مثلاً همه ایرانی نباشند.

البته موارد فرعی، نمره اضافه دارد و در قبولی یا رد مجله از طرفISI نقش بازی نمی‎کند.

پایگاه‎های نمایه و فهرست زنی نشریات

• پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)
• پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی
• پایگاه اطلاعات نشریات کشور
• google scholar
• magiran.com
• noormags.ir
• sid.ir
• civilica.com
• academia.edu